سرقت یکی از قدیمیترین جرائمی است که در جوامع بشری وجود دارد. در قرآن درباره سرقت صحبت شده و مجازات آن را بیان کرده است. در قانون مجازات اسلامی، سرقت را ربودن مال دیگری به صورت پنهانی تعریف کرده و انواع مختلفی را برای آن در نظر گرفته است.
سرقت با توجه به نوع آن، مجازاتهای تعیین شدهای دارد. با مشاوره حقوقی آنلاین و حضوری بنیاد وکلا باشید تا با سرقت و انواع آن آشنا شوید.
عناصر سه گانه جرم سرقت
برای آن که یک فعل، جرم محسوب شود؛ باید ارکان سهگانه قانونی، مادی و معنوی را داشته باشد.
عنصر قانونی جرم سرقت
عنصر قانونی همان مواد قانونی است که به جرم پرداخته است. اگر یک کار در قانون به عنوان جرم مطرح نشده باشد، قابل پیگیری نخواهد بود. از آن جایی که جرم سرقت تاثیر مستقیمی در امنیت و آرامش جامعه دارد، قانونگذار در مواد مختلفی از قانون به آن پرداخته است.
سرقت حدی و مجازات آن، سرقت تعزیری، سرقت نیروهای مسلح، سرقت مسلحانه از بانک و صرافیها و غیره از جمله مواردی است که در قانون ذکر شده است.
عنصر مادی جرم سرقت
عنصر مادی همان رفتار مجرمانهای است که فرد انجام میدهد. از جمله قاپیدن، کش رفتن، دزدیدن پنهانی یا انجام ترفندهای شعبدهبازی و غیره.
عنصر مادی سرقت، خود شامل چهار رکن میشود:
ربودن
ربودن اصلیترین رکن مادی سرقت است. ربودن تنها شامل اموال منقول میشود. یعنی فرد باید مال دیگری را ربوده و به محل دیگری منتقل نماید. عمل ربودن میتواند مخفیانه، علنی و یا با غافلگیر کردن صاحب مال صورت گیرد.
ربودن همچنین باید بدون اجازه صاحب مال باشد. بنابراین اگر مالک رضایت داشته باشد، جرم واقع نشده است. مثلا اگر فردی مال خود را به دیگری بدهد و آن فرد مال را به تملک خود دربیاورد، عمل ربودن محسوب نشده و سرقت محقق نشده است.
مال بودن
چیزی که سرقت میشود باید مال باشد. مال چیزی است که ارزش اقتصادی و منفعت عقلانی داشته باشد. مال باید قابلیت ربودن داشته باشد و در دسته اموال منقول قرار گیرد.
مال باید از لحاظ عرفی مالیت داشته باشد در نتیجه چیزهایی مثل هوا، حشرات، غذاهای فاسد، آلات لهو و لعب و مشروبات الکی مال محسوب نمیشوند.
تعلق داشتن به دیگری
مال باید حتما متعلق به دیگری باشد. بنابراین ربودن اموال بدون صاحب که مالک مشخصی ندارند سرقت محسوب نمیشود. لزومی ندارد مالک حتما شناخته شده باشد، همین که مشخص باشد متعلق به دیگری است کافی است.
مال باید حتما به دیگری تعلق داشته باشد، در نتیجه اگر کسی مالی که متعلق به خودش است و در دست دیگری است را بردارد عمل سرقت رخ نداده است. سرقت مال مشاع نیز سرقت محسوب نمیگردد.
پنهانی بودن ربودن
ربودن باید به صورت مخفیانه و بدون رضایت صاحب مال باشد. البته در برخی از جرائم تعزیری جرم پنهان نیست و تنها عدم وجود رضایت صاحب مال باعث میشود تا جرم سرقت محسوب شود.
البته پنهانی بودن به این معنا نیست که مالباخته به هیچ وجه شاهد آن نباشد، بلکه منظور توسل سارق به پنهان کاری است.
عنصر معنوی جرم سرقت
عنصر معنوی همان قصد و انگیزهای است که منجر به سرقت میشود. در جرم سرقت، متهم باید قصد ربودن مال و خارج کردن آن از تصرف مالباخته را داشته باشد. همچنین فرد باید بداند که مال متعلق به دیگری است و ربودن آن نیز جرم محسوب میشود.
انواع سرقت
سرقت به طور کلی به دو نوع تقسیم میشود: حدی و تعزیری.
