کلاهبرداری یکی از قدیمی‌ترین عناوین مجرمانه است که سالانه قربانیان متعددی را ایجاد می‌کند، کلاهبرداری که در حالت سنتی خود با اقداماتی همچون جعل سند یا جعل عنوان و سمت محقق می‌شد، با رشد تکنولوژی و فناوری چهره‌های دیگری به خود گرفته است.
با رشد کامپیوتر و فناوری‌های دیجیتال و علی الخصوص توسعه استفاده از نرم‌افزارهای ارتباط جمعی، کلاهبرداری اینترنتی قربانیان زیادی را گرفت.
با توجه به اینکه هیچ رفتاری را نمی‌توان با مجازات همراه ساخت مگر آن که در قوانین کیفری کشور خلاف آن تصریح شده باشد، کلاهبرداری اینترنتی نیز تا پیش از تصویب قانون جرائم رایانه‌ای در سال ۱۳۸۸ در هاله‌ای از ابهام قرار داشت.
خوشبختانه به لطف قانون مذکور و مراجع تخصصی رسیدگی به دعاوی و شکایت‌های الکترونیکی، امروزه قربانیان این جرایم نیز می‌توانند با خیالی راحت به دستگاه عدالت اعتماد کرده و احقاق حق خود را به مراجع صالح بسپارند.
با این حال رسیدگی به شکایات مستلزم طرح شکایت کیفری نزد مراجع صالح است، به همین سبب در این نوشتار پس از آن که به معرفی جرم کلاهبرداری اینترنتی پرداختیم به موضوع نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی ورود خواهیم کرد.
معرفی جرم کلاهبرداری اینترنتی
کلاهبرداری اینترنتی در ماده ۱۳ از قانون جرائم رایانه‌ای معرفی شده است، پیش از آن که به موضوع شکایت از کلاهبردار اینترنتی ورود کنیم ضروری است که نخست با جرم و تعریف آن آشنا شویم. برای درک بهتر موضوع ماده مربوطه را به چند بخش به شرح ذیل تقسیم می‌کنیم:
- وسیله ارتکاب جرم در کلاهبرداری اینترنتی مطابق با بخش اول از ماده ۱۳، سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی است، به عبارت دیگر رفتار مجرمانه برای آن که ذیل عنوان کلاهبرداری اینترنتی قرار بگیرد، ضروری است که از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی استفاده شده باشد.
قانونگذار مصادیق سامانه‌های مذکور را حتی از بابت تمثیل نیز بیان نکرده است، اما در هر حال و تا هر میزانی که تکنولوژی و فناوری پیشرفت کرده باشد، مادام که وسیله استفاده شده را بتوان به عنوان یکی از سامانه‌های کامپیوتری یا مخابراتی تقسیم‌بندی کرد، شرط اول از کلاهبرداری اینترنتی محقق شده است.
- استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی باید با ارتکاب اعمالی همچون ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها، وارد کردن داده جدید، محو داده‌های موجود و یا مختل کردن سامانه میزبان باشد.
از این بخش ماده به دست می‌آید که صرف استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی کفایت نمی‌کند، بلکه استفاده باید در مسیر ایجاد داده، یا تغییر در داده‌های موجود و یا ایجاد اختلال در سامانه میزبان باشد.
لازم به ذکر آن که همانطور که در کلاهبرداری سنتی، استفاده از رفتار و اعمال متقلبانه برای دست یافتن به دستاور مالی ضروری است، در دسته جرایم کلاهبرداری اینترنتی نیز رفتار متقلبانه صورت می‌پذیرد، اما رفتار متقلبانه در این وضعیت می‌تواند شامل نصب تراشه‌های نرم‌افزاری، استفاده از سامانه‌های موجود برای وارد کردن اطلاعات غیر واقعی یا هر مصداق دیگری باشد.
- مطابق با بخش سوم از ماده ۱۳ ضروری است که مرتکب با انجام اعمال متقلبانه خود که از بستر سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی عبور کرده است، به وجه نقد یا مال یا منفعت مالی دست یابد، این ماده انواع امتیازات مالی یا خدمات را نیز شامل می‌شود، همچنین مطابق با حکم این ماده تفاوتی ندارد که امتیازات و منافع به دست آمده به نفع شخص مرتکب بوده باشد و یا آن که آن‌ها را برای ثالث تحصیل کرده باشد.
