در صورتی که خریدار ثمن یا الباقی ثمن معامله را به موقع نپردازد فروشنده تحت شرایطی حق فسخ قرارداد را به استناد خیار تاخیر ثمن پیدا خواهد نمود که به شرح ذیل توضیحات جهت مشخص شدن موضوع ارائه می‌گردد.
ضمن آن که شما می‌توانید برای تعیین تکلیف در خصوص پرونده خود مشاوره حقوقی تلفنی دریافت نمایید.
خیار تاخیر ثمن
علاوه بر اجبار خریدار و استفاده از حق حبس فروشنده می تواند به دلیل تاخیر مشتری در پرداخت ثمن و با رعایت شرایط خاص، عقد بیع را فسخ کند؛ این حق را در اصطلاح خیار تاخیر ثمن می‌گويند.
شرایط ایجاد خیار تاخیر ثمن
- مبیع عین خارجی یا در حکم آن باشد.
- تادیه ثمن و تسلیم مبیع موجل نباشد.
- تسلیم مبیع و ثمن هیچ کدام انجام نشده باشد.
- باید سه روز از تاریخ بیع بگذرد و هنوز نه مبیع تسلیم شده و نه ثمن تادیه شده باشد.
مبیع عین خارجی و یا در حکم آن باشد
زیرا از یک سو در مبیع عین خارجی تملیک حاصل شده و خریدار مالک منافع مبیع است و اگر هم تلف شود از پرداختن ثمن معاف می شود و از سوی دیگر ضمان معاوضی بر عهده فروشنده باقی مانده است و او با تلف مبیع، نه تنها مال خود را از دست می دهد بلکه نما آت مبیع را نیز باید به خریدار بدهد.
در حالی که در مال کلی به علت عدم تملیک ضمان معاوضی وجود ندارد. پس انصاف حکم می کند در چنین اوضاع خطرناکی فروشنده بتواند معامله را فسخ نماید. فروشنده می‌تواند برای این کار به وکیل متخصص نیز وکالت دهد.
تادیه ثمن و تسلیم مبیع موجل نباشد
- الف: اگر تادیه ثمن موجل بود: فروشنده نمی تواند از حق حبس استفاده کند ودر صورت عدم تحویل مبیع وی اجبار میشود.
- ب: اگر قسمتی از ثمن موجل وقسمتی از مبیع حال باشد و خریدار از پرداخت قسمت حال خودداری کند: فروشنده نمی تواند از خیار تاخیر ثمن استفاده کند بلکه هردو اجبار به انجام تعهد میشوند (زیرا خیار تاخیر ثمن ویژه بیع حال است).
تسلیم مبیع و ثمن هیچ کدام تماما انجام نشده باشد
زیرا تسلیم مبیع یا ثمن حق حبس دیگری را از بین میبرد و متخلف به ایفای تعهد اجبار میشود.
نکته: تسلیم قسمتی از مبیع یا ثمن خیار تاخیر ثمن را برای بایع ساقط نمی کند.
باید سه روز از تاریخ بیع بگذرد و هنوز نه مبیع تسلیم شده و نه ثمن تادیه شده باشد
پس از انقضای سه روز خیار برای بایع ثابت میشود و قبل از سه روز حقی برای بایع نیست.
سوال: چنانچه سه روز از تاریخ انعقاد بیع بگذرد وخیار برای بایع ثابت شود ولی بایع از حق خیار خود استفاده نکند آیا با آماده نمودن ثمن معامله توسط مشتری قبل از اعمال خیار توسط بایع خیار وی ساقط میشود؟
در این مورد اختلاف نظر است.
مرحوم دکتر امامی و دکتر شهیدی معتقدند خیار تاخیر ثمن پس از ثابت شدن ساقط نمیشود مگر با اجازه ذوالخیار (صاحب خیار) درنتیجه خیار بایع ساقط نمیشود.
آنان به اصل استصحاب استناد نموده اند و معتقدند بین یقین سابق (وجود خیار) وشک لاحق (عدم وجود خیار)، بقای آن را استصحاب میکنیم.
دکتر کاتوزیان معتقد است: با آماده کردن ثمن قبل از اعمال خیار توسط بایع خیار بایع ساقط میشود.
ایشان معتقد است مبنای خیار تاخیر ثمن جلوگیری از تضرر بایع (قاعده لاضرر) میباشد و در جایی که مبنای ضرر از بین رود دیگرر توجیهی برای اعمال خیار وگسستن عقد وجود ندارد و نمیتوان خیار را بهانه گسستن پیمان قرار داد.
نکته‌ای که وکیل آنلاین به آن اشاره می‌کند در مورد اموال فاسد شدنی آغاز اعمال خیار از زمانی شروع می شود که اموال رو به فساد و یا نقصان می رود. مثل سبزیجات، میوه ها و غیره (خیار ما یفسد فی الیومه) م ٤٠٩
نکته بعدی: اگر بایع بعد از ۳ روز مطالبه ثمن را بنماید، به منزله اسقاط خیار وی می باشد زیرا به منزله تعهد به بیع و به طور ضمنی اسقاط حق خیار خویش می باشد.
مثال: حسین ماشین خود را به عرفان فروخته، عرفان از تادیه ثمن خودداری می نماید، پس از ۳ روز حسین توسط دادخواستی از دادگاه مطالبه الزام عرفان به انجام تعهد را نموده ولی پس از تقدیم دادخواست پشیمان شده و به استناد خیار تاخیر ثمن تقاضای فسخ معامله را می نماید. این سوال در بسیاری از جلسات مشاوره حقوقی ما مطرح شده است.
جواب: به استناد ماده ۴۰۳ که مقرر می دارد: اگر بایع به نحوی از انحاء مطالبه ثمن نماید و به قرائن معلوم گردد که مقصود التزام به بیع بوده است خیار او ساقط می شود. در نتیجه قاضی باید قرار رد دعوی صادر نماید.
مواردی که در حکم پرداخت است:
- ضامن
- حواله (طبق ماده ٤٠٨ اگر مشتری برای ثمن ضامن بدهد و یا بایع ثمن را حواله دهد، بعد از تحقق حواله خیار تاخیر ساقط می شود) منظور از ضمان ضمان تضامنی نیست؛ بلکه منظور ضمان نقل ذمه ای است.
