مطابق قوانین موضوعه ایران، هر شخص حقیقی از بدو تولد حقوقی را داراست که با توجه به آن می‌تواند زندگی فردی و اجتماعی خود را سامان ببخشد.
به عنوان یک مثال ساده اشتغال، کسب درآمد و خرید اموال همگی ناشی از حقوق فردی و اجتماعی اشخاص است، این موارد و دیگر حقوق که شخص به واسطه زنده بودن داراست، با فوت وی از او سلب می‌شود، نمی‌توان به نام شخص وفات یافته‌ای ملکی را خریداری کرد.
اما هر شخص علاوه بر حقوق، وظایف و تعهداتی را نیز در طول دوران زندگی خود بر عهده می‌گیرد برای مثال پرداخت نفقه به همسر و فرزند که من جمله وظایف زوج است، مشروط به زنده بودن وی است و در صورت وفات معنای خود را از دست می‌دهد.
یا متعهدی که میزان قابل توجهی دین مالی بر عهده دارد و بنا بر دلایلی از عهده پرداخت آن برنیاید، در صورتی که این شخص فوت نماید و اموال وی تکافوی پرداخت دیون را ندهد، راهی برای جبران وجود نخواهد داشت.
همانطور که مشاهده می‌شود حیات و وفات هر شخصی اثرات حقوقی و اجتماعی به همراه می‌آورد، به همین دلیل دور از ذهن نیست که خود شخص نسبت به جعل گواهی فوت خود اقدام نماید و یا شخص ثالثی با جعل این مدرک از منافعی برخوردار شود.
برای مثال وارثی که تنها پس از فوت مورث خود می‌تواند به اموال وی دسترسی داشته باشد، هر چند هم غیرانسانی اما آیا غیرممکن است که سند وفات را جعل کند؟
در این نوشتار بر آنیم که اثرات جعل گواهی فوت را بررسی نماییم، اما پیش از آن ضروری است که با جرم جعل و نیز گواهی فوت به کمک وکیل متخصص آشنا شویم.
جرم جعل
به آن دسته از رفتارهایی که مطابق قوانین کیفری مشمول مجازات شناخته شده‌اند، جرم جعل گفته می‌شود. در حقوق ایران جرایم به ۴ دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از: جرایم تعزیری، جرایم مشمول مجازات حدی، جرایم مشمول قصاص و جرایم مشمول دیه.
دیه مجازات جرایمی غیرعمدی است که نسبت به اعضا، منافع یا نفس انسان واقع شده باشد، و یا آن که جرم عمدی باشد اما امکان قصاص نداشته باشد، همین نوع از جرایم اگر عمدی باشند و مانع قانونی هم وجود نداشته باشد با مجازات قصاص روبهرو می‌شوند.
جرایم حدی به آن دسته از جرایم گفته می‌شود که جرم و مجازات آن شامل شرایط، نحوه و سایر احکام در شرع اسلام بیان شده و از شرع وارد قوانین کیفری ما شده است.
در نهایت جرایم تعزیری قرار دارند، جرایم تعزیری به مواردی گفته می‌شود که قانونگذار با توجه به شرایط و وضعیت موجود و ضرورت‌های اجتماعی جرم انگاری کرده است. به عبارت ساده‌تر جرایم تعزیری رفتارهایی را شامل می‌شود در دوره‌ه‌ای زمانی خاصی با انتظارات اجتماع هماهنگ نبوده و ضروری است که با مجازات همراه شوند.
جرایم تعزیری به دلیل ماهیتی که دارند از زمانی به زمان دیگر می‌توانند تغییر کنند. همچنین می‌توانند مشمول تخفیف یا تشدید مجازات و نیز تبدیل مجازات قرار بگیرند.
جرم جعل من جمله جرایم تعزیری است، بنابراین احکام جرم شامل عناصر وقوع جرم توسط قانونگذار تعیین شده‌اند، همچنین مصادیق جرم جعل در قانون مجازات اسلامی ایران بیان شده و مجازات اصلی انواع جرم جعل تعیین شده است.
همانگونه که بیان شد جرایم تعزیری می‌توانند مشمول تخفیف، تشدید یا تبدیل قرار گیرند که هر کدام آن‌ها قواعد خاص خود را داراست و از حوصله این نوشتار خارج است. در این خصوص همین حالا با وکیل آنلاین رزرو وقت نمایید.