در نتیجه مطابق با این بخش از ماده، صرف انجام اعمال متقلبانه یا ایجاد اختلال در سامانه‌ها برای آن که مرتکب را بتوان به جرم کلاهبرداری محکوم کرد کفایت نمی‌کند، بلکه ضروری است که منفعت مالی نصیب مرتکب شده باشد.
باید توجه داشت که در کلاهبرداری سنتی نیز دستاور مالی مرتکب یکی از شروط تحقق جرم است، همچنین ضرورت دارد که منفعت مالی توسط مالک و با رضایت مالک به مرتکب ارائه شده باشد، با وجودی که قانونگذار در ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه‌ای در این ساکت است اما به نظر می‌رسد که از عبارت تحصیل منافع مالی که ماده آمده است، اجبار یا به دست آوردن پنهانی منافع منظور نظر نبوده بلکه منافع مالی باید با رضایت قربانی به مرتکب ارائه شده باشد.
- آخرین شرط از تحقق جرم کلاهبرداری اینترنتی را باید در اولین قسمت از ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه‌ای جستجو کرد، مطابق با بخش اول ماده ضروری است که استفاده از سامانه‌های مخابراتی و رایانه‌ای و تحصیل مال از طریق آن‌ها به نحو غیرمجاز صورت گرفته باشد، این قید وضعیت‌هایی را که تکنسین کامپیوتر دقیقا رفتارهای موضوع ماده را انجام داده و منفعت مالی تحصیل می‌نماید از شمار مجازات خارج دانسته است.
همچنین به نظر می‌رسد نحوه دسترسی به سامانه‌ها نیز و یا اقدامات انجام شده از طریق آن‌ها نباید با اجازه مالک بوده باشد. هرچند شروط این بند بدیهی به نظر می‌رسد، اما با توجه به بیان قانونگذار ما نیز به آن اشاره کردیم.
برای دریافت مشاوره حقوقی آنلاین کلاهبرداری اینترنتی و اثبات آن به صفحه اصلی وبسایت بنیاد وکلا مراجعه نمایید.
مجازات جرم کلاهبرداری اینترنتی
بندهای ۴ گانه تیتر قبلی، ارکانی که باید گرد هم جمع آیند تا جرم کلاهبرداری اینترنتی محقق شود را بیان داشتند، لازم به ذکر آن که هر ۴ رکن یاد شده باید حین ارتکاب جرم وجود داشته باشند، و همچنین باید توجه داشت که با توجه ماهیت جرم کلاهبرداری، ضروری است که مرتکب در حین ارتکاب جرم، علم و آگاهی به رفتار مجرمانه خود داشته و به عبارت ساده‌تر با قصد و نیت رفتار مجرمانه را صورت داده باشد.
با فرض تحقق شرایط یاد شده، مرتکب جرم کلاهبرداری اینترنتی مطابق با ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای به رد مال به صاحب آن محکوم می‌شود، نام‌برده همچنین به جزای نقدی یا حبس از یک تا ۵ سال و یا هر دو جزای نقدی و حبس نیز محکوم خواهد شد.
نکته بعدی آن که در صورت درخواست قربانی جرم، مرتکب باید از عهده خساراتی که به وی وارد آمده است نیز برآید. علاوه بر مجازات‌های اصلی یاد شده با توجه به اینکه جرم کلاهبرداری یکی از جرایم تعزیری است، برخی جرایم تکمیلی و تبعی نیز برای وی وجود خواهد داشت که در قانون مجازات اسلامی تعیین شده‌اند.
همچنین حالت‌هایی از تشدید مجازات برای جرم کلاهبرداری اینترنتی قابل تصور است که در قانون جرائم رایانه‌ای مورد حکم قرار گرفته‌اند، موارد یاد شده به شرح ذیل خواهد بود:
- مطابق با ماده ۲۶ قانون جرائم رایانه‌ای، چنانچه مرتکب جرم کلاهبرداری رایانه‌ای از کارمندان و کارکنان سازمان‌های و شرکت‌های همچون شرکت‌های دولتی یا شرکت‌های وابسته به دولت باشند، و نیز چنانچه مرتکب از کارکنان نهادهای انقلابی و موسساتی که با کمک مستمر دولت اداره می‌شوند باشد، یا در صورتی که مرتکب دارای پایه قضایی بوده و یا از کارکنان نیروهای مسلح باشد، مجازات نام‌برده به بیش از دو سوم از حداکثر مجازات مقرر برای جرم اصلی افزایش خواهد یافت.
