دسته‌ای از جرائم با بهره‌مندی از سامانه‌های مخابراتی و رایانه‌ای شکل می‌گیرند که در قانون به آن‌ها جرائم رایانه‌ای گفته می‌شود. تعداد جرائم پیش بینی شده در قانون بسیار زیاد است و ارتکاب هر یک از آن‌ها دارای شرایط و قواعد خاصی است.
وقوع جرم می‌تواند در فضای مجازی و به صورت اینترنتی انجام شود و یا این که ارتباطی به این حوزه نداشته و شیوه محقق شدن آن در فضای حقیقی و به صورت فیزیکی باشد.
با توجه به این که در زندگی و جوامع امروزی، بسیاری از امور از طریق اینترنت انجام می‌شوند، شاهد بروز جرائمی به صورت الکترونیکی نیز هستیم و به تبع آن نیز مجرمین، با توسل به ابزار و داده و سامانه‌های اینترنتی، یک سری جرائمی را مرتکب می‌شوند.
جرم رایانه‌ای مصادیق مختلفی دارد و می‌تواند در غالب کلاهبرداری، سرقت و غیره باشد. از آن جهت که در طول چند سال اخیر، آمار جرائم اینترنتی بالا بوده است، قانونگذار برای آن‌ها مجازاتی نیز در نظر گرفته است.
وقوع جرم تنها به شیوه فیزیکی و استفاده از روش‌های سنتی رخ نمی‌دهد بلکه از آن جهت که امروزه در دنیای اینترنت و عصر ارتباطات الکترونیکی زندگی می‌کنیم، ارتکاب جرم در این فضا نیز احتمال وقوع آن وجود دارد.
گسترش اینترنت و ظهور نرم افزار و ابزارهای اینترنتی جدید، در عین حال که کارایی زیادی داشته و منجر به تسهیل در انجام امور مردم شده است، اما بدون عیب نیز نمی‌باشد و نظاره‌گر وقوع جرائم مختلف به صورت اینترنتی نیز هستیم.
مجازات‌هایی که برای جرائم رایانه‌ای تعیین شده است، غالبا حبس و جزای نقدی است که مرتکبین این جرائم بسته به شدت جرم، به مجازات‌های مندرج در قانون محکوم می‌شوند.
جرم رایانه‌ای می‌تواند به صورت‌هایی مانند هک سیستم مخابراتی، تغییر در داده و اختلال در سامانه‌های رایانه‌ای، برداشت اینترنتی پول از حساب بانکی، فیشینگ، سرقت اینترنتی و موارد دیگر باشد.
به دلیل اهمیتی که جرائم رایانه‌ای دارند، قانونگذار، قانون مجزا و مستقل را برای این جرائم در نظر گرفته و مجازات خاصی نیز لحاظ شده است.
اشخاصی که اقدام به کلاهبرداری اینترنتی نموده و یا با اختلال در سیستم‌های کامپیوتر افراد، یک سری اقدامات مخربانه را انجام می‌دهند، بر اساس همین قانون با آن‌ها رفتار می‌شود.
در این مقاله قصد داریم که با جرم رایانه‌ای و مصادیق آن آشنا شویم که در ادامه مطلب با ما همراه باشید. در همین راستا دریافت مشاوره حقوقی آنلاین نیز می‌تواند برای شما مفید واقع شود.
جرم رایانه‌ای چیست؟
جرم به هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل گویند که در قانون برای آن‌ها مجازات تعیین شده باشد. جرم رایانه‌ای نیز اغلب به صورت فعل و با انجام دادن کاری است و در هر صورت یک سری تخلفاتی که منجر به اختلال در سامانه رایانه‌ای و به نحوی از طریق اینترنت صورت می‌گیرند، برایشان مجازات تعیین شده است.
آن دسته از افرادی که آشنایی با جرم رایانه‌ای ندارند و تا به اکنون یا این جرائم مواجه نشده‌اند، این سوال در ذهنشان مطرح می‌شود که منظور جرم رایانه‌ای چیست؟ جرائمی که در حوزه اینترنت و با استفاده از ابزارهای رایانه و یا مخابراتی شکل می‌گبرند، تحت عنوان جرائم رایانه‌ای شناخته می‌شوند.
