قرابت رضاعی همان شیر دادن است. این نوع از قرابت موجبات محرمیت میان دو خانواده و با شرایط خاصی به وجود می آورد.
ما در این مطلب به بررسی این نوع محرمیت و حرمت نکاح در قرابت رضاعی می‌پردازیم. ضمن آن که شما می‌توانید از طریق مشاوره حقوقی تلفنی ما در بنیاد وکلا سوالات تکمیلی خود را مطرح نمایید.
قرابت رضاعی
ماده ۱۰۴۶ ق.م: قرابت رضاعی از حیث حرمت نکاح در حکم قرابت نسبی است، مشروط بر اینکه:
- اولا: شیر زن از حمل مشروع حاصل شده باشد.
نکته: زن از راه مشروع باردار شده باشد در غیر این صورت این شیر دادن موجب حرمت نمی شود.
- ثانیا: شیر مستقیما از پستان مکیده شده باشد.
شیر اگر از هر طریقی به غیر از مکیدن به طفل داده شود ایجاد حرمت نمی کند.
- ثالثا: طفل لااقل یک شبانه روز یا ۱۵ دفعه متوالی شیر کامل خورده باشد بدون اینکه غذای دیگر یا شیر زن دیگر را بخورد.
رضاع در متون فقه: خوردن شیر توسط طفل باید به قدری باشد که گوشت و استخوان او از شیر رشد کرده باشد.
نکته: در ۲۴ ساعت (یک شبانه روز) تمام غذای طفل از یک زن باشد.
نکته: اگر در طی این مدت (۱۵دفعه متوالی یک شبانه روز) درهنگام شیر دادن به طفل دارو یا هر چیز دیگری که جنبه غذا ندارد به او بدهند، موجب از بین رفتن تحقق رضاع نمی شود.
در این موارد هم رضاع محقق خواهد شد.
- رابعا: شیر خوردن طفل قبل از تمام شدن دو سال از تولد او باشد.
مادر می تواند بچه ی خود را به مدت ۲۴ ماه شیر دهد.
طبق ماده اگر طفل قبل از ۲۴ ماه شیر بخورد رضاع تحقق می یابد در صورتی که بعد از ماه ۲۴ شیر بخورد رضاع محقق نمی شود و حرمت ایجاد نمی کند.
- خامسا: مقدار شیری که طفل خورده است از یک زن و از یک شوهر باشد؛ بنابراین اگر طفل در شبانه روز مقداری از شیر یک زن و مقداری از شیر زن دیگر بخورد موجب حرمت نمی شود، اگر چه شوهر آن دو زن یکی باشد و هم چنین اگر یک زن یک دختر و پسر رضاعی داشته باشد که هر یک از شیر متعلق به شوهر دیگر شیر داده باشد آن پسر یا آن دختر برادر و خواهر رضاعی نبوده و ازدواج بین آنها از این حیث ممنوع نمی باشد.
نکته: در صورتی که مردی دو زن داشته باشد و هر دو زن شیر داشته باشند اگر از ۱۵ مرتبه یکی از آنها ۸ مرتبه و دیگری ۷ مرتبه به طفل شیر دهند تحقق نمی یابد.
حالت‌های مختلف تحقق رضاع
- اگر بچه ای از زنی که دارای یک شوهر است و از آن شوهر بار دار شده و دارای شیر است به مقدار مشخص شیر بخورد. حرمت بوجود می آید و در نتیجه آن رابطه بین فرزند با تمامی اعضای خانواده رضاعی خواهد بود.
- اگر زنی بچه ای را از یک شوهر شیر دهد و زن بعد از آن بعد از آن ازدواج مجدد بکند و از شوهر دیگر به بچه ای دیگر شیر دهد. رابطه ی این بچه با بچه های خودشان که نسبت به آنها رابطه ی نسبی دارند رضاعی خواهد بود.
- نکته: اگر یک زن یک دختر و پسر رضاعی داشته باشد که هر یک از شیر متعلق به شوهر دیگر شیر داده باشد. آن پسر و آن دختر خواهر و برادر رضاعی نیستند و می توانند با یکدیگر ازدواج کنند(مادرشان رضاعی محسوب می شود).
- نکته: در صورتی که مرد ازدواج مجدد کند و زن بچه ای را شیر دهد، پدر رضاعی آنها محسوب می شود اما فرزندان خواهر و برادر رضاعی محسوب نمی شوند (پدرشان رضاعی محسوب می شود).
بعضی فقها معتقدند برای به وجود آمدن رضاع وحدت مرضعه شرط نیست اما وحدت فعل شرط است. اگر پسر و دختری از دو زن که شوهر آنها یکی است شیر بخورند، خواهر و برادر رضاعی محسوب می شوند؟ قانونگذار در این حالت سکوت کرده است. اما با توجه به ماده ۱۰۴۶ ق.م بین این دو طفل برادر و خواهری رضاعی بر قرار نمی شود.
