آیا می‌توانم ارث پدربزرگم را پس بگیرم؟

عرض سلام و احترام ، در صورتیکه انتقال صحیح و قانونی باشد امکان ابطال معاملات نخواهد بود.

سلام. با توجه به توضیحات شما، موضوع مطرح‌شده به مسائل حقوقی مرتبط با ارث، معاملات قبل از فوت، قولنامه، و امکان ابطال معاملات به دلیل فریب یا سوءاستفاده مربوط می‌شود. در ادامه، به صورت دقیق و حقوقی به سوالات شما پاسخ می‌دهم و راهکارهای ممکن را توضیح می‌دهم:
🔹۱. تحلیل وضعیت حقوقی

🔴وضعیت خانوادگی: پدربزرگ شما دو همسر داشته است:
همسر اول (مادربزرگ شما) که فوت کرده و از او دو فرزند (پدر شما و عمه شما) به جا مانده است.
همسر دوم که زنده است و فرزندی ندارد.
فوت پدربزرگ: پدربزرگ شما فوت کرده و ۶ ماه قبل از فوت، تمام اموال خود (خانه و باغات) را با قولنامه بنگاهی به همسر دوم منتقل کرده است.
سوال شما: آیا پدر شما می‌تواند اقدامی برای بازگرداندن اموال یا ابطال معاملات انجام دهد؟ آیا می‌تواند مهریه مادرش را مطالبه کند؟ آیا می‌توان ادعا کرد که همسر دوم پدربزرگ شما را فریب داده است؟

🔹۲. وضعیت ارث و وراث

برای بررسی وضعیت حقوقی، ابتدا باید وراث و سهم‌الارث هر یک را مشخص کنیم:

🔴وراث پدربزرگ: طبق قانون مدنی ایران (مواد ۸۶۱ و بعد)، وراث پدربزرگ شما عبارتند از:
🔴 همسر دوم: همسر دوم پدربزرگ شما (چون زنده است) به عنوان زوجه، از اموال متوفی ارث می‌برد. سهم‌الارث او در صورتی که متوفی فرزند داشته باشد، یک‌هشتم (۱۲.۵٪) از اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول است.
🔴 فرزندان: فرزندان پدربزرگ (پدر شما و عمه شما) نیز به عنوان وراث طبقه اول، از اموال او ارث می‌برند. سهم‌الارث فرزندان به صورت مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود، با این تفاوت که سهم پسر (پدر شما) دو برابر سهم دختر (عمه شما) است.

✅ترکه (اموال به‌جا مانده): ترکه شامل تمام اموال منقول و غیرمنقول متوفی در زمان فوت است، به شرطی که این اموال در مالکیت او باشد. اگر پدربزرگ شما قبل از فوت، اموال خود را به صورت قانونی و معتبر به شخص دیگری (مثلا همسر دوم) منتقل کرده باشد، این اموال جزو ترکه محسوب نمی‌شوند و وراث نمی‌توانند ادعایی نسبت به آن‌ها داشته باشند، مگر اینکه بتوانند معامله را باطل کنند (در ادامه توضیح داده می‌شود).

🔹۳. وضعیت معاملات قبل از فوت (قولنامه بنگاهی)

پدربزرگ شما ۶ ماه قبل از فوت، اموال خود را با قولنامه بنگاهی به همسر دوم منتقل کرده است. برای بررسی امکان ابطال این معاملات، باید چند نکته حقوقی را بررسی کنیم:
الف) اعتبار قولنامه بنگاهی

🔴قولنامه بنگاهی (سند عادی) در صورتی که شرایط قانونی را داشته باشد (مثلا امضای طرفین، شهود، و تاریخ معتبر)، از نظر حقوقی معتبر است و می‌تواند به عنوان مدرک برای اثبات معامله مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، قولنامه به خودی خود مالکیت را منتقل نمی‌کند، بلکه تعهدی برای انتقال مالکیت ایجاد می‌کند. انتقال مالکیت اموال غیرمنقول (مانند خانه و باغ) نیاز به تنظیم سند رسمی در دفترخانه اسناد رسمی دارد (ماده ۲۲ قانون ثبت).

🔴وضعیت فعلی: اگر پدربزرگ شما فقط قولنامه تنظیم کرده و سند رسمی به نام همسر دوم منتقل نشده باشد، از نظر قانونی، مالکیت اموال همچنان در اختیار پدربزرگ بوده و این اموال جزو ترکه محسوب می‌شوند. در این صورت، وراث (پدر شما، عمه شما، و همسر دوم) می‌توانند ادعای ارث نسبت به این اموال داشته باشند.

🔴اگر سند رسمی منتقل شده باشد: اگر پدربزرگ شما قبل از فوت، سند رسمی اموال را به نام همسر دوم منتقل کرده باشد، این اموال دیگر جزو ترکه نیستند و وراث نمی‌توانند ادعای ارث نسبت به آن‌ها داشته باشند، مگر اینکه بتوانند معامله را به دلایل قانونی باطل کنند (در ادامه توضیح داده می‌شود).

ب) امکان ابطال معاملات

برای ابطال معاملات انجام‌شده (چه به صورت قولنامه و چه به صورت سند رسمی)، باید یکی از شرایط بطلان یا فسخ معامله وجود داشته باشد. در مورد شما، چند راهکار حقوقی ممکن است وجود داشته باشد:

🔴ادعای هبه و رجوع از آن:
اگر پدربزرگ شما اموال را به صورت هبه (بخشش) به همسر دوم منتقل کرده باشد، طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی، هبه‌کننده (پدربزرگ) می‌توانست تا زمانی که زنده بود، از هبه رجوع کند (یعنی هبه را پس بگیرد)، مشروط بر اینکه مال هنوز در اختیار هبه‌گیرنده باشد و شرایط رجوع وجود داشته باشد (مثلا هبه معوض نباشد).
با این حال، پس از فوت پدربزرگ، وراث نمی‌توانند به جای او از هبه رجوع کنند، مگر اینکه ثابت کنند هبه به دلیل فریب یا سوءاستفاده انجام شده است (در ادامه توضیح داده می‌شود).