عناصر تحقق جرم جعل
برای تحقق جرایم تعزیری ضروری است که سه عنصر در کنار یکدیگر جمع شوند:
عنصر قانونی
عنصر اول را که عنصر قانونی می‌نامند عبارت است از اینکه در قوانین کیفری رفتار خاصی به عنوان جرم شناسایی شده باشد. عنصر قانونی جرم جعل را می‌توان در فصل پنجم از کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی ایران جستجو کرد.
عنصر روانی
عنصر بعدی عنصر روانی است. عنصر روانی یعنی اینکه مرتکب در ذهن خود قصد ارتکاب جرم را داشته باشد. البته ضروری نیست که مرتکب از مجازاتی که رفتار وی می‌تواند به همراه داشته باشد آگاهی داشته باشد، حتی ضرورتی ندارد که بداند رفتار ارتکابی نوعی جرم است، تنها کافی است که قصد و نیت باطنی به انجام رفتاری داشته باشد که مطابق با قانون جرم شناخته می‌شود.
عنصر مادی
عنصر نهایی را عنصر مادی جرم می‌گویند. عنصر مادی بدین معناست که نیت نهانی، یعنی عنصر معنوی، بروز خارجی پیدا کرده و در عالم خارج صورت پذیرد. عنصر مادی جرایم مختلف با هم متفاوت است که ترتیب آن را قانونگذار تعیین می‌کند.
- در تحقق جرم جعل با توجه به ماده مربوطه در کتاب تعزیرات از قانون مجازات اسلامی، مرتکب باید به قصد تقلب نوشته یا سند یا مهر یا امضایی را بسازد، اعم از اینکه متعلق به شخص رسمی باشد یا غیر رسمی.
- یا آن که در محتوای یک سند دخل و تصرفی ببرد مانند اینکه محتوایی را اضافه یا کم کند، تاریخ سند را تغییر دهد، بخشی از سند را پاک یا محو سازد.
- حالت سوم آن که مهر یا شی دیگری را که متعلق به غیر است بدون رضایت وی به کار ببرد، صرف نظر از اینکه با رضایت مالک آن را در اختیار گرفته باشد یا بدون رضایت وی.
همانگونه که مشاهده می‌شود برای تحقق جرم جعل باید قصد تقلب وجود داشته باشد. همچنین ضروری است که تغییری غیرحقیقی صورت گرفته باشد، اعم از اینکه سند یا شی ساخته شده باشد یا آن که تغییر داده شده باشد.
قانونگذار در مواد بعدی از قانون فوق الذکر، مصادیق جرم جعل و مجازات‌های هر کدام را بیان داشته است، آنچه که باید مورد توجه قرار داد تلفیق جعل مادی از معنوی است.
در جعل مادی همانگونه که بیان شد شی یا سندی ساخته می‌شود یا تغییر داده می‌شود، اما در جعل معنوی، شخصی که عهده‌دار ثبت واقعه یا سندی است در محتویات آن اعم از نام و مشخصات گوینده، کلام گوینده، تاریخ اعلام و موارد دیگر دخل و تصرف می‌نماید و خلاف واقع را ثبت می‌نماید.
درباره جرم جعل گواهی فوت هر دو حالت جعل مادی و معنوی قابل تصور است که در بخش‌های بعدی و پس از معرفی گواهی فوت بدان‌ها خواهیم پرداخت.
گواهی فوت
با توجه به ماده اول از قانون ثبت احوال، من جمله وظایف سازمان ثبت احوال کشور ثبت واقعه فوت و صدور گواهی مرگ است. در فصل ۴ از همین قانون که به موضوع ثبت مرگ اختصاص داده شده است، چنین آمده که مرگ هر شخص ایرانی باشد یا خارجی باید به مامور یا نماینده ثبت احوال اعلام شود.
اعلام فوق که به موجب ماده ۲۵ از قانون مذکور باید حداکثر ۱۰ روز پس از واقعه وفات انجام شود، پس از احراز توسط مامور صالح در سند ثبت مرگ و دفتر ثبت کل وقایع نوشته می‌شود. همچنین واقعه وفات در شناسنامه متوفی نیز قید می‌گردد.
با وجودی که گواهی فوت را هر شخصی که درخواست کند می‌تواند دریافت دارد، اما وظیفه اعلام وفات بر عهده خویشاوندان نزدیک متوفی که در حین وفات حاضر بوده‌اند و یا هر شخصی است که در موقع وفات حضور داشته همچون متصدی یا صاحب مکانی که مرگ در آن اتفاق افتاده است.