شرط اول ممنوعیت نکاح بین خویشاوندان رضاعی
اقسام خویشاوندان رضاعی که باعث ممنوعیت نکاح می شود، هفت مورد است.
با تاکید وکیل خانواده نکاح بین مرضعه و فحل با مرتضع یا مرتضعه ممنوع است:
- مرضعه یعنی زن شیر دهنده.
- فحل – بعل یعنی: شوهر زن شیر دهنده.
- مرتضع: پسر نوزادی که شیر خورده است.
- مرتضعه: دختر نوزادی که شیر خورده است.
- نکاح مرضعه زن شیر دهنده (با مرتضع) پسر شیر خورده حرام است.
- نکاح فحل (شوهر زن شیر دهنده) با مرتضعه (دختر شیر خورده) حرام است.
- مرضعه و فحل به منزله ی پدر و مادر نسبی خواهند بود.
شرط دوم ممنوعیت نکاح بین خویشاوندان رضاعی
نکاح اقربای نسبی مرضعه و فحل با مرتضع و مرتضعه ممنوع است:
ممنوعیت ازدواج در موارد زیر:
- نکاح اصول نسبی مرضعه و فحل (پدر و مادر و جدات و اجداد).
- نکاح فروع نسبی مرضعه و فحل این هم سه حالت اتفاق می افتد:
- نکاح برادر و خواهران تنی
- نکاح بین بچه ی رضاعی با فرزندان نسبی مرضعه
- نکاح بین بچه ی رضاعی با فرزندان نسبی فحل
- ج – نکاح با حواشی (عمه، خاله، دایی، عمو و فرزندان آنها).
نکاح اقربای نسبی مرضعه و فحل مرتضع و مرتضعه ممنوع است: به این معنا که اقربای نسبی مرتضع و مرتضعه نمی توانند با زن شیر دهنده (مرضعه) و همسر زن (فحل) ازدواج کنند. فروع نسبی مرضعه یا اقربای نسبی مرتضعه و مرتضع نمی توانند با مرضعه یا فحل ازدواج کنند.
دو نکته:
- ازدواج اصول نسبی مرتضع و مرتضعه و فحل ممنوع نیست. به این معنا که ازدواج مادر و پدر رضاعی نسبی طفل شیر خورده امکان پذیر است.
تذکر: فروع مرتضع و مرتضعه (فرزندان و نوه های آنها) نمی توانند با پدر و مادر رضاعی آنها ازدواج کنند، اما اصول مرتضع و مرتضعه (پدر و مادر نسبی و پدر و مادر رضاعی) می توانند با یکدیگر ازدواج کنند.
- نکاح حواشی نسبی مرتضع و مرتضعه با مرضعه و فحل ممنوع نیست.
بنا بر استناد مشاوره حقوقی به قانون مدنی برادر و خواهر نسبی مرتضعه و مرتضع می توانند با مرضعه و فحل ازدواج کنند. عمه و عمو، دایی و خاله ی مرتضع یا مرتضعه می توانند با مرضعه و فحل ازدواج کنند.
نکاح اقربای مرضعه و فحل با اقربای نسبی مرتضع و مرتضعه ممنوع است:
- ممنوعیت نکاح اصول نسبی مرضعه و فحل با فروع مرتضع و مرتضعه.
- ممنوعیت نکاح فروع نسبی درجه ی اول مرضعه و فحل.
- ممنوعیت نکاح حواشی نسبی مرضعه و فحل با فروع نسبی مرتضع و مرتضعه.
استثنائات وارد بر شرط ممنوعیت نکاح خویشاوندان رضاعی
استثنائات وارد بر نکاح اقربای مرضعه و فحل با اقربای نسبی مرتضع و مرتضعه:
- نکاح فروع نسبی مرضعه و فحل با اصول مرتضع یا مرتضعه؛ به این معنا که ازدواج بچه های مرضعه و فحل با پدر و مادر همسر زن شیر دهنده با پدر و مادر مرتضع و مرتضعه صحیح است.
- نکاح اصول نسبی مرضعه و فحل با اصول مرتضع یا مرتضعه؛ به این معنا که ازدواج پدر و مادر شیر دهنده یا پدر و مادر همسر زن شیر دهنده با پدر و مادر مرتضع و مرتضعه صحیح است.
- نکاح فروع نسبی مرضعه و فحل با حواشی نسبی مرتضع یا مرتضعه.
- نکاح حواشی نسبی مرضعه و فحل با اصول مرتضع و مرتضعه؛ به این معنا که ازدواج عمو و عمه ی مرضعه یا فحل با پدر و مادر نسبی طفل صحیح است.
- نکاح حواشی نسبی مرضعه و فحل با حواشی نسبی مرتضع و مرتضعه صحیح است.
