یکی از موارد بسیار مهم در پروسه‌های دادرسی دلیل اثبات کننده دعوی است که مدعی بر اساس دلایل خود طرح دعوی می‌نماید که در مقام دفاع، خوانده نیز با دلایلی از خود دفاع می‌نماید. ادله الکترونیک اثبات دعوی نیز زیر مجموعه همین ادله است.
در دعاوی کیفری نیز شاکی با استناد به دلایل اثبات کننده جرم طرح شکایت می‌کند و در مقابل متهم نیز برای دفاع از خود در دادگاه دلایلی ارائه می‌نماید.
در تعریف قانونگذاری دلیل این گونه تعریف شده است دلیل عبارت از امری است كه اصحاب دعوا برای اثبات يا دفاع از دعوا به آن استناد می‌نمايند. در نظام حقوقی ما قانونگذار ادله اثبات دعوی را در پرونده‌های حقوقی و کیفری موارد زیر می‌داند:
در امور حقوقی به موجب ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی و فصل دهم قانون آیین دادرسی مدنی دلیل را ۸ مورد می‌داند:
- اقرار
- سند کتبی
- شهادت
- امارات
- سوگند
- معاینه محل
- تحقیقات محلی
- کارشناسی
در امور کیفری که دعاوی بر اساس وقوع یک جرم مطرح می‌شود قانونگذار ادله را درموارد زیر می‌داند:
- اقرار
- شهادت
- قسم
- علم قاضی
گذشته از دلایل فوق که در قانون به آن تصریح و یا اشاره شده است، امروزه به دلیل ظهور ابزارهای جدید اطلاعاتی و ارتباطی نوع جدید دیگری از ادله اثبات دعوی با ماهیتی الکترونیکی مطرح شده که بر خلاف برخی از ادله سنتی مثل سند کاغذی ملموس و عینی نیست به همین خاطر به آسانی قابل دستیابی نمی‌باشند.
قانونگذار در قانون تجارت الکترونیکی داده پیام‌ها و امضای الکترونیکی را با نوشته و امضای سنتی (به عنوان مثال امضای ذیل قراردادها) برابر می‌داند و آن‌ها را دارای ارزش اثباتی می‌داند.
ادله الکترونیک کدامند؟
ادله الكترونیكی هر داده پیامی است که اصحاب دعوی برای اثبات یا دفاع از دعوا به آن استناد می‌کنند و هر نمادی است از واقعه و یا اطلاعات و مفهوم که با وسایل الکترونیکی، نوری و فناور‌ی‌های جدید اطلاعات، تولید و ارسال و دریافت و ذخیره می‌شود.
به عبارتی به اسناد و مدارک موجود در دنیای مجازي، ادله الكترونیكی گفته می‌شود البته ادله الكترونیک به رايانه ختم نمی‌شوند و همه اطلاعات قابل كسب از دستگاه‌های الكترونیكی از جمله تلفن همراه، دورنگار و غیره را نیز شامل می‌شود.
اصولا دلیل الکترونیک در ابزارهای قابل جابه جا مثل تلفن همراه یا دوربین‌ها یا رایانه‌های شخصی دوربین‌های مدار بسته و غیره میباشد.
انواع ادله الکترونیک
- امضای الکترونیک
- اسناد الکترونیک
- قراردادهای الکترونیک
ازدیگر مصادیق ادله الکترونیکی بنا بر ذکر وکیل تلفنی شامل:
- صوت و فيلم و عکس الکترونيکی (که حاکی از تصویرات مجرمانه است)
- پیامک، چند رسانه‌ای بلوتوثی
ادله الکترونیکی در قوانین
امروزه به دلیل جمع کثیری از پرونده‌های جرائم رایانه‌ای قانونگذار درمقابله با این جرائم سعی در حل مشکلات و معضلات ناشی از فضای سایبر داشته است و با تصویب قانون جرائم رایانه ای و تجارت الکترونیک و حمایت از پدید اورندگان از نرم افزارهای رایانه‌ای، در بررسی نحوه جمع آوری ادله الکترونیک پرداخته است.
شما می‌توانید در این زمینه از مشاوره حقوقی آنلاین بهره‌مند شوید.
