ازدواج محجورین چه شرایط و قوانینی دارد؟

ازدواج که سبب رابطه زوجیت بین زن و مرد می‌شود، احکام خاصی برای آن تعریف شده است و برای آن که عقد نکاح صحیح باشد، شرایط صحت عقد در زمان جاری شدن آن بایستی اجرا گردد.

صرف علاقه و بروز احساسات نمی‌تواند دلیل منطقی برای صحیح بودن ازدواج باشد، بلکه طرفین باید از شرایطی چون قصد و اراده، اهلیت قانونی و موارد دیگر، برخوردار باشند.

از این رو آن دسته از اشخاصی که از نظر حقوقی، محجور محسوب می‌شوند، مقررات ویژه‌ای برای نکاح آن‌ها در نظر گرفته شده است.

علی رغم این که اهلیت قانونی زن و مرد جز شرایط اساسی صحت عقد نکاح به شمار می‌رود اما در مواردی نیز شاهد آن هستیم که اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند، برای عقد ازدواج اقدام نموده که قانونا چنین عقدی از اساس، باطل است.

البته زن و مردی که می‌خواهند ازدواج کنند ولی از برخی اهلیت‌های لازم برخوردار نیستند، شرایطی برای آن‌ها در نظر گرفته شده که بتوانند اقدامات لازم جهت ازدواج را انجام دهند.

از این رو بحث ازدواج محجورین مطرح شده که در صورت احراز شرایطی که در قانون بیان شده است، امکان نکاح بین اشخاص محجور وجود دارد.

علی رغم این که محجورین از توانایی کافی برای اداره امور مالی و غیر مالی خود برخوردار نیستند، قیم و امین برایشان نصب می‌شود تا این اشخاص به جای محجورین، اداره امور آن‌ها را بر عهده بگیرند.

از این رو عقد ازدواج برای محجورین نیز از اموری محسوب می‌شود که نیازمند اداره آن توسط افراد واجد صلاحیت در قانون است. زن و مردی که به لحاظ حقوقی، محجور اعم از سفیه، مجنون و صغیر شناخته شده، برای عقد نکاح باید افراد دیگری نظاره گر و تایید کننده ازدواج آن‌ها باشد.

فردی که مجنون است، مانند افراد دیگر نمی‌تواند فی البداهه برای ازدواج اقدام کند، بلکه باید ولی قهری یا سایر افراد مورد تایید قانون، عقد او را اداره نموده و ازدواج تحت نظارت آن‌ها انجام شود.

در این مقاله قصد داریم که شرایط و مقررات ازدواج محجورین را به کمک وکیل خانواده مورد بررسی قرار دهیم که در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

درباره ازدواج محجورین

ازدواج کردن حق هر انسانی محسوب می‌شود و عقد نکاح جز امور پسندیده در شرع مقدس به شمار می‌رود. با این وجود، زن و مردی که نسبت به هم علاقه مند می‌شوند، می‌توانند مقدمات ازدواج را فراهم نموده که در نهایت برای ازدواج طرفین لازم است که شرایط و تشریفات خاص تعیین شده اجرا شود.

برای عقد ازدواج همواره محدودیت‌ها و موانعی وجود دارد که یکی از موارد خاص ازدواج در رابطه با عقد محجورین است. محجورین اصطلاح حقوقی است و به افرادی اطلاق می‌شود که توانایی لازم برای انجام امور خود را نداشته و لازمه آن قرار دادن سرپرست برای این دسته از افراد است.

ازدواج کردن محجورین منع قانونی ندارد ولی محدودیت‌های خاصی در این زمینه وجود داشته که امکان ازدواج در هر شرایطی برای این دسته از اشخاص، فراهم نباشد.

در ازدواج محجورین خصوصا صغیر ممیز، اذن ولی قهری باید وجود داشته باشد که در صورت صحیح واقع شدن عقد نکاح، آثار حقوقی عقد ازدواج برای ازدواج محجورین نیز وجود خواهد داشت.

همانطور که در ازدواج بین افراد فاقد شخصیت حجر، شوهر مکلف به پرداخت حقوق مالی همسر است، در ازدواج محجورین نیز شخص محجور و یا ولی او می‌بایست از عهده نفقه و مهریه همسر محجور برآید.