نکاح اقربای رضاعی هر یک از زوجین بر دیگری:
اگر قرابتی از رضاع با یکی از زوجین بوجود آید و این قرابت در نسب ممنوعیتی بوجود آورده باشد در رضاع هم این ممنوعیت وجود دارد.
ماده ۱۰۴۷ ق.م: نکاح بین اشخاص ذیل به واسطه ی مصاهره (کسی که با او نزدیکی کرده) ممنوع دائمی است:
بین مرد و مادر وجدات زن او از هر درجه که باشد اعم از نسبی و رضاعی:
- (مردی که با یک خانمی ازدواج بکند و یا حتی نزدیکی بکند این مادر آن خانم و جدات آن خانم دیگر با ان مرد نمی توانند ازدواج بکنند، خواه این مادر و جدات اعم از نسبی و رضاعی باشند؛ یعنی اگر مردی با یک دختری ازدواج بکند و این دختر دارای مادر رضاعی باشد مادر رضاعی به منزله مادر نسبی است، همچنان که این شوهر این خانم نمی تواند با مادر خانم خودش ازدواج بکند با مادر رضاعی هم نمی تواند ازدواج بکند).
- بین مرد وزنی که سابقا زن پدر و یا یکی از اجداد یا زن پسر یا زن یکی از احفاد او بوده است هر چند قرابت رضاعی باشد.
- بین مرد و اناث از اولاد زن از هر درجه که باشد و ولو رضاعی مشروط بر اینکه بین زن و شوهر زناشوئی واقع شده باشد.
ماده ۱۰۴۵ ق.م: نکاح بااقارب نسبی ذیل ممنوع است اگر چه قرابت حاصل از شبهه یا زنا باشد:
- نکاح با پدر و اجداد و با مادر و جدات هر قدر که بالا رود.
- نکاح با اولاد هر قدر که پایین برود.
- نکاح با برادر و خواهر و اولاد آنها تا هر قدر که پایین برود.
- نکاح با عمات و خالات خود و عمات و خالات پدر و مادر و اجداد و جدات.
ممنوعیت نکاح دو مرتضع و مرتضعه
به این معنا که پسر و دختری که از یک مرضعه و فحل شیر بخورند در حکم خواهر و برادر رضاعی هستند و نمی توانند با یکدیگر ازدواج کنند.
ممنوعیت نکاح بین اقربای نسبی هر یک از دو مرتضع یا مرتضع دیگر. به این معنا که هر گاه دو مرتضع یا مرتضعه از یک مرضعه و فحل شیر بخورند و هر یک ازدواج کرده و دارای فرزند شوند رابطه ی بین مرتضعه یا مرتضعه با فرزند مرتضعه یا مرتضع دیگر دارای عمو یا عمه و خاله خواهد بود. در نتیجه ازدواجشان ممنوع است. اما فرزندان دو مرتضعه و مرتضع می توانند با یکدیگر ازدواج کنند.
- نکته ۱: در صورتی که مرتضعه دارای یک برادر رضاعی باشد یا مرتضع دارای یک خواهر رضاعی باشد. خواهران و برادران نسبی این دو طفل شیر خورده می توانند با برادر رضاعی یا خواهر رضاعی مرتضعه و مرتضع ازدواج کنند.
- نکته ۲: اصول نسبی مرتضع و مرتضعه نسبت به یکدیگر حرام نمی شوند و هر یک از پدر و مادر برادر و خواهر یکدیگر به حساب می آیند.
هر کس به اعتبار رضاع تحت عناوین یکی از محرمات قرار گیرد و نکاح با او حرام است. مثال: اگر زنی به طفلی شیر دهد، خواهر و برادر نسبی طفل (مرتضعه یا مرتضع) نمی توانند با مرضعه ازدواج کنند.
عموم منزلت: منزلت در همه جا سرایت داده شده است.
رضاع بعد از ازدواج
رضاع ممکن است قبل از ازدواج یا بعد از آن صورت گیرد. یکی از سوالات مبهم در جلسات مشاوره با وکیل آنلاین این است که اگر مرد و زنی با یکدیگر ازدواج کردند و رضاع بعد از ازدواج صورت گیرد آیا باز هم موجب فسخ نکاح می شود؟ بله همان طور که نسب موجب فسخ می شود در مورد رضاع هم صورت می گیرد.
در این حالت اگر مردی با دختر نوزاد ازدواج کند و همسر مرد به آن طفل شیر دهد نکاح مرد با دختر نوزاد باطل است؛ زیرا در حکم پدر رضاعی او محسوب می شود و مرد نسبت به همسر اول خود هم حرام می شود زیرا زن در حکم مادر زن مرد محسوب می شود.
اگر مادر زن شخص فرزند او را شیر دهد در این صورت زن بر شوهر خود حرام می شود؛ زیرا در این حالت بین طفل و زن و مرد رابطه ای رضاعی پدید می آید یعنی طفل در حکم خواهر یا برادر زن محسوب می شود.
