این مقاله با عنوان جایگاه زن در نظام اسلامی، به تبیین ارزش‌های زنان از منظر وحی و سنت می‌پردازد. رسیدگی به وضعیت فعلی زنان و بررسی جایگاه واقعی زن در نظام اسلام ضرورتی است که غفلت از آن پیامدهای منفی زیادی را به همراه دارد.
این اثر در مقایسه ای کوتاه بین ارزش و حقوق زن در قرآن و سنت و رفتار با زنان پیش از اسلام و جامعه معاصر، به نتایجی مانند ناشناخته ماندن ارزش و هویت زنانگی در طول تاریخِ رسیده و جهت برون رفت از وضعیت موجود زن، راهکارهایی ارائه داده است.
سؤال‌هایی که در پی جواب آن هستیم از این قرار است:
- جایگاه زن در قرآن چیست؟
- زن از منظر پیامبر (صلی الله علیه آله و سلم) چه جایگاهی دارد؟
- رفتار با زن در طول تاریخ چگونه بوده است؟
- آیا زنان به ارزش‌های وجودی خود واقف هستند؟
- آیا رفتار مسلمانان با زنان مطابق با جایگاه زن در اسلام می‌باشد؟
پیش از شروع مبحث لازم به ذکر است که اگر نیاز به هرگونه اطلاعات حقوقی دارید، مشاوره حقوقی آنلاین ما به صورت برخط در خدمت رسانی به شما کوتاهی نخواهند کرد.
پیشینه وضعیت زنان
همیشه برای بررسی وضعیت موجود یک قضیه، یک ماجرا و یک پدیده و برای رسیدن به وضعیت مطلوب، لازم است پیشینه آن مورد واکاوی قرار گیرد، تا مشخص شود سیر و روند آن ماجرا از کجا شروع شده و برای رسیدن به وضعیت مطلوب چه راه‌هایی را باید طی کند و راهکار چیست؟ موضوع مورد بحث، یعنی جایگاه زن در نظام اسلامی از این قاعده مستثنی نیست.
در تاریخ و در گذشته ی دور، زن، تصویر چندان زیبایی ندارد «به استثنای مواردی اندک (ر.ک: دوره مادر شاهی تاریخ تمدن ویل دورانت، ج ۱، ص۱۶۳) و در جاهایی خاص».
غالبا زنان به دلیل ظرافت و ضعف جسمانی غیرقابل رقابت با جنس مرد و نیز به دلیل جذابیت جنس زن برای مرد، در طول تاریخ مظلوم بوده است. از زنده به گور شدن دختران در برخی قبایل عربستان که خداوند نیز در چندین آیه قرآن کریم از آن یاد کرده است.
(انعام/۱۵۱) در جاهای دیگر نیز زنان به شدت مورد ستم و تجاوز جنس مرد قرار داشته اند، هم آن جایی که دخترک بیچاره به خاطر شکستن چند عدد تخم مرغ محکوم به مرگ می‌شد؛ و هم آنجا که زن کالایی بیش نبود؛ و هم آن جا که زن محکوم به شدیدترین بیگاری‌ها مثل تخلیه آب کشتی‌ها می‌شد و سرانجام پس از عدم توانایی و فرتوتی، کشته و برای تغذیه مردان پخته می‌شد.
حتی در یونانِ گاهواره تمدن، خاطره قشنگی از وجود زن به یاد نداریم؛ چرا که بزرگان و دانشمندان به دلیل زن نبودن، خدا را شکر می‌کردند و یا زن را برزخی میان انسان و حیوان می‌دانستند و حتی کلیسا در اروپا، پس از گذشت چند قرن اعلام کرد که فقط مریم مقدس دارای روح انسانی است.
اسلام و تحول در وضعیت زنان
اسلام دین اکمل، با آمدنش تحول عجیب و نوظهوری را در رابطه با زن ایجاد کرد و چونان انقلابی به نفع زن در بدو ظهورش برپا کرد که شگفتی آن هنوز هم اذهان، بسیاری را به خود مشغول داشته است.