گفتنی است که ولی شخص محجور در صورتی که رابطه زوجیت بین طرفین حتی به طلاق ختم شده و یا شرایطی به وجود آید که باید حقوق مالی همسر محجور نیز پرداخت شود، از دارایی و اموال زوج محجور، باید دیون او که می‌تواند مهریه باشد، تادیه گردد.

آیا محجورین امکان ازدواج را دارند؟

واضح است که محجورین، فاقد اهلیت برای انعقاد عقود مختلف از جمله عقد ازدواج هستند، اما این موضوع سبب نمی‌شود که آن‌ها نتوانند اقدام به عقد نکاح با همسر مورد دلخواه خود نمایند.

به لحاظ قانونی برای امر ازدواج، لازم است که هر دو طرف از اهلیت قانونی برخوردار باشند اما شرایطی برای ازدواج فاقد اهلیت یعنی محجورین در قانون پیش بینی شده است که این افراد نیز امکان تجربه نکاح را داشته باشند.

هر فردی که قصد انجام معامله و یا عقدی را داشته باشد، لازمه آن اهلیت بوده که از نظر قانون مدنی، اهلیت شامل اهلیت تمتع و اهلیت استیفا می‌باشد.

محجورین از اهلیت تمتع یعنی اهلیت دارا شدن حق و تکلیف برخوردار هستند اما فاقد اهلیت استیفا یعنی اهلیت اجرا حق و یا تکلیف مزبور هستند.

در این صورت می‌توان گفت افرادی که دارای ویژگی حجر هستند، از حق ازدواج برخوردار بوده وی با در نظر گرفتن این مورد که فاقد اهلیت هستند، برای جاری کردن عقد ازدواج بین آن‌ها لازم است که توسط ولی یا امین  یا قیم محجور صورت گیرد.

لازم به ذکر است که محجورین ممنوعیتی برای انجام کلیه امور خود ندارند اما در حالت کلی اداره اغلب امور توسط آن‌ها مانع قانونی دارد و باید توسط ولی یا هر فردی که توسط دادگاه تعیین می‌شود، امور آن‌ها اداره شود.

در ادامه شرایط ازدواج بین محجورین به طور کلی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

شرایط قانونی ازدواج محجورین

در بخش قبل به این موضوع پرداخته شده علی رغم آن که محجورین از انجام معاملات و عقود منع شده و نمی‌توانند به انجام امور زندگی خود بپردازند، اما شرایط ازدواج برای آن‌ها در قانون بیان شده و در هر صورت می‌توانند در صورت تمایل، عقد ازدواج نیز داشته باشند.

انواع محجورین در قانون مدنی اشاره شده است که شرایط هر یک از آن‌ها در مورد اداره امور مالی و غیر مالی متفاوت است. ازدواج که جز امور غیر مالی محسوب می‌شود، برای سه دسته کلی محجورین نیز شرایط به خصوصی دارد که در این بخش شرایط کلی عقد نکاح انواع حجر را بررسی می‌کنیم.

شرایطی که برای ازدواج انواع حجر اعم از مجانین، صغار و غیر رشید وجود دارد، شامل شرایط عمومی و شرایط اختصاصی است. از این رو در ادامه ابتدا به شرایط عمومی و سپس شرایط اختصاصی ازدواج این اشخاص می‌پردازیم.

شرایط عمومی ازدواج محجورین

شرایط عمومی که برای ازدواج محجورین وجود دارد، همان شرایطی که در صحت قراردادها و انواع عقود بررسی می‌شوند. در این صورت برای ازدواج محجورین باید شرط داشتن قصد و رضا رعایت شود. دو طرف هر معامله و عقدی، باید قصد و رضایت باطنی به منظور انجام کار مربوطه را داشته باشند.

از این رو، برای عقد ازدواج بین دو شخص دارای صفت حجر، لازم است که هر دو طرف دارای قصد باشند. البته در مواردی نیز داشتن قصد برای ولی محجور نیز بررسی می‌شود. از دیگر شرایط ازدواج صغار، مجانین و یا سفیه می‌توان به مشروعیت و معین بودن موضوع عقد آن‌ها اشاره کرد.

عقدی که قرار است بین محجورین انجام شود، باید علاوه بر معین بودن، مشروعیت نیز داشته باشد و به جهت آن که ازدواج امری کاملا شرعی بوده، در نهایت عقد ازدواج بین آن‌ها صحیح است.