سرقت حدی
سرقت حدی، به سرقتی گفته میشود که مجازاتش توسط شرع تعیین شده باشد. در قانون مجازات اسلامی، مواد ۱۸۵ و ۱۹۷ تا ۲۰۳ به سرقت حدی پرداخته است. مجازات این گونه سرقتها حد است، یعنی بالاترین مجازاتی که برای یک جرم در نظر گرفته شده است.
از مهمترین مشخصههای سرقت حدی این است که قانونگذار نمیتواند آن را تغییر داده و تبدیل نماید. همچنین مشمول بخشش و عفو رهبری نیز نمیشود.
سرقت حدی خود به دو دسته تقسیم میگردد:
راهزنی
راهزنی یکی از شیوههای سرقت است که در گذشته بیشتر رخ میداده است. از آن جایی که راهزنی موجب سلب امنیت مردم شده و معمولا نیز مسلحانه است، در زمره مجاربه محسوب شده و سرقت حدی محسوب میشود.
در ماده ۲۸۱ قانون مجازات اسلامی در مورد راهزنی مستوجب حد میگوید: «راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راهها شوند، محاربند.» بنابراین برای آن که راهزنی جز سرقت حدی محسوب شود، باید حتما مسلحانه بوده و باعث سلب امنیت و راهها نیز شده باشد. در غیر این صورت سرقت تعزیری است.
سرقت حدی با شرایط ۱۴ گانه
همانطور که گفته شد، در سرقت حدی شدیدترین مجازاتها برای متهم اعمال میشود. از این رو اثبات این سرقت نیز پیچیده بوده و برای اینکه یک سرقت از نوع سرقت حدی محسوب شود، باید حتما این ۱۴ شرط را داشته باشد:
- شی ربوده شده حتما مال منقول باشد.
- مال در مکانی واقع شده باشد که عرفا حرز محسوب شده و مانع از سرقت میشده است.
- سارق حرز را شکسته و مال را برداشته باشد.
- سارق باید مال را حتما از حرز خارج کرده باشد.
- سرقت و هتک حرز باید به صورت مخفیانه انجام گیرد.
- سرقت توسط پدر یا جد پدری صاحب مال صورت نگرفته باشد.
- ارزش مال سرقت شده در زمانی که از حرز خارج میشده معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک یا حدودا یک گرم طلا باشد.
- مال سرقت شده در زمره اموال عمومی و دولتی، وقف عام یا وقف بر جهات عامه قرار نگیرد.
- سارق در زمان قحطی اقدام به سرقت نکرده باشد.
- صاحب مال در نزد مرجع قضایی از سارق شکایت کرده باشد.
- صاحب مال قبل از اثبات سرقت، سارق را نبخشیده باشد.
- قبل از اثبات سرقت، مالک مال سرقت شده را تحت ید خود قرار نداده باشد. خواه از طریق صلح یا خرید و فروش.
- سارق قبل از اثبات جرم، مال سرقت شده را به مالکیت خود درنیاورد.
- مال سرقت شده در زمره اموال مغضوب یا اموال سرقت شده قرار نگیرد.
اگر سرقت، تمامی این شرایط را داشته باشد، سرقت حدی است و مجازات تعیین شده در قانون برای سارق اجرا میگردد.
مجازات سرقت حدی
مجازات سرقت حدی با توجه به نوع آن متفاوت است:
مجازات راهزنی
مجازاتی که برای راهزنی تعیین شده، همان مجازات محاربه است. در ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی، چهار مجازات را برای راهزنی معین کرده است:
- اعدام
- به صلیب کشیدن
- قطع دست راست و پای چپ
- نفی بلد
مجازات سرقت حدی با شرایط ۱۴ گانه
همانطور که گفته شد، مجازات سرقت حدی توسط شرع تعیین شده و غیر قابل تغییر و تبدیل است.
در ماده ۲۸۷ قانون مجازات اسلامی، بسته به اینکه سارق چند بار سابقه سرقت حدی داشته، چهار مجازات برای وی تعیین شده است:
- سرقت در بار اول: قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتها. به نحوی که انگشت شست و کف دستش باقی بماند.
- سرقت در بار دوم: قطع پای چپ از پایین برآمدگی. طوری که نصف قدم و مقداری از مسح باقی بماند.
- سرقت در بار سوم: حبس ابد.