🔴ادعای معامله صوری (برای فرار از دین یا ارث):
اگر بتوانید ثابت کنید که پدربزرگ شما اموال را به قصد فرار از دین (مثلا پرداخت مهریه همسر دوم) یا محروم کردن وراث از ارث به همسر دوم منتقل کرده، ممکن است بتوانید معامله را باطل کنید. معامله صوری به معامله‌ای گفته می‌شود که ظاهرا انجام شده، اما در واقع قصد واقعی طرفین انتقال مالکیت نبوده است (ماده ۲۱۸ قانون مدنی).
برای اثبات صوری بودن معامله، باید مدارک و شواهد محکمه‌پسندی ارائه دهید، مثلا:
نشان دهید که قولنامه بدون پرداخت وجه یا با وجه ناچیز تنظیم شده است.
ثابت کنید که پدربزرگ شما در زمان تنظیم قولنامه، قصد واقعی برای انتقال اموال نداشته و این کار را برای محروم کردن وراث انجام داده است.
اثبات این ادعا معمولا دشوار است و نیاز به مدارک قوی (مثلا شهادت شهود، مدارک بانکی، یا اقرار همسر دوم) دارد.

🔴ادعای فریب یا سوءاستفاده:
اگر بتوانید ثابت کنید که همسر دوم پدربزرگ شما را فریب داده یا از او سوءاستفاده کرده (مثلا به دلیل کهولت سن، بیماری، یا ناتوانی ذهنی)، ممکن است بتوانید معامله را باطل کنید. این ادعا معمولا تحت عنوان «تدلیس» (فریب) یا «اکراه» مطرح می‌شود (مواد ۴۳۸ و ۴۳۹ قانون مدنی).
برای اثبات این ادعا، باید مدارک و شواهد محکمه‌پسندی ارائه دهید، مثلا:
گزارش پزشکی که نشان دهد پدربزرگ شما در زمان تنظیم قولنامه، از نظر ذهنی یا جسمی در شرایط عادی نبوده است.
شهادت شهود یا مدارکی که نشان دهد همسر دوم از موقعیت پدربزرگ سوءاستفاده کرده است.
اثبات این ادعا نیز دشوار است و نیاز به مدارک قوی دارد.

🔴ادعای عدم اهلیت:
اگر بتوانید ثابت کنید که پدربزرگ شما در زمان تنظیم قولنامه، اهلیت قانونی برای انجام معامله نداشته (مثلا به دلیل جنون، زوال عقل، یا ناتوانی ذهنی)، معامله باطل خواهد بود (ماده ۱۹۰ قانون مدنی).
برای اثبات این ادعا، باید مدارک پزشکی یا گزارش‌های کارشناسی ارائه دهید که نشان دهد پدربزرگ شما در زمان تنظیم قولنامه، از نظر قانونی اهلیت نداشته است.

🔹۴. وضعیت مهریه مادر شما

شما اشاره کرده‌اید که آیا پدر شما می‌تواند مهریه مادرش (همسر اول پدربزرگ) را مطالبه کند. برای بررسی این موضوع، باید چند نکته را در نظر بگیریم:

مهریه همسر اول: مهریه همسر اول (مادربزرگ شما) در زمان حیات او یا پس از فوتش، باید از اموال پدربزرگ پرداخت می‌شد. اگر مهریه در زمان حیات مادربزرگ پرداخت نشده و او فوت کرده، این مهریه به عنوان یک دین بر ذمه پدربزرگ باقی می‌ماند و باید از ترکه او پرداخت شود.

وراث مهریه: پس از فوت مادربزرگ، مهریه به عنوان بخشی از ترکه او به وراثش (پدر شما و عمه شما) منتقل می‌شود. بنابراین، پدر شما و عمه شما می‌توانند مهریه مادربزرگ را از ترکه پدربزرگ مطالبه کنند.

✅ جمع‌بندی نهایی:

آیا پدربزرگ می‌توانسته اموالش را به زن دوم بدهد؟ ✅ بله، اگر سلامت عقل داشته و قصد واقعی داشته.
آیا پدر شما می‌تواند اقدامی حقوقی انجام دهد؟ ✅ بله، از چند مسیر: ابطال معامله، فرار از دین، مطالبه مهریه.
آیا امکان ابطال قولنامه‌ها وجود دارد؟ ❌ نه به‌صورت قطعی، مگر اینکه دلایل قوی برای صوری بودن یا فریب یا عدم اهلیت اثبات شود.

با سلام
ابطال معاملات بدون استناد به ادله اثباتی محکمه پسند ممکن نیست.

در صورتیکه انتقال اموال قبل از فوت صورت گرفته و خدشه ای در اصالت فروشنامه وجود نداشته باشد امکان ابطال معاملات وجود ندارد .
در خصوص مهریه نیز اگر اموالی از متوفی باقی باشد امکان مطالبه وجود دارد .

با توجه به توضیحات
باید شما ثابت کنید که قولنامه ها معتبر نیست البته کمی سخت است ولی شدنیست.
در مورد مهریه مادرم بزرگتان هم بعد از اثبات نامعتبر بودن معامله های انجام شده میشود گرفت.