اسلام نه تنها زنده به گور کردن دختران را محکوم کرده و دختر را از مرگی ذلیلانه نجات داده است (و إذا المؤده سُئلَت بِأیّ ذنبٍ قُتلَت)، بلکه اعلامیه تساوی حقوق بشری اش را به عنوان منشور برابری زن و مرد در چندین سوره و چندین آیه به جهانیان ابلاغ کرده است:
- «إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْقَانِتِینَ وَ الْقَانِتَاتِ وَ الصَّادِقِینَ وَ الصَّادِقَاتِ وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِرَاتِ وَ الْخَاشِعِینَ وَ الْخَاشِعَاتِ…» (احزاب:۳۵)
- و «إن اکرمکم عندالله اتقیکم» (حجرات:۱۳)؛ تا همگان بدانند زن در انسانیت و دینداری و تقوا و عمل صالح، همتای مرد است و هیچ تفاوتی بین مرد و زن از این رهگذر نیست؛
- و هم با آیاتی بر تصور غلط به اصطلاح دانشمندان یونانی که زن را فاقد روح انسانی و حیات جاودانه می‌دانستند، خط بطلان بکشد «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ…». (نحل:۹۷)
- اسلام به زن، شخصیتِ به تاراج رفته اش را بازگردانید؛ او را از چنگ ظلم پدران، برادران و همسران ستمگر نجات داد؛ به او آزادی داد، حق انتخاب شغل، همسر و غیره و حق مالکیت داد: «للرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبُواْ وَ لِلنِّسَاء نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبْنَ». (نساء: ۴)
زن در انسانیت و دینداری و تقوا و عمل صالح همتای مرد است و هیچ تفاوتی بین مرد و زن از این رهگذر نیست.
او را در دریافت حق مهریه و ارثیه مُحق دانست و در آیات فراوانی از قرآن کریم به تبیین دفاع از حقوق زن سخن گفت و اینها همه در زمانی بود که دختران بدون رضایت، به همسر داده می‌شدند و با نکاح شغار هر زمان مرد می‌خواست می‌توانست زنش را به بهانه واهی مثل آن که در ملاعام نخ ریسیده و یا صدایش به گونه‌ای بلند شده که مردی شنیده، بدون مهریه طلاق دهد.
اسلام بر همه ازدواج ها و طلاق‌های ظالمانه خط بطلان کشید و نه تنها به زن حق انتخاب همسر داد، بلکه زن را همچون مرد دارای حقوق سیاسی چون حق رأی و بیعت دانست و او را در مهاجرت برای حفظ جان و دینش آزاد گذاشت. (هجرت به حبشه و هجرت از مکه به مدینه)
اسلام جایگاه اقتصادی و شغلی زن
اسلام تلاش و فعالیت‌های اقتصادی زن را به رسمیت شناخت و آن را فقط محدود به رعایت حدود شرعی و شان اجتماعی زن دانست. به عنوان مثال حولاء خانمی است که مکرر برای مسائل شغلیش خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله شرفیاب شده و پرسش‌هایش را در جهت سلامتی حرفه اش نزد آن حضرت مطرح کرده و پاسخ شنیده است و هیچگاه پیامبراکرم صلی الله علیه و آله او را به انصراف از شغل و حرفه وادار نکرده‌اند.
اسلام هرگاه نیاز زن به حرفه و یا حضور او را در جامعه مفید و ضروری بداند، حضور او را به رسمیت می‌شناسد؛ مانند حضور حضرت زهرا سلام الله علیها، در جنگ احزاب و زنانی مثل نسیبه در خط مقدم جبهه.
آنچه هر انسانی می‌طلبد و آرمان و آرزوی هر انسان فهیم و اندیشمند است این است که شخصیت او مورد تکریم واقع شود و از او سوء استفاده نشود، آزادی و اختیارش به رسمیت شناخته شود و اسلام این همه را برای پاسداری از کرامت زن به رسمیت می‌شناسد.
اسلام به زن، شخصیتِ به تاراج رفته اش را بازگردانید؛ او را از چنگ ظلم پدران، برادران و همسران ستمگر نجات داد.
