شرکت‌های سهامی بسته به آن که سهامی عام باشند یا سهامی خاص ارکانی دارند که بدون این ارکان اساسی تشکیل آن‌ها ممکن نخواهد بود.
در ادامه به بررسی ارکان شرکت سهامی عام و خاص می‌پردازیم:
ارکان شرکت سهامی
- مجمع عمومی
- هیات مدیره
- بازرسی
مجمع عمومی
مجمع عمومی متشکل از صاحبان سهام است و خود به چند دسته تقسیم می‌شود:
- موسس
- عادی
- فوق العاده
مجمع عمومی از آن جا که این مجمع سالی یک بار تشکیل می‌گردد به مجمع عمومی سالانه هم معروف است، اما هیات مدیره و بازرس یا بازرسان می‌توانند این مجمع را در طور ساله به صورت فوق العاده دعوت کنند.
این مجمع صلاحیت رسیدگی به تمام امور به جز آن چه در اختیار موسسه و فوق العاده است را دارد.
وظایف مجمع عمومی عادی
به طور کلی وظایف این مجمع می‌تواند امور ذیل باشد:
- تشکیل سالانه و در موعد معین در اساسنامه
- رسیدگی به تراز نامه و حساب سود و زیان سالی مالی قبلی و رسیدگی به صورت دارایی و مطالبات و دیون شرکت و صورت حساب عملکرد سالیانه
- رسیدگی به گزارش مدیران، بازرسان و بازرسان
- تصمیم در مورد تقسیم سود و اندوخته و تعیین سود قابل تقسیم
- عزل و نصب مدیران بازرس و یا بازرسان
- برخی امور مهم که در صلاحیت هیات مدیره است را مشروط به تائیدیه مجمع عمومی می‌توان کرد.
- پیش بینی در اساسنامه
- معامله میان شرکت و عضو هیات مدیره
مجمع مذکور از صاحبان سهام (عادی، ممتاز، با نام، بی نام) تشکیل می‌شود که می‌تواند خود یا وکیلش که می‌تواند فرد خارج از شرکت باشد، در آن شرکت کنند. برای آن که صاحبان سهام بتوانند از حق رای خود کامل استفاده را برده باشند، قانونگذار در نظر گرفته که ۱۵ روز قبل از انعقاد مجمع بتوانند به صورتی بها مراجعه و از ترازنامه و حساب سود و زیان و گزارش عملکرد مدیران و گزارش بازرسان رونوشت بگیرند.
گرفتن اطلاعات وظیفه سهام دار است و رونوشت به هزینه خودش تهیه می‌گردد که البته نماینده او هم می‌تواند آن را درخواست کند.
اگر اطلاعات به درخواست کننده داده نشود، تصمیمات مجمع بنابه درخواست هر ذینفعی قابل ابطال می‌باشد و افراد زیان دیده می‌توانند از مدیران مسئولان ادعای خسارت کنند.
زمان تشکیل مجمع اگر در اساسنامه تعیین نشده باشد حداکثر تا ۶ ماه بعد از هر سال مالی خواهد بود و اگر اعضا هیات مدیره تا انقضای این مدت دعوت نکنند، به ۲ تا ۶ ماه حبس محکوم می‌شوند یا جزای نقدی ۲۰ تا ۲۰۰ هزار ریال و یا هر دو. مکان جلسه در اساسنامه مشخص می‌شود و باید در آگهی دعوت صاحبان سهام، قید گردد.
در صورت انحلال، تشکیل مجمع به عهده مدیر تصفیه خواهد بود و اگر مدیر تصفیه اقدامی نکرد، ناظر مکلف به این وظیفه است و در صورت عدم وجود ناظر یا عدم اقدام از سوی ناظر دادگاه به تقاضای هر ذینفع مجمع را تشکیل می‌دهد
دعوت از طریق نشر آگهی در روزنامه صورت می‌گیرد و اگر همه صاحبان سهام حاضر باشند نشر آگهی و تشریفات دعوت الزامی نیست. فاصله بین نشر دعوتنامه و تاریخ تشکیل آن، حداقل ده روز و حداکثر ۴۰ روز در آگهی دستور جلسه، تاریخ و محل تشکیل مجمع، قید می‌گردد.
در جلسه مجمع مساله ای را نمی‌توان از دستور جلسه حذف یا به آن اضافه کرد و در غیراین صورت تصمیمات مجمع قابل ابطال خواهد بود.
هیات رئیسه مجمع متشکل از رئیس، منشی و ناظر می‌باشد که منشی می‌تواند از بین صاحبان سهام نباشد. ریاست مجمع با رئیس هیات مدیره خواهد بود، مگر خلافش در اساسنامه آمده باشد.
در صورتی که انتخاب عزل برخی مدیران در دستور کار باشد. رئیس مجمع از میان سهامداران حاضر به اکثریت نسبی، تعیین می‌شود. عضو هیات رئیسه می‌تواند شخص حقوقی باشد. صورتجلسه توسط منشی تهیه، به امضای هیات رئیسه می‌رسد و در مرکزشرکت نگهداری می‌شود.