شرط دیگری در تمامی عقود و معاملات وجود داشته و آن، اهلیت طرفین است. حال با توجه به این که محجورین، فاقد اهلیت هستند، باید گفت که امکان عقد ازدواج را ندارند و در صورت اجرای عقد نکاح، عقد ثبت شده باطل است. اما با این اوصاف، امکان ازدواج کردن دو شخصی که دارای صفت حجر هستند، وجود داشته و در هر صورت محجورین نیز امکان ازدواج کردن با هم را دارند.

شرایط اختصاصی ازدواج محجورین

علاوه بر شرایط عمومی ازدواج محجورین که در واقع شرایط کلی برای انجام هر معامله و عقدی است، شرایط دیگری در این زمینه وجود داشته که تنها مختص عقد نکاح انواع محجورین است. در این بخش شرایط ازدواج کردن سه دسته کلی محجورین را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

ازدواج صغار

صغار یکی از انواع محجورین محسوب می‌شوند و دارای شرایط به خصوصی برای عقد ازدواج هستند. طبق قانون مدنی، صغار گروهی از افراد هستند که هنوز بالغ نشده و به نحوی فاقد صفت بلوغ می‌باشند. در این صورت پسرانی که به سن ۱۵ سالگی و دخترانی که به سن ۹ سالگی نرسیده‌اند، از لحاظ حقوقی در دسته محجورین قرار داده می‌شوند.

اشخاص صغیر دارای دو گروه صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز هستند که شرایط ازدواج هر دو گروه با یکدیگر متفاوت است. صغیر غیر ممیز، شخصی است که علاوه بر این که بالغ نشده است، اما از درک کافی برای تمایز و تشخیص امور و موضوعات مختلف را ندارد و به نحوی نمی‌تواند یک امر خوب و بد را از هم تشخیص بدهد.

صغیر ممیز نیز علی رغم این که به سن بلوغ نرسیده اما می‌تواند امور مختلف را تا حدی از هم تشخیص داده و به نوعی دارای درک تمایز و شناسایی موضوعات را از هم دارد.

سن تمییز و تشخیص اساسا تا هفت سالگی در نظر گرفته شده است و صغیر غیر ممیز نیز اصولا کودکی است که زیر هفت سال سن دارد.

اما در خصوص عقد نکاح صغار، باید گفت که شرایط اصلی ازدواج صغیر غیر ممیز، کسب اجازه از ولی قهری او است. جدای از این که صغیر غیر ممیز، پسر یا دختر است، عقد نکاح او منوط به اجازه ولی قهری طفل است.

البته که قانونگذار به عبارت رعایت مصلت فرزند نیز اشاره کرده و در صورتی که ولی قهری ازدواج صغیر را به مصلحت او نداند، امکان انجام عقد ازدواج وجود نخواهد داشت.

در مورد ازدواج صغیر غیر ممیز، بر اساس قانون مدنی، پسر تا سن پانزده سالگی و دختر تا سن سیزده سالگی باید برای ازدواج، اجازه ولی قهری را داشته باشند.

البته برای دختران، شرط باکره بودن نیز وجود داشته و دخترانی که کمتر از ۱۳ سال سن داشته و باکره نیستند، می‌توانند بدون اجازه ولی قهری برای ازدواج اقدامات لازم را انجام دهند.

ازدواج سفیه

دسته دیگری از محجورین، سفیه یا غیر رشید هستند که عقد ازدواج آن‌ها نیز دارای شرایط به خصوصی است. طبق قانون مدنی، غیر رشید کسی است که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلایی نباشد.

در واقع افراد سفیه، کسانی هستند که با وجود بالغ شدن، به دلیل نداشتن قوه درک، نمی‌توانند در امور مالی خود، موضوعات مختلفی را از هم تمایز کنند.

توانایی تشخیص دادن موضوعات بد و خوب در امور مالی از اشخاص غیر رشید، سلب شده است. از این رو، مشخص است که سفیه، توانایی اداره امور مالی خود را نداشته و می‌توانند امور غیر مالی خود را از هم تشخیص بدهند.