تشدید مجازات برای هر دو حبس و جزای نقدی اعمال می‌گردد. حکم این ماده همچنین بر ماموان خدمت وظیفه عمومی اعم از رسمی و غیر رسمی نیز اعمال می‌گردد.
- مطابق با بند دوم از ماده ۲۶ قانون جرائم رایانه‌ای، چنانچه مرتکب متصرف قانونی شبکه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی باشد و به مناسب شغل خود مرتکب جرم شده باشد و یا آن که سمت نام‌برده ارتکاب جرم را تسهیل کرده باشد، مرتکب یا مرتکبین به بیش از دو سوم از حداکثر یک یا هر دو مجازات مقرر اصلی محکوم می‌شود.
- چنانچه سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که برای تحقق جرم کلاهبرداری اینترنتی مورد سواستفاده قرار گرفته‌اند، متعلق به نهادهای دولتی، یا مراکز و نهادهای ارائه دهنده خدمات عمومی باشند و نیز در صورتی که داده‌های دستکاری شده متعلق به نهادها و مراکز دولتی و ارائه دهنده خدمات عمومی باشند، مرتکب یا مرتکبین به بیش از دو سوم حداکثر مجازات مقرر اصلی محکوم می‌شوند.
تشدید مجازات یاد شده می‌تواند به یک یا هر دو مجازات حبس و جزای نقدی اعمال شود.
- چنانچه جرم در حالت سازمان یافته ارتکاب یافته باشد، به صورتی که بتوان شبکه‌ای منظم از اشخاص را در ارتکاب آن شناسایی کرد، مجازات مرتکبین به بیش از دو سوم حداکثر مجازات اصلی مقرر در هر دو مورد حبس و جزای نقدی تشدید خواهد شد.
- چنانچه جرم کلاهبرداری اینترنتی در سطح گسترده اتفاق افتاده باشد، مرتکب یا مرتکبین به بیش از دو سوم حداکثر مجازات اصلی اعم از حبس یا جزای نقدی یا هر دو محکوم می‌شوند. توضیح آن که جرایم گسترده می‌تواند ناشی از تعداد زیاد قربانیان، مدت زمان طولانی ارتکاب جرم پیش از کشف و دستگیری و حالت‌های مشابه باشد.
- با توجه به حکم ماده ۲۷ قانون جرایم رایانه‌ای، تکرار جرم نیز می‌تواند به تشدید مجازات بینجامد، توضیح آن که چنانچه مرتکب برای بیش از دو بار حکم محکومیت قطعی دریافت کرده باشد، در مرتبه سوم دادگاه می‌تواند مرتکب را به محرومیت از برخی خدمات همچون اشتراک اینترنت، تلفن همراه و برخی مصادیق دیگر برای بازه زمانی ۲ تا ۵ سال محکوم نماید.
- مطابق با ماده ۳۶ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ در جرایم کلاهبرداری رایانه‌ای دادگاه صادرکننده رای می‌تواند حکم به درج رای در یکی از نشریات محلی برای یک مرتبه صادر نماید.
طرح شکایت از کلاهبرداری اینترنتی
تا اینجا با جرم کلاهبرداری اینترنتی و مجازات اصلی و برخی از مجازات‌های تبعی آن آشنا شدیم، حال باید به بررسی نحوه طرح شکایت در خصوص جرم یاد شده بپردازیم.
با وجودی که روش سنتی در طرح شکایت‌های کیفری مراجعه به دادسرا و یا کلانتری‌ها بود، امروزه سامانه‌های اختصاصی برای طرح شکایت و پیگیری آن پیش‌بینی شده‌اند، لازم به ذکر آن که استفاده از سامانه‌های مذکور مشروط است به اینکه شخص در سامانه ثنا، که سامانه احراز هویت جهت دریافت خدمات الکترونیکی قضایی است حساب کاربری داشته باشد.
پس از ایجاد حساب کاربری قربانی می‌تواند طرح شکایت و پیگیری آن را به وکیل دادگستری بسپارد، در این حالت وکیل دادگستری با تنظیم قرارداد الکترونیکی وکالت با موکل می‌تواند از دسترسی ویژه خود استفاده کرده و ثبت شکایت کیفری نماید.