عالی ترین تجلیل از زن
پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله عالی ترین تجلیل‌ها را از زن کرده اند و فرمودند: «الجنة تحت اقدام الامهات»؛ اسلام آنجا که مقام والدین را پاس می دارد و به نقش مهم‌تر مادر نسبت به پدر پرداخته «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلی وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فی عامَیْنِ … » (لقمان: ۱۴)
تمام نقش‌ها و وظایف زنان در مقایسه با نقش‌ها و وظایف مردان را حکیمانه و با درایت تمام و با رویکرد به توانایی‌ها، ذاتیات، فطرت و روحیه زنانه به عهده زن گذاشته است و اگر از بعضی نقش‌ها و احراز برخی پست‌ها زن را معاف کرده، باز هم جانب زن را رعایت کرده و خواسته بار سنگین مسئولیت‌های سخت را از دوش ریحانه هستی بردارد، تا سختی وظایف و مسئولیت‌ها با نقش‌ها و وظایف و مسئولیت‌های اولیه زن که هم مطلوب خودش هست و هم نیاز خانواده، تضادی نداشته باشد.
زن با فکری آسوده تر بتواند کانون خانه را با حضورِ ثمر بخشش، پر طراوت و آرام بخش نگه دارد و در پرتو این آرامش، همسر و فرزندانش نیز بتوانند وظایف، مسئولیت‌ها و نقش‌هایشان را بهتر ایفا کنند.
زن، محور خانواده
اسلام به صراحت به محوریت نقش زن در خانواده اشاره می‌کند. در حدیث شریف کساء آنجا که اهل بیت علیهم السلام همگی زیر کساء یمانی جمع شده اند و خداوند با ملائکه از فضائل اهل بیت علیهم السلام سخن می‌گوید، می‌فرماید: تمام خلقت و هستی به یُمن وجود خمسه طیبه ایجاد شده اند، در پاسخ سؤال جبرئیل که می‌پرسد اینها چه کسانی هستند؟ خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: «ایشان فاطمه و پدرش و شوهرش و فرزندانش می‌باشند!»
یعنی محور خانواده فاطمه است؛ پس مبالغه نیست اگر بگوییم زن نقش اول را در همه جا دارد.
پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله برای ولادت دختران در خانواده فرمایشات زیبایی دارند. از جمله این که می فرمایند: «از خوش یمنی و خوبى زن است که اوّلین فرزندش دختر باشد.»
همچنین فرمودند: «خانهاى نیست که در آن دختران باشند مگر اینکه هر روز بر آن خانه دوازده برکت و رحمت از آسمان نازل می‌شود و زیارت فرشتگان از این خانه قطع نمى گردد و فرشته‌ها براى پدرشان هر روز و شب عبادت یک سال را مىنویسند.»
پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «از خوش یمنی و خوبى زن است که اوّلین فرزندش دختر باشد.»
با بررسی جایگاه زن در قرآن و سنت و سیره معصومین علیهم السلام به این نتیجه می‌رسیم که اسلام متناسب با فطرت زن، عالی ترین مقام و ارزش را به او داده است، ولی غالب زنان و مردان از آن آگاهی ندارند؛ رفتار غلطی که نسبت به زن شده است حاکی از ضعف ایمان و باور و نشناختن ارزش و ارزشمندی زن و هویت زنانه است و راه برون رفت از این آسیب‌ها، بازگشت به دامان پر مهر اسلام ناب است.
شما می‌توانید برای دریافت انواع خدمات حقوقی نظیر تنظیم اوراق قضایی و اعلام وکالت با بنیاد وکلا همراه باشید. وکیل دادگستری متخصص در بنیاد از سراسر ایران آماده همکاری با شما می‌باشند.
برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در امور خانواده، کیفری، قراردادها، مالیات و بیمه و همچنین دعاوی کار و کارگری می‌توانید به کارشناسان ما اعتماد کنید.
یکی از محبوب‌ترین خدمات حقوقی ما، امکان تماس با وکیل تلفنی و دریافت مشاوره می‌باشد. جهت رزرو وقت به صفحه اصلی سایت مراجعه نمایید.