با توجه به این موضوع که عقد ازدواج، یک امر غیر مالی است، می‌توان گفت که ازدواج غیر رشید، شرایط خاصی به جز بحث مهریه زن نداشته و سایر شرایط ازدواج این افراد همان شرایطی است که برای روال کلی عقد ازدواج در نظر گرفته می‌شود.

مردی که سفیه است، شرایط اختصاصی برای ازدواج او وجود نداشته و عقد نکاح وی منوط به احراز شرایط عمومی چون قصد و رضایت و سایر موارد است. در مورد شرایط ازدواج خانم سفیه باید گفت که اگر دختر باکره باشد، برای عقد نکاح او حتما باید اجازه ولی قهری وجود داشته باشد.

در صورتی که برای ازدواج بانوان سفیه دارای شرایط خاص از قبیل باکره بودن بدون اجازه ولی قهری او انجام شود، عقد ازدواج باطل می‌باشد و در این صورت فاقد آثار مالی برای زن خواهد بود.

در مورد ازدواج کردن دسته اشخاص سفیه، باید گفت که موضوع مهریه باید توسط ولی، قیم آن‌ها به تایید برسد. بر خلاف صغار که ازدواج آن‌ها منوط به اجازه از ولی قهری است، اما در مورد سفیه، شرایط عقد نکاح آن‌ها صرفا در مورد تایید مهریه می‌باشد. در واقع اگر میزان مهریه توافق شده، توسط ولی یا قیم سفیه تایید نشود، انعقاد عقد ازدواج امکان پذیر نیست.

ازدواج مجانین

به جز صغار و سفیه، مجانین گروه دیگری از محجورین به شمار می‌روند که عقد ازدواج آن‌ها نیز دارای مقررات خاصی است. قانونگذار، هر درجه از جنون و دیوانگی را دلیلی برای محجوریت افراد در نظر گرفته است. افرادی که دیوانه هستند، می‌توان صفت مجنون را برای آن‌ها در نظر گرفت.

مجانین شامل مجنون دائمی و مجنون ادواری است. در هر صورت شخصی که فاقد قوه عقلی در هر شرایطی است، از لحاظ حقوقی، وی در دسته محجورین قرار داشته و اداره امور وی باید تحت شرایطی خاص انجام شود. طبیعتا افرادی که دارای اختلال عقلی هستند، امکان اداره هیچ یک از امور مالی و غیر مالی خود را نخواهند داشت.

شرایط ازدواج کردن مجنون دائمی و ادواری متمایز از یکدیگر می‌باشد. فردی که مجنون دائمی است، شرایط بسیار خاص و ویژه برای نکاح او در نظر گرفته شده و در این صورت باید برای ازدواج وی، تایید نظر دکتر، کسب اجازه از ولی قهری و همچنین دادستان وجود داشته باشد.

در واقع پزشک تشخیص می‌دهد که ازدواج برای مجنون دائمی ضروری بوده و با اجازه گرفتن از وی قهری و با دستور دادستان، آن هم در صورتی که همسر وی نیز دارای جنون دائمی باشد، امکان ازدواج کردن آن‌ها منافاتی ندارد. اما ازدواج مجنون ادواری در حالت‌های مختلف، شرایط به خصوصی دارد.

اما در حالت کلی، مردی که مجنون ادواری بوده و در حالت افاقه دارای شرایط عمومی عقد نکاح است، در صورت داشتن حداقل ۱۵ سال سن، این امکان به او داده شده است که بدون نیاز به ولی قهری، برای عقد ازدواج اقدام کند، در غیر از شرایط فوق، ازدواج کردن مجنون ادواری منوط به رضایت ولی قهری است.

در حالت دیگری که زن، جنون ادواری داشته و باکره نیست و همچنین دارای حداقل ۱۳ سال سن است، ازدواج او بدون رضایت و اجازه ولی قهری نیز انجام می‌گیرد. البته در صورتی که خانم مجنون، باکره باشد، برای عقد وی ضرورت دارد که اجازه ولی باشد.

ازدواج محجورین و آثار حقوقی آن

هر عقد و معامله‌ای دارای آثار مشخص برای طرفین می‌باشد و عقد ازدواج حتی بین اشخاص محجور نیز می‌تواند یک سری آثار حقوقی به همراه داشته باشد. آثار اولیه عقد نکاح، برقراری رابطه زوجیت بین زن و مرد است.