اگر تصمیمات مجمع راجع به انتخاب مدیران و بازرسان، تصویب ترازنامه، تغییر اساسنامه، تعبیر اساسنامه، کاهش و افزایش سرمایه انحلال شرکت و نحوه تصفیه باشد باید نسخه ای از صورتجلسه به مرجع ثبت شرکت‌ها فرستاده شود.
حد نصاب لازم برای تشکیل مجمع حضور حداقل بیش از نصف دارندگان سهام دارای حق رای می‌باشد و اگر حد نصاب، تشکیل نشد جلسه بعدی با حضور هر تعداد از آن‌ها تشکیل می‌شود ولی در دعوت دوم نتیجه دعوت او باید قید شده باشد. تصمیمات مجمع با اکثریت مطلق حاضران معتبر خواهد بود، مگر در مورد انتخاب مدیران دوم نتیجه دعوت او باید قید شده باشد.
تصمیمات مجمع با اکثریت مطلق حاضران معتبر خواهد بود، مگر در مورد انتخاب مدیران و بازرسان که اکثریت نسبی کافی است. اگر چند مدیر بخواهدتعیین شود باید هر رای در تعداد مدیران ضرب شود که اکثریت نسبی کافی است.
بنا بر نظیر وکیل شرکت‌ها چنانچه در یک جلسه نتوانند به تمام دستورات رسیدگی کنند هیات رئیس با تصویب مجمع می‌تواند اعلام تنفس نموده و جلسه بعد را که نباید از دو هفته دیرتر باشد، تعیین کند که این قانونگذار تمدید جلسه می‌گوید.
رئیس، هیات رئیسه و حد نصاب جلسه بعدی همان موارد جلسه اول است، مگر اینکه اعضای هیات رئیسه نباشند که باید دوباره با رای گیری مجدد تعیین شوند.
چنانچه صورت حاضرین در مجمع، توجیه نشده باشد رئیس و اعضای هیات مدیره، مستحق مجازات کیفری ماده ۲۵ خواهند بود.
همچنین هیات رئیسه‌ای که صورتجلسه را تهیه نکرده باشند چنانچه فردی خود را دارنده سهام، وانمود کرده باشد با خدعه و نیرنگ به حبس از سه ماه تا یک سال یا ۲۰ تا هزار ریال جزای نقدی یا هر دو محکوم می‌شود.
همچنین رئیس و هیات رئیسه به مجازات م ۲۵۵ محکوم می‌شوند در صورتی که حق رای صاحبان سهام را رعایت نکرده باشند.
هرگاه، تشریفات تشکیل مجمع یادواره آن از قبیل حد نصاب جلسه و رای گیری، ترتیب دستور جلسه، تعیین مدیر و بازرس و تشریفات دعوت از صاحبان سهام رعایت نشده باشد، دادگاه حکم بطلان را به درخواست هر ذینفع، اعلام می‌کند فرصت ۶ ماهه ای برای وضع موارد بطلان بدهد.
در صورت صدور حکم قطعی بر بطلان، آن‌هایی که مسئول بطلانند متضامنا مسئول جبران خسارات هستند، اما مجمع عمومی، موسسان، مدیران، بازرسان و صاحبان سهم نمی‌توانند در مقابل اشخاص ثالث به این بطلان استناد کنند.
مجمع عمومی فوق العاده
اختیارات این مجمع عبارتند از: تغییر در اساسنامه، تغییر در سرمایه شرکت و یا انحلال شرکت قبل از موعد آن.
تغییر در اساسنامه از جمله مواردی است که دلالت بر تاسیس بودن شرکت می‌کند؛ چرا که اگر قرار دادی بود می‌بایست با رضایت همه شرکا این کار صورت می‌گرفت در صورتی که با اکثریت آرای صاحبان سهام می‌توان آن را تغییر داد.
البته قابلیت شرکت فقط با اتفاق آرا قابل تغییر است و یا افزایش تعهدات صاحبان سهام نیز، همین طور است و نمی‌توان مثلا صاحبان سهام را به آورده‌های جدید ملزم نمود.
مجمع مذکور همچنین نمی‌تواند صاحبان سهام اخراج کرد یا از رای دادن محروم نمود و سایر حقوقی که صاحبان سهم می‌توانند داشته باشند.
هر صاحب سهمی می‌تواند در جلسه مجمع مذکور شرکت کند. حد نصاب به رسمیت شناختن مجمع عمومی فوق العاده بیش از نصف سهامی است که حق رای دارند.
مجمع مختلط
اگر بخواهند جلسه ای تشکیل شود که در آن موضوعات برخی در صلاحیت مجمع عادی و برخی در صلاحیت مجمع فوق العاده باشد، در اینصورت این جلسه تشکیل می‌شود اما باید حد نصاب لازم برای هر کدام رعایت گردد.