در این دسته از جرائم، وسیله و ابزاری که مجرمین از طریق آن اقدام به ارتکاب جرم می‌کنند، سیستم‌های مخابراتی و اینترنتی بوده که به تبع آن اطلاعات شخصی افراد را به راحتی تصاحب می‌کنند. در قانون، تعریف کلی و جامعی از جرم رایانه‌ای نشده است و تنها مصادیق و مجازات آن بیان شده است.
کارایی و مزایای قابل توجهی که سامانه‌های رایانه و یا مخابراتی و به طور کلی فضای اینترنت دارند، سبب سوء استفاده افراد زیادی شده است و از طریق مرتکب جعل، کلاهبرداری، جاسوی رایانه‌ای و جرائم دیگر می‌شوند.
در این دسته از جرائم، متخلفین به سیستم‌های کامپیوتری دیگران نفوذ پیدا کرده و در این صورت می‌توانند اطلاعات شخصی آن‌ها را دریافت کرده و از دارندگان اطلاعات سوء استفاده کنند.
در صورتی که جرمی با بهره مندی از سامانه‌های رایانه‌ای شکل نگرفته باشد و به طور کلی، ابزارهای اینترنتی در ارتکاب آن‌ها دخیل نبوده است، نمی‌توان گفت که جرم صورت گرفته در دسته بندی جرائم رایانه‌ای قرار دارد.
در ارتکاب این جرائم حتما باید ثابت شود که ارتکاب رفتار مجرمانه در فضای مجازی و اینترنتی صورت گرفته است تا طبق مواد قانونی وضع شده، با جرائم مزبور مقابله شود.
به خطر افتادن استفاده از داده‌ها و ابزارهای رایانه‌ای، سبب شده که روش‌های امنیتی و نظارتی نیز در این زمینه افزایش پیدا کند که در هر صورت نه تنها وقوع این جرائم کاهش نیافته است، بلکه روز به روز شاهد افزایش آنار وقوع جرم در فضای مجازی هستیم.
شرایط جرائم رایانه‌ای
گسترده شده ابزارهای رایانه و سیستم‌های اینترنتی با وقوع جرم و ترفندهای کلاهبرداری رابطه مستقیم دارد. بدین صورت که هر چه امکانات اینترنتی و فضای مجازی گسترش پیدا کنند، وقوع جرم در این زمینه نیز افزایش پیدا کرده و به نحوی در هر دوره، یک سری روش‌های کلاهبرداری و سایر جرائم در بستر اینترنت هستیم.
پلیس فتا برای آگاه سازی شهروندان، همواره راه و روش‌هایی که مرتکبین برای انجام جرائم رایانه‌ای اقدام می‌کنند و از این طریق افراد را فریب می‌دهند، همیشه اطلاع رسانی‌هایی را انجام می‌دهد. اما در هر صورت قوع جرم چه در فضای مجازی و چه فضای حقیقی، امری اجتناب ناپذیر است و به همر میزان که ابزارهای پیشگیرانه اتخاذ شود، اما باز هم نظاره گر ارتکاب جرائم رایانه هستیم.
همانطور که گفته شد، جرائم رایانه، جز آن دسته از جرائمی است که سیستم‌ها و داده‌ها و به طور کلی هر نوع ابزار رایانه و مخابراتی که به اینترنت ارتباط داشته باشند، از طریق آن‌ها شکل گیری جرم صورت می‌گیرد و مجرمین با کمک کامپیوتر و دیگر ابزارها در این زمینه، اقدام به انجام جرم می‌کنند.
جرائم رایانه‌ای مانند جرائم دیگر برای محقق شدن آن‌ها یک سری شرایط وجود دارد و شرط اصلی جرائم این حوزه آن است که وقوع جرم در فضای مجازی و یا سایبری انجام شده باشد. عناصر سه گانه لازم است که برای محقق شدن جرم رایانه‌ای وجود داشته باشند.
عنصر مادی این جرائم همان انجام دادن تخلف و یا جرم در فضای مجازی یا سایبری و اینترنت است که انجام جرمی در غیر از این فضا و شرایط نمی‌تواند به عنوان جرم رایانه‌ای شناخته شود. عنصر روانی این جرائم نیز در رابطه با قصد و سوء نیت مرتکب می‌باشد که مرتکبین باید جرم به صورت اینترنتی و از طریق سیستم‌های رایانه‌ای را با اراده خود انجام داده باشند.