شخص محجور و همسر قانونی وی که با هم عقد ازدواج می‌کنند، در صورت صحیح بودن این عقد، رابطه زوجیت بین آن‌ها ایجاد شده و این رابطه، حقوق و تکالیفی را برای طرفین به وجود می‌آورد.

آثار دیگری که برای عقد ازدواج محجورین می‌توان در نظر گرفت، مواردی است که ولی قهری محجور این وظیفه را پیدا می‌کند که اقدام به پرداخت نفقه همسر و نفقه فرزندان او از اموال شخص محجور نماید.

البته این موضوع در رابطه با ازدواج تمامی محجورین مطرح نشده و تا حد زیادی به نوع حجر بستگی دارد. ولی محجور نیز پرداخت نفقه را از دارایی و اموالی که محجور دارد، انجام می‌دهد.

دیگر آثار ازدواج با اشخاص محجورین، قرار دادن تکلیف پرداخت مهریه برای ولی یا خود محجور است. بسته به نوع حجر، در موارد ضروری که در واقع موعد مطالبه مهریه همسر فرا رسیده است، محجور بایستی میزان مهریه را از دارایی شخص حجر پرداخت نماید.

لازم به ذکر است که مهریه و نفقه به عنوان آثار مالی عقد ازدواج برای نکاح با اشخاص محجور نیز در نظر گرفته می‌شود. بنابراین در صورت نیاز، تادیه نفقه و مهریه همسر محجور از اموال وی صورت خواهد گرفت.

وضعیت عقد نکاح محجورین

برای پرداختن به موضوع وضعیت ازدواج محجورین بهتر است که ابتدا وضعیت معاملات حقوقی این اشخاص را با کمک وکیل تلفنی مورد بررسی قرار دهیم.

در دسته صغار، باید گفت که برای صغیر غیر ممیز که به سن تشخیص و بلوغ نرسیده است، کلیه معاملاتی که او انجام می‌دهد، باطل است ولی برای صغیر ممیز به دلیل برخورداری از سن تمییز، معامله مالی مربوط به وی، از لحاظ حقوقی غیر نافذ بوده و بطلان یا صحت عقد، منوط به اجازه ولی قهری است.

معاملاتی که دسته مجنوین انجام می‌دهند، در مورد شخص مجنون دائمی، معامله انجام شده، باطل است ولی مجنون ادواری، تنها در حالتی که او در وضعیت جنون و دیوانگی است، معامله او از نظر حقوقی، باطل می‌باشد.

در مورد معاملاتی که شخص سفیه انجام می‌دهد، باید گفت که در امور مالی او، انجام معامله، غیر نافذ بوده و مشروط به کسب اجازه از ولی است اما در ارتباط با امور غیر مالی وی، صحیح و نافذ است.

در مورد وضعیت ازدواج محجورین نیز می‌توان شرایط مزبور را در نظر گرفت که در این صورت می‌توان وضعیت عقد نکاح انواع محجورین را به این شکل، دسته بندی نمود:

• ازدواج صغار: ازدواج صغیر غیر ممیز توسط خود او باطل است اما در مورد صغیر غیر ممیز، عقد نکاح توسط خود شخص غیر نافذ بوده و تنفیذ عقد منوط به اجازه ولی قهری است.
• شخص سفیه در صورتی که به اختیار خود ازدواج کند، چنین عقدی صحیح است ولی پیرامون مسائل مالی ازدواج از جمله مهریه، نیاز به تنفیذ ولی او دارد.
• شخصی که مجنون دائمی است، ازدواج با اراده او باطل است و در مورد مجنون ادواری نیز عقد ازدواجی که با تصمیم خود شخص صورت گرفته باشد، صحیح می‌باشد. البته برای دختره باکره نیاز به کسب اجازه از ولی قهری است.

مشاوره حقوقی تخصصی توسط وکیل خانواده

دریافت خدمات حقوقی در خصوص ازدواج محجورین و شرایط مالی و غیرمالی آن که نیاز است پیش بینی شود، شامل مشاوره حقوقی و مشورت با وکلای خانواده می‌باشد.

اگر فرصت حضور در دفتر وکیل را ندارید، می‌توانید به صورت برخط از مشاوره حقوقی آنلاین استفاده کنید و حتی در صورت نیاز به طرح دعوا تنظیم اوراق قضایی را نیز از متخصصین ما خواستار شوید.