در سند مرگ اطلاعات تاریخ وفات، اطلاعات هویتی شخص من جمله نام و نام خانوادگی، جنسیت و تاریخ تولد، علت وفات و اطلاعات والدین متوفی و نیز اطلاعات شخص اعلام کننده قید می‌گردد.
همچنین با توجه به اثراتی که وفات بر متوفی و اشخاص ثالث من جمله ورثه، بدهکاران و طلبکاران متوفی ایجاد می‌کند، به موجب ماده ۲۴ قانون ثبت احوال، احراز واقعه مرگ یا باید به تصدیق پزشک رسیده باشد و یا با حضور دو نفر گواه ثبت گردد که در حالت دوم اطلاعات گواهان نیز در سند مرگ ثبت می‌گردد.
البته در موارد دیگری نیز ثبت وفات ضروری است، برای مثال در ماده ۲۲ قانون ثبت احوال بیان شده که ولادت طفلی که مرده به دنیا آمده نیز باید به مراجع صالح اطلاع داده شده و سند لازم برای آن تهیه شود.
حکم این ماده از این بابت است که چنانچه طفل زنده متولد می‌شد و بلافاصله پس از تولد فوت می‌کرد، مشمول قانون ارث قرار می‌گرفت، همچنین ممکن بود با توجه به شرایط مالک اموال و دارایی‌ها شده باشد، اما طفلی که مرده متولد شود، هیچ یک از این موارد را نخواهد داشت و ثبت این واقعه از بروز اختلافات در آینده جلوگیری می‌نماید.
نکته دیگر آن که نه تنها وفات ایرانیان و خارجیان مقیم ایران باید اعلام و گواهی لازم برای ایشان دریافت گردد، بلکه وفات ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز باید به مراجع صالح یعنی ماموران کنسولی ایران در محل اقامت متوفی، اعلام گردد.
حالت آخری که وجود دارد ثبت مرگ غایب مفقود الاثر است. برای شخصی که قابلیت دسترسی به وی در مدت‌های زمانی مقرر در قانون میسر نباشد، در صورتی درخواست اشخاص صالح و با جمع بودن شرایطی از طرف دادگاه صالح حکم فوت فرضی صادر می‌شود، و مطابق با ماده ۳۰ قانون ثبت احوال، با ارائه حکم قطعی دادگاه مبنی بر فوت فرضی غایب مفقود الاثر، برای وی گواهی فوت صادر می‌شود.
مجازات جعل گواهی فوت
همانطور که پیش از این بیان شد دو نوع جرم جعل داریم که عبارت است از جعل مادی و جعل معنوی. جعل مادی به وضعیتی گفته می‌شود که سند یا اشیا ساخته شوند و یا اینکه در محتوای سند از پیش ساخته شده دخل و تصرفی انجام شود یا اشیایی که وجود دارند بدون رضایت مالک و به طور ناصواب مورد استفاده قرار گیرند.
در مقابل جعل معنوی قرار دارد که بدان جعل مفادی نیز گفته می‌شود. جعل مفادی یعنی نگارنده یک سند یا مطلب آن را بر خلاف واقع تنظیم کند. تغییر می‌تواند در محتوا بوده باشد یا تاریخ یا نام گوینده. در جعل گواهی فوت هر دو حالت مادی و معنوی ممکن است.
اگر مامور رسمی، که وظیفه تنظیم گواهی وفات را آن گونه پیش از این بیان شد، در اطلاعات ورودی بر خلاف آنچه که اعلام کننده یا گواه مطرح می‌کند مطلبی را قید کند، یا بر خلاف حکم دادگاه مطالبی را بنویسد مرتکب جرم جعل معنوی شده است.
همانطور که بیان شد در گواهی فوت اطلاعات متوفی، والدین، اطلاع دهنده و گواهان، علت مرگ و تاریخ وفات قید می‌گردد، حال اگر مامور تنظیم سند وفات یکی از موارد یاد شده را بر خلاف آنچه که اعلام کننده یا گواه مطرح می‌کند ثبت نماید، مطابق با ماده ۵۳۲ قانون مجازات اسلامی مرتکب جرم جعل شده و به حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد، همچینین نام برده باید جریمه نقدی نیز پرداخت نماید.