اگر ثایت شود که فردی از روی اکراه و با اجبار دیگر اقدام به ارتکاب جرمی در فضای مجازی نموده و یا این که وقوع جرم رایانه با اختلال در این سامانه‌ها و یا تغییر دادن آن‌ها و هرگونه تخلف مجرمانه در فضای اینترنتی، بدون فصد مجرمانه و سوء نیت صورت گرفته است، جرم رایانه‌ای در این شرایط محقق نشده است.
مصادیق جرم رایانه‌ای
جرائمی که با توسل به سامانه‌های رایانه‌ای ارتکاب می‌یایند، در سالیان گذشته چندان مرسوم نبوده و از این رو قانون مجزا برای رسیدگی به این جرائم نیز تدوین نشده است. تصویب قانون جرائم رایانه‌ای در سال ۱۳۸۸ صورت گرفته است و می‌توان گفت که شکل گیری و به نحوی افزایش آمار جرائم سایبری از این سال‌ها به بعد انجام شده است.
قانونگذار به جهت امنیت بخشیدن به فضای سایبری و با توجه به این که اغلب افراد امروزه بسیاری از کارهای خود را با سیستم‌های رایانه‌ای انجام می‌دهند، قوانین مدون و مشخصی را در این زمینه تصویب کرده است. در این قانون، مسئولیت‌های کیفری افرادی که مرتکب جرم رایانه‌ای می‌شوند، تعیین شده است و لازم است که مصادیق این جرائم مورد بررسی قرار گیرد.
طیف گسترده‌ای از جرائم رایانه‌ای در قانون ذکر شده است که و قانونگذار رفتارهایی مانند هک و دسترسی غیر مجاز به داده و سامانه‌های مخابراتی، کلاهبرداری و سرقت و جعل رایانه ای، انتشار عکس و فیلم‌های خصوصی مردم در فضای مجازی را جرم انگاری کرده است.
وقوع جرائم مزبور می‌تواند در فضای مجازی صورت گیرد و یا این که مجرم از طریق سامانه و ابزار رایانه‌ای اقدام به عملی مجرمانه بزند. مصادیق جرم رایانه‌ای بر اساس قانون عبارتند از:
- هک سامانه مخابراتی و رایانه‌ای و یا همان دسترسی غیر مجاز به این ابزارها
- شنود غیر مجاز مرتبط با سامانه و داده‌های مخابراتی و رایانه‌ای
- جعل رایانه‌ای
- جاسوسی رایانه‌ای
- مختل کردن سامانه‌های اینترنتی
- کلاهبرداری اینترنتی
- سرقت اینترنتی
- جرائم علیه اخلاق و عفت عمومی
- نشر اکاذیب و هتک حیثیت
- انتشار محتویات آموزشی غیر مجاز و در سترس فرار دادن آن‌ها
مصادیق جرم رایانه تنها محدود به موارد فوق نمی‌شوند و جرائم دیگری در قانون نیز در این رابطه بیان شده است. کلاهبرداری اینترنتی از بین جرائم مزبور به عنوان شایع‌ترین جرم رایانه‌ای محسوب می‌شود که کلاهبرداران از طریق ترفندهایی که نسبت به آن‌ها آگاهی دارند، برای وقوع جرم استفاده می‌کنند.
همانطور که کاملا مشخص است، در شکل گیری این دسته از جرائم، ابزارهی مرتبط با ایننرنت و سامانه‌های رایانه و مخابراتی نیز نقش مستقیمی دارند و طبیعتا ارتکاب جرم در غیر از این موارد نمی‌تواند به عنوان جرم رایانه‌ای محسوب شود.
با توجه به اهمیت جرم رایانه و این که سالانه حجم قابل توجهی از پرونده‌های دادگستری در ارتباط با این جرائم هستند، در ادامه مطلب به بررسی چند نمونه از جرائم سایبری و جرائمی که ارتکاب آن‌ها در فضای مجازی صورت می‌گیرد، می‌پردازیم.