تعارض ادله الکترونیکی با ادله سنتی
در جواب این سوال که ادله الکترونیکی مقدم است یا ادله سنتی باید گفت در صورتی که در ضمن یک دارسی یکی از طرفین دلیل سنتی مثل سند رسمی ارائه دهد و یکی دیگر به داده‌های امضای الکترونیکی در این موقعیت قضات معمولا در رویارویی با ادله الکترونیکی سختگیری بیشتری از خود نشان می‌دهند و تا زمانی که نسبت به این ادله قانع نشوند نمی‌توانند به استناد آن‌ها رای صادر کنند.
به عنوان مثال اگر دلیل یک سند رسمی کاغذی در مقابل یک ادله الکترونیک در قالب یک داده پیام ساده باشد طبیعتا دلیل کاغذی مقدم است مگر اینکه بی اعتباری دلیل کاغذی اثبات شود.
اما شاید به نظر برسد که ادله الکترونیک با ادله سنتی تفاوتی دارد و به صرف الکترونیکی بودنش دارای ارزش کمتری باشد ولی بهتر است ادله الکترونیک نیز همانند ادله سنتی برخورد شود و دارای اعتبار یکسان باشد.
اعتبار ادله الکترونیک
در حقوق ایران قانونگذار در قانون تجارت الکترونیک دلیل الکترونیک را دارای اعتبار و قابل استناد می‌داند که نشان دهنده اعتبار این ادله نسبت به ادله سنتی است و این قانون داده پیام و امضای الکترونیکی را معادل نوشته و امضای سنتی می‌داند و از طرفی مطابق این قانون اسناد و ادله اثبات دعوی می‌توانند به صورت داده پیام باشند و در هیچ محکمه یا اداره دولتی نمیتوان صرفا به دلیل شکل این ادله آن‌ها را رد نمود و اصل صحت در مورد اسناد الکترونیکی نیز جاری میباشد.
برخی از حقوقدانان معتقدند که با توجه به ماده ۱۳ قانون تجارت الکترونیک ارزش اثباتی دلیل الکترونیک عادی، توسط دادرس تعیین می‌شود ولی باید بدانید که ارزش اثباتی ادله از قبل تعیین شده است و قانونگذار در موادی از قانون تجارت الکترونیک ارزش اثباتی امضای الکترونیک و داده پیام را دقیقا تعین کرده و آن را در اختیار قاضی نگذاشته است.
آیا ادله الکترونیک مثل داده پیام با حذف، از بین می‌رود؟
ادله الکترونیک معمولا هیچ گاه از بین نمی‌روند اگرچه افراد گمان می‌کنند که اگر آن‌ها را دلیت و یا پاک کنند از بین رفته است اما نسخه حذف شده تقریبا همیشه قابل بازیابی است.
از نظر مشاوره حقوقی قابل ذکر است که داده پیام‌ها به آسانی قابل تکثیر هستند و هنگامی که ایجاد می‌شوند در مکان‌های بسیار از جمله پوشه‌ها‌ی ثبت وقایع و سربرگ اسناد، قابل ذخیره شدن می‌باشند به همین خاطر حذف همه آن‌ها دشوار است.
بار اثبات ادله الکترونیکی
با اینکه از نظر قانون گذار ادله الکترونیکی دارای اعتبار است ولی در مواقعی که به این ادله استناد می‌شود (چه عادی و چه مطمئن) استناد کننده به آن را با مشکل روبه‌رو می‌کند؛ زیرا بر دوش آن بار سنگینی وجود دارد اگر چه اصل بر صحت آن‌ها است و تا زمانی که طرف دعوی به اصالت سند اعتراض نکرده است آن سند محمول بر صحت خواهد بود.
دادرس نیز نمی‌تواند به دلیل ایمن نبودن فناوری مورد استفاده سند و یا امضا آن سند را نامعتبر بشناسد.
بنابراین ادله الکترونیک مطابق قانون تجارت الکترونیک دارای اعتبار است ولی امروزه قضات محترم همانطور که گفته شد با رویارویی با آن‌ها سختگیری می‌کنند و تنها به عنوان یک اماره در کنار ادله دیگر بنا بر استناد وکیل دادگستری ممکن است علم قاضی شود و یا حتی ممکن است بدون ادله دیگر برای قاضی ایجاد ظن قوی کند و بر مبنای علم خود رای صادر نماید.