اگر محتوای خلاف واقعی که در سند وارد شده تقصیر تنظیم کننده سند نباشد بلکه به دلیل مطالب خلاف واقعی باشد که اعلام کننده مطرح کرده است، مطابق با ماده ۴۹ قانون ثبت احوال به ۶۱ روز تا ۶ ماه حبس محکوم می‌گردد.
اگر تنظیم گواهی فوت بنا به گواهی پزشکی صورت گرفته باشد و گواهی پزشکی خلاف واقع باشد، پزشکی که گواهی مذکور را صادر کرده نیز مجازات حبس خواهد داشت، علاوه بر اینکه با مجازات‌های انتظامی مربوطه روبهرو خواهد شد، مجازات حبس پزشک در این حالت نیز ۶۱ روز تا ۶ ماه خواهد بود.
حالت بعدی آن است که گواهان در تنظیم سند وفات شهادت خلاف واقع داده باشند، در این صورت گواهان نیز به مجازات ماده ۴۹ قانون ثبت احوال یعنی ۶۱ روز تا ۶ ماه حبس محکوم می‌گردند.
علاوه بر جعل معنوی و مصادیقی از مجازات‌های مرتکبین که به تنظیم سند وفات غیرحقیقی بینجامد مطرح شد، اشخاصی که نسبت به جعل مادی گواهی فوت اقدام نمایند، مطابق با ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی به ۶ ماه تا ۲ سال حبس محکوم می‌گردند.
البته باید توجه داشت که علاوه بر جاعل گواهی فوت، هر شخصی که از سند مجعول با آگاهی نسبت به جعلی بودن آن استفاده نماید، مجازات خواهند شد. اگر سند جعلی، جعل مادی شده باشد، استفاده کننده آگاه به ۶ ماه تا ۲ سال حبس محکوم می‌گردد، و اگر سند موضوع جعل معنوی قرار گرفته باشد، استفاده کننده به ۶ ماه تا ۳ سال حبس محکوم می‌گردد.
در نهایت باید توجه داشت که در تمام موارد فوق الذکر، علاوه بر مجازات یاد شده، جبران خسارات نیز بر عهده مرتکب قرار خواهد گرفت. در این خصوص مشاوره حقوقی شما را بیشتر راهنمایی خواهد نمود.
مشاوره تخصصی جعل گواهی فوت و مجازات آن
همانطور که مشاهده گردید اثرات متعددی بر حیات و وفات اشخاص وارد است و به همین سبب نیز قوای حاکمه همواره نسبت به ثبت وقایع تولد و وفات دقت و حساسیت خاصی به خرج داده است.
در ایران مطابق با قانون ثبت احوال نه تنها ولادت باید به مراجع صالح اعلام گردد، بلکه وفات اشخاص نیز توسط افراد صالح باید ظرف ۱۰ روز از وفات به مراجع قانونی اعلام گردیده و گواهی فوت دریافت گردد.
صحت اطلاعات ثبت شده در گواهی وفات اثرات حقوقی متعددی به همراه دارد، برای مثال تاریخ فوت می‌تواند در تعیین وراث و میزان سهم الارث هر کدام حیاتی باشد، به همین سبب نیز اعلام وقایع خلاف واقع توسط اعلام کننده یا گواهان در تنظیم گواهی فوت به موجب قانون ثبت احوال با مجازات همراه شده است.
همچنین علاوه بر قانون ثبت احوال در قانون مجازات اسلامی برای شخصی که گواهی فوت را جعل کند اعم از اینکه جعل مادی باشد یعنی سند را بسازد یا سند ساخته شده را تغییر دهد، یا آن که جعل معنوی باشد یعنی محتوایی خلاف بیان گوینده و گواه ثبت نماید به مجازات حبس و جبران خسارات محکوم خواهد شد.
با وجود آنچه که تاکنون گفته شد چنانچه نسبت به جرم جعل یا مصادیق آن سوالی داشتید و یا آن که برای ایراد دعوای جعل نیاز به مشاوره و کمک متخصصین داشتید، می‌توانید با مشاوران و وکلای متخصص بنیاد وکلا تماس گرفته و از خدمات متنوع همچون دریافت مشاوره حقوقی تلفنی و آنلاین، تنظیم دادخواست، دفاع از دعوا و اجرای رای بهره‌مند شوید.