- سرقت در بار چهارم: اعدم
سرقت تعزیری
هر سرقتی که شرایط حدی را نداشته باشد، تعزیری است. سرقت تعزیری به دو نوع مختلف تقسیم میشود:
سرقت تعزیری ساده
سرقت تعزیری ساده در ماده ۶۶۱ قانون تعزیرات آمده است و مجازات آن سه ماه و یک روز تا دو سال به همراه ۷۴ ضربه شلاق است. در سرقت تعزیری ساده اگر ارزش مال مسروقه کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد، سارق سابقه کیفری نداشته باشد و شاکی هم به متهم رضایت دهد، جرم وی بخشیده شده و مجازات میشود.
سرقت تعزیری مشدد
سرقت تعزیری مشدد، سرقتی است که با شرایط خاص مقرر در قانون مانند زمان و مکان سرقت، استفاده از اسلحه، تعداد سارقین و … رخ داده و سبب تشدید مجازات سارقین میشود.
سرقت با شروط ۵گانه
سرقت با شروط ۵ گانه، مهمترین نوع از سرقت تعزیری است. در ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی، ۵ شرط را ذکر کرده که اگر سرقت همراه با آن باشد، مجازات تشدید شده و بالاترین مجازات تعزیری را خواهد داشت. این ۵ شرط به نقل از وکیل تلفنی عبارتند از:
- سرقت در شب انجام شود.
- سارقین دو نفر یا بیشتر از دو نفر باشند.
- یک یا چند نفر از سارقین حامل سلاح گرم یا سرد باشند. خواه ظاهر باشد یا مخفی. خواه از آن استفاده کنند یا خیر. البته سلاح باید واقعی باشد نه اینکه از سلاح تقلبی استفاده کنند.
- سارقین از دیوار بالا رفته، حرز را شکسته باشند. یا اینکه از کلید ساختگی استفاده کرده باشند. سارقین با لباس و عنوان مستخدم دولتی و معرفی خود به عنوان مأمور دولتی اقدام به سرقت کرده باشد و این سرقت در محل سکونت رخ داده باشد. محل سکونت یعنی مکانهایی که برای زندگی مهیا شده حتی اگر در حال ساخت باشد.
- سرقت باید همراه با آزار و اذیت باشد.
سرقت مسلحانه با سه شرط
در ماده ۶۵۴ قانون مجازات اسلامی میگوید که اگر سرقت در شب رخ دهد. سارقین نیز دو نفر یا بیشتر باشند. همچنین یکی از آنان سلاح به همراه داشته باشد؛ چه به صورت ظاهری و چه مخفی. به مجازات ۵ تا ۱۵ سال و ۷۴ ضربه شلاق محکوم میگردد.
سرقت مسلحانه یا سرقت همراه با آزار و اذیت
اگر سارق مسلح باشد و در حین سرقت نیز اقدام به آزار و اذیت کند، مجازات وی تشدید میشود. در ماده ۶۵۲ قانون مجازات اسلامی، مجازات این نوع سرقت از ۳ ماه تا ۱۰ سال و ۷۴ ضربه شلاق میباشد. اگر سرقت همراه با جراحت نیز باشد، به حداکثر مجازات حبس و شلاق محکوم میگردد.
منظور قانونگذار از اذیت و آزار در حین سرقت تنها مربوط به فرد مالباخته نیست. بلکه بر فرد دیگری که در زمان سرقت حاضر باشد نیز صدق میکند.
راهزنی
راهزنی هرچند یکی از قدیمیترین انواع سرقت محسوب میشود، اما هنوز هم میتوان موردهایی از آن را مشاهده کرد. راهزنی اگر مصداق محاربه نباشد، جز سرقت تعزیری محسوب میشود.
یعنی سارق با راهزنی صرفا اقدام به ربودن مال غیر کند و از اسلحه استفاده نکرده و باعث سلب امنیت نیز نشود. در ماده ۶۵۳ قانون مجازات اسلامی، مجازات این نوع راهزنی را ۳ تا ۱۵ سال و ۷۴ ضربه شلاق تعیین کرده است.
کیفقاپی و جیببری
کیفقاپی و جیببری یکی از شایعترین انواع سرقت است که افراد بسیاری با آن مواجه شدهاند. در ماده ۶۵۷ قانون مجازات اسلامی به این دو جرم اشاره شده و میگوید: اگر کسی از طریق جیببری اقدام به سرقت اموال دیگری نماید به مجازات حبس از یک تا پنج سال و تحمل ۷۴ ضربه شلاق محکوم میشود.