بررسی چند نمونه از جرائم رایانه‌ای
در بخش قبل، نگاهی به مصادیق جرم رایانه داشتیم و حال در این بخش توضیحاتی را در رابطه با چند نمونه از شناخته شده‌ترین این جرائم می‌دهیم.
مرجع اصلی و قانونی که می‌توان برای رسیدگی به جرائم رایانه‌ای به آن رجوع کرد، قانون جرائم رایانه‌ای است که مراجع قضایی نیز برای صدور احکام این جرائم، قانون مزبور را مبنا و ملاک اصلی رسیدگی به جرم در نظر می‌گیرند. شما می‌توانید برای شکایت در راستای هر یک از این جرایم با وکیل تلفنی صحبت کنید.
جرم برداشت اینترنتی پول از حساب دیگران
یکی از جرائم رایانه شناخته شده که شرایط و مجازات آن در قانون عنوان شده است، برداشت اینترنتی پول از حسلب دیگران است. برداشتن پول از حساب بانکی مردم به روش اینترنتی، جرم است و نحوه ارتکاب جرم در این شرایط با بهره مندی از ترفندهای مختلفی صورت می‌گیرد.
در برداشتن پول از کارت بانکی، کلاهبرداران اقدام به ربودن اطلاعات کارت نموده و در این صورت به راحتی می‌توانند اقدام به کلاهبرداری و برداشتن پول کنند.
یکی از ترفندهایی که در خالی کردن حساب بانکی به کار گرفته می‌شود، انجام عمل فیشینگ است که طی آن، درگاه جعلی پرداخت اینترنتی طراحی شده و در دسترس شهروندان قرار داده می‌شود که افراد با خرید از این سایت‌های جعلی، اطلاعات کارت بانکی را در اختیار کلاهبرداران قرار می‌دهند.
در جرم برداشت اینترنتی پول از حساب، در هر صورت باید اطلاعات شخصی و محرمانه کارت، در اختیار دیگران قرار گیرند تا از طریق آن امکان ربودن پول از حساب وجود داشته باشد.
شرایط تحقق این جرم و مجازات آن در ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه‌ای بیان شده است که طی آن مجرم با اختلال، تغییر و یا محو سامانه و سایرترفندهای دیگری اقدام به تحصیل مال می‌کند که مجازات آن حسب مورد جزای نقدی از دو میلیو تومان تا ده میلیون تومان یا حبس از یک تا پنج سال است.
برداشت پول و دسترسی به اطلاعات کارت بانکی در تحقق این جرم اثر گذار هستند. لازم به ذکر است که بین جرم برداشت پول از عابر بانک با برداشتن پول از حساب به روش اینترنتی و سایر روش‌های مخابراتی و رایانه‌ای، تفاوت وجود دارد و در واقع دو جرم مجزا از یکدیگر با مجازات خاصی نیز هستند.
انتشار محتویات خصوصی مردم در فضای مجازی
محتویات خصوصی مردم یا همان عکس و فیلم و سایر اطلاعات محرمانه در صورتی که انتشار و توزیع آن‌ها در فضای مجازی صورت گیرد، می‌تواند رفتاری مجرمانه باشد. جرم انتشار عکس یا فیلم خصوصی افراد در اینترنت مستند به ماده ۱۷ قانون جرائم رایانه و در فصل پنجم از این قانون با عنوان هتک حیثیت و نشر اکاذیب است.
مرتکب با هدف اخاذی از دارنده عکس و یا فیلم او را تهدید می‌کند که اگر به او پول ندهد و یا یک کاری را انجام ندهد، تماما این محتویات در فضای مجازی منتشر می‌شود.
به جهت آن که عکس و محتویات خصوصی جز اسرار زندگی افراد محسوب می‌شود و تمایل ندارند که این محتویات در دسترس همگان قرار گیرد، اگر فردی با قصد سوء استفاده اقدام به منتشر کردن آن‌ها کند، مجازات او حبس از ۹۱ روز تا دو سال به همراه جزای نقدی از ۵۰۰ هزار تومان تا چهار میلیون تومان است.