مجمع خاص
این مجمع، برای صاحبان سهامی است که نوع بخصوصی از حقوق را دارند و می‌خواهند در آن حقوق تغییر ایجاد شود که در اینصورت ابتدا باید در بین خودشان مجمع تشکیل و آن را تصویب کنند و سپس به مجامع عمومی ارائه کنند.
اداره شرکت سهامی
شرکت‌ها امروزه توسط هیات مدیره و شخصی که از سوی این هیات مدیره به سمت مدیر عاملی تعیین می‌شود اداره شود.
هیات مدیره
در شرکت سهامی عام، اعضای هیات مذکور نباید از پنج نفر کمتر باشد، گرچه این با ماده ۳ لایحه در تضاد است. در مورد شرکت سهامی خاص پیش‌بینی خاصی نشده اما می‌توان با توجه به ماده (۲) گفت که حداقل سه نفر لازم است.
اگر به هر دلیلی اعضای هیات مدیره کمتر از حد نصاب مقرر شوند اعضای علی البدل که یا در اساسنامه و یا در صورتجلسه مجمع عمومی پیش‌بینی شده جایگزین می‌شوند و رد صورت عدم پیش‌بینی یا عدم تکافو، مدیران باقیمانده مجمع عادی را برای تکمیل اعضاء دعوت می‌کنند.
در صورتی که بنا بر این ماده باقیمانده این نباشند یا اقدامی نکنند، بازرس یا بازرسان باید اقدام به دعوت از مجمع عادی کنند، هیات مدیره در اولین جلسه، رئیس و نایب رئیس را از بین اشخاص حقیقی انتخاب می‌کنند. مدت عضویت رئیس و نایب رئیس از مدت مدیریت آن‌ها نباید بیشتر باشد.
وظایف رئیس در مواد ۱۰۱ و ۱۲۰ لایحه آمده است. دعوت هیات مدیره، اداره جلسات هیات مدیره، دعوت مجامع عمومی و ریاست مجمع در صورت عدم پیش بینی خلاف آن در اساسنامه، فردی که می‌خواهد مدیر شرکت شود، باید اهلیت داشته باشد.
در ضمن سهامدار شرکت باشند و میزان سهام افراد مذکور، در اساسنامه تعیین می شود که البته نباید از میزان تعداد سهام لازم برای رای در مجامع عمومی کمتر باشد، در این مورد باید ماده ۱۱۵ هم رعایت شود.
این سهام مدیران، وثیقه خسارات ناشی از تقصیر آن‌هاست؛ این سهام با نام و غیر قابل انتقال است. افرادی که ورشکسته یا محجورند یا سابقه کیفری سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس، تدلیس، تصرف غیر قانونی در اموال عمومی دارند و به مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی محکوم شده اند، نمی‌توانند مدیر شوند.
اصل ۱۴۱ و ۸۱ قانون اساسی نیز ممنوعیت‌هایی را برای مدیریت شرکت قائل شده که رئیس جمهور، معاونین وزیران و کارمندان دولت نمی‌توانند مدیر شرکت باشند به جز شرکت تعاونی و ادارات و موسسات و خارجیان هم نمی‌توانند مدیر شرکت باشند.
مدیر شرکت می‌تواند کارمند شرکت هم باشد یعنی با شرکت قرار داد کار داشته باشد اما به شرط رعایت ماده ۱۲۹ به بعد لایحه درمورد معامله اعضای هیات مدیره با شرکت که مجوز هیات مدیره و گزارش بازرس به مجمع و نهایتا مجمع عاری از شرایط آن است.
مدیران غیر موظف طبق مصوبه مجمع عادی می‌توانند حقوق بگیرند و این به حق جلسات معروف است و پاداش هم می‌تواند طبق درصدی از سود خالص سالیانه اعطا گردد و در هر صورت پاداش نباید از ۵ درصد در مورد سهامی عام و ۱۰ درصد در سهام خاص از سودی که به صاحبان سهام پرداخت می‌شود بیشتر باشد.
در مورد مدیران موظف، طبق مقررات ماده ۱۲۹ به بعد و قواعد آمده قانون کار و امور اجتماعی پرداخت صورت می‌گیرد.
مدیران شرکت نباید معاملاتی کنند که مشابه معاملات شرکت و متضمن رقابت با عملیات شرکت باشد. این ممنوعیت شامل شخص حقوقی، عضو هیات مدیره و نماینده وی هم می‌شود.
ضمانت اجرای انجام این معاملات جبران ضروری است که به شرکت وارد می‌شود که این جنبه و رضایت هیچ یک از نهادهای شرکت مثمر ثمر نیست. تشریفات راجع به دعوت هیات مدیره توسط اساسنامه تعیین می‌شود.
در صورت نیاز به دریافت مشاوره حقوقی شرکت‌ها و کسب اطلاعات تکمیلی می‌توانید با متخصصین ما در بنیاد وکلا در ارتباط باشید.