سرقت مسلحانه از بانک و صرافی
سرقت مسلحانه از بانک و صرافیها، یکی از انواع سرقتهایی است که مجازات متفاوتی میتواند داشته باشد. اگر سرقت با برنامهریزی قبلی انجام شده باشد، سارقین مسلح بوده و اموال را از بانک خارج کرده باشند، به حبس ابد محکوم میشوند. در صورتی که در حین سرقت مرتکب قتل نیز شود، به اعدام محکوم میگردند.
اگر سرقت رخ نداده باشد، یعنی مال را خارج نکرده باشند به حبس از ۱۰ تا ۱۵ سال و یا دو تا ۵ سال محکوم خواهند شد.
سرقت وسایل عمومی
سرقت از وسایل عمومی به نحوی که مانع استفاده دیگران شود، جرم بوده و سارق طبق ماده ۶۵۹ قانون مجازات اسلامی به حبس از ۱ تا ۵ سال محکوم میشود.
سرقت از مناطق حادثه دیده
سرقت از مناطق حادثه دیده، به دلیل جریحهدار کردن احساسات جمعی در دسته جدا قرار گرفته و مجازات خاصی برای آن در نظر گرفته شده است. قانونگذار در ماده ۶۵۸ قانون مجازات اسلامی، مجازات سرقت از مناطق حادثه دیده از ۱ تا ۵ سال حبس و ۷۴ ضربه شلاق را برای سارق تعیین کرده است.
سرقت با شرایط ۴ گانه
در ماده ۶۵۶ قانون مجازات اسلامی، سه شرط برای سرقت ذکر شده است که اگر یکی از آنها محقق شد، سارق به مجازات از ۶ ماه تا ۳ سال حبس و ۷۴ ضربه شلاق محکوم میشود.
این شرایط عبارتند از:
- سرقت در جایی رخ دهد که محل سکونت یا محل عمومی مثل مسجد باشد. منظور از محل سکونت، هرجایی است که افراد در آن زندگی میکنند؛ حتی اگر یک ساختمان نیمه کاره باشد.
- سرقت در مکانی اتفاق بیفتد که به خاطر یک درخت یا بوته یا نرده در حرز قرار گرفته باشد و سارق آن را بشکند.
- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
- سرقت توسط شخصی انجام شود که اداره کننده هتل یا مسافرخانه باشد. یا تمام یا قسمتی از اموال فردی که در آن جا سکونت دارد را برباید.
سرقت اسناد
سرقت اسناد، اوراق و نوشتههای دولتی جرم بوده و مرتکب آن به مجازات از ۶ ماه تا ۲ سال حبس محکوم میشود. اگر سرقت توسط مامور دولت انجام شود، مجازات ۳ تا ۱۰ سال حبس خواهد داشت.
اگر مرتکب در حین سرقت اقدام به شکستن مهر یا پلمپ کرده باشد، به حداکثر مجازات ذکر شده در قانون یعنی ۲ تا ۱۰ سال حبس محکوم خواهد شد.
سرقت اموال تاریخی و فرهنگی
به موجب ماده ۵۹۹ قانون مجازات اسلامی، سرقت اشیا، لوازم، مصالح و قطعات آثار فرهنگی و تاریخی از موزه، نمایشگاه، اماکن تاریخی و مذهبی و سایر اماکنی که تحت نظارت دولت است، جرم بوده و مجازات آن استرداد مال مسروقه و یک تا پنج سال حبس خواهد بود.
سرقت اسلحه توسط نظامیان
منظور از این سرقت سلاح گرم و سرد، وسایل و لوازم نظامی است که توسط نظامیان ربوده شود.
اگر فرد اقدام به سرقت اسلحه کند به مجازات حبس از ۲ تا ۱۰ سال محکوم میشود. اما در صورت سرقت وسایل نظامی، مجازات وی حبس از ۱ تا ۵ سال خواهد بود.
مشاوره حقوقی سرقت با بنیاد وکلا
همانطور که ذکر شده، سرقت انواع و اقسام مختلفی دارد که مجازاتهای متفاوتی برای آن در نظر گرفته شده است. استفاده از یک مشاوره حقوقی یا وکیل میتواند در روند پیگیری پرونده سرقت بسیار اثرگذار باشد.
اگر به اطلاعات بیشتر در خصوص رسیدگی به پروندههای مختلف سرقت نیاز دارید؛ میتوانید از بنیاد وکلا مشاوره آنلاین و تلفنی دریافت نمایید. بنیاد وکلا با داشتن بیش از هزار وکیل و مشاور حقوقی به صورت شبانهروزی جوابگوی سوالات حقوقی شماست.