چناچه قربانی کلاهبرداری اینترنتی تمایلی به دریافت خدمات وکالت نداشته باشد، می‌تواند پس از ایجاد حساب کاربری در سامانه ثنا به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و از طریق متصدیان دفاتر خدماتی شکایت خود را ثبت نماید.
لازم به ذکر آن که امکان ایجاد حساب کاربری توسط متصدیان خدمات قضایی نیز وجود دارد ولی به این منظور باید مدارک هویتی خود را به همراه داشته باشید.
پس از ثبت شکایت، مراحل رسیدگی آغاز خواهد شد، از آنجا که جرم موضوع این نگارش از جرائم رایانه‌ای رسیدگی به شکایت مطروحه در گام نخست به دادسرای جرایم رایانه‌ای ابلاغ خواهد شد.
این دادسرای وظایف تحقیقات را همانگونه که قانونگذار در قانون آیین دادرسی کیفری بر عهده دادسرا نهاده است دنبال خواهد کرد، وظیفه دادسرا در این مرحله تلاش در کشف جرم، کشف مجرم، حفظ و نگهداشت آثار و ادوات ارتکاب جرم و مواردی دیگر است.
دادسرا با احراز مجرمیت متهم که می‌تواند در راه انجام آن از دیگر سازمان‌ها همچون پلیس فتا نیز کمک بگیرند، با صدور کیفرخواست پرونده را جهت ادامه رسیدگی به دادگاه صالح تقدیم خواهد کرد.
رسیدگی در دادگاه صالح است که می‌تواند به صدور حکم محکومیت یا رفع اتهام از متهم بیانجامد، لازم به ذکر آن که در هر کدام از مراحل رسیدگی اعم از دادسرا یا دادگاه، چنانچه حضور قربانی و ادای توضیحات لازم باشد، این امر از طریق سامانه ابلاغ اوراق قضایی به وی اطلاع داده خواهد شد، و البته حین تنظیم شکایت، قربانی می‌تواند مدارکی که دال بر ارتکاب جرم و معرفی متهم در اختیار دارد را به مراجع قضایی معرفی نماید.
همچنین باید توجه داشت که مراحل رسیدگی از طریق سامانه ابلاغات به شاکی اطلاع داده می‌شود و چنانچه رسیدگی توسط وکیل دادگستری انجام شده باشد، ابلاغات اصولا به وکیل صورت می‌پذیرد.
در نهایت در صورت احراز مجرمیت که به کمک مدارک و ادله ابرازی صورت می‌پذیرد، دادگاه با صدور حکم مقتضی تکلیف منافع حاصل شده، ضرر و زیان ناشی از جرم و مجازات مرتکب را تعیین خواهد کرد.
شما می‌توانید راهنمایی‌های لازم در مورد تمامی این موارد را از وکیل تلفنی ما جویا شوید.
مشاوره نحوه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی
کلاهبرداری اینترنتی یکی از جرایم فراگیر زندگی هوشمند امروزه است که قربانیان متعددی را سالیانه با خسارات مالی و روانی مواجه می‌سازد. در این مقاله تلاش کردیم که به کمک قانون جرائم رایانه‌ای به معرفی جرم یاد شده، مجازات‌های اصلی و تبعی مرتکب و حالت‌هایی که مجازات قابل اعمال را تشدید می‌نماید بپردازیم.
در گام بعد و از آنجا که صدور هر حکمی منوط است به درخواست شخص واجد صلاحیت از بستر مناسب، به معرفی روش تنظیم شکایت علیه متهم جرم کلاهبرداری اینترنتی پرداختیم و به مراحل رسیدگی و نحوه پیگیری اشاره کردیم.
در اینجا باید خاطر نشان ساخت که با وجودی که تلاش شد اهم موضوعات مورد پوشش نگارش پیش رو قرار گیرد، اما با توجه به تعدد احکام و قواعد مربوطه امکان پوشش همه آن‌ها در این مقاله وجود نداشت، لذا با وجودی که پیشنهاد می‌شود در شرایط مشابه خود را از کمک وکیل دادگستری محروم ننمایید، در صورتی که مایل به اقدام مستقیم بودید می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی کلاهبرداری اینترنتی بنیاد وکلا بهره‌مند شوید.
سلام من یک ماه پیش از مقداد آی تی خرید داشتم که تا الان بدستم نرسیده و هر بار که زنگ میزنم یه دروغ تازه تحویلم میدن پولم رو هم پس نمیدن میخوام ازشون شکایت کنم