انتشار عکس و فیلم مستهجن در اینترنت
از دیگر جرائم رایانه‌ای می‌توان به جرم انتشار عکس و فیلم‌های مستهجن در فضای مجازی اشاره نمود. فردی که تصاویر و فیلم‌های مبتذل با محتویات برهنگی زن و مرد و انجام آمیزش جنسی دارد، در صورتی که این محتویات را در سایت و فضای مجازی منتشر کند، طبق قانون مرتکب جرم شده و مجازات او برابر ماده ۱۴ قانون جرائم رایانه است.
گاها قصد افراد از انتشار و توزیع محتویات مستهجن، تجارت و کسب درآمد است که این مورد نیز جرم بوده و مجازات ماده فوق‌الذکر اجرا می‌شود.
مجازات انتشار، توزیع، فروش و تولید محتویات غیر اخلاقی و مستهجن در فضای مجازی، حبس و جزای نقدی است که بر اساس میزان شدت جرم و موارد دیگر، قاضی می‌توان هر دو مجازات حبس و جزای نقدی را برای مرتکب در نظر بگیرد.
هک سامانه‌های رایانه‌ای
واژه هک مستقیما در قانون جرائم رایانه عنوان نشده است و از تعاریفی چون دسترسی غیر مجاز به داده و سامانه رایانه و مخابراتی تعبیر کرده است. فردی که با استفاده از ابزارهای رایانه و به طور کلی ترفندهایی که نسبت به آن‌ها واقف است، به اطلاعات سیستم و داده دسترسی پیدا کند، مرتکب جرم مندرج در ماده ۱ قانون جرائم رایانه شده است.
در ماده نخست این قانون، به مبحث دسترسی غیر مجاز اشاره شده است و آن دسته از افرادی که اقدام به هک سیستم‌های رایانه و حساب کاربری افراد در شبکه‌های اجتماعی و مواردی از این قبیل می‌کنند به مجازات حبس ۹۱ روز تا دو سال یا جزای نقدی از ۵۰۰ هزار تومان تا دو میلیون تومان محکوم می‌شوند.
شنود غیر مجاز
از مصادیق دیگری که می‌توان در رابطه با جرائم رایانه‌ای مطرح نمود، شنود غیر مجاز است که شرایط کلی این جرم مستند به ماده ۲ قانون جرائم رایانه است.
طبق این ماده، هر فردی که به نحو غیر قانونی، محتوا در حال انتقال از طریق ابزارعای ارتباطات عمومی در سامانه مخابراتی و رایانه ای را شنود می‌کند، مجازات او جزای نقدی یک میلیون تومان تا چهار میلیون تومان یا حبس از شش ماه تا دو سال می‌باشد.
جعل رایانه‌ای
جعل رایانه‌ای به عنوان جرائم دیگر در حوزه فضای مجازی و ابزارهای رایانه است که مجازات این جرم در مود ۶ و ۷ قانون جرائم رایانه مورد بررسی قرار گرفته است.
طبق قانون، افرادی که به طور غیر مجاز، مرتکب اعمالی نظیر تغییر و یا ایجاد داده‌های قابل استناد و یا تغییر در داده یا اطلاعات کارت‌های حافظه یا قابل پردازش در سامانه رایانه‌ای نماید، مرتکب جرم جعل رایانه شده و مجازات او حبس تعزیری از یک تا پنج سال به همراه جزای نقدی دو میلیون تومان تا ده میلیون تومان است.
مشاوره حقوقی تخصصی بنیاد وکلا
جرائم ارتکاب یافته در فضای مجازی و به طور کلی جرائم رایانه‌ای، از اهمیت بالایی برخوردار هستند و اگر در این زمینه متحمل جرمی شده و نیاز به گفتگوی تخصصی با وکیل جرایم اینترنتی و رایانه‌ای متخصص دارید، انتخاب مناسب در این زمینه برای استفاده از خدمات حقوقی سامانه بنیاد وکلا است.
در این سامانه، از آن جهت که وکلا متخصص جرائم حوزه فضای مجازی و سایبری وجود دارند، با دریافت مشاوره حقوقی این امکان برایتان فراهم است که پاسخ تمامی پرسش‌های خود را دریافت نموده و مشکلات حقوقیتان را به بهترین شکل ممکن حل و فصل کنید.
