در فرآیند طلاق، یکی از مهمترین مراحل قانونی که به منظور کاهش تنش‌ها و ایجاد فرصت برای سازش میان زوجین در نظر گرفته شده است، داوری در طلاق است. این مرحله که در نظام حقوقی ایران بر اساس مقررات قانون مدنی و قانون حمایت خانواده اجرا می‌شود، با هدف بررسی مشکلات میان زوجین و ارائه راهکارهایی برای حل اختلافات آنها طراحی شده است. داوران، که معمولا از میان بستگان زوجین یا افراد مورد اعتماد انتخاب می‌شوند، تلاش می‌کنند تا از طریق گفتگو و میانجیگری، زمینه‌ای برای توافق میان زن و شوهر فراهم آورند.
طلاق یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل حقوقی و اجتماعی است که پیامدهای متعددی برای طرفین و حتی فرزندان آنها به همراه دارد. آگاهی از نقش داوری در فرآیند طلاق می‌تواند به زوجینی که در آستانه جدایی هستند کمک کند تا با شناخت صحیح از قوانین و مقررات، مسیر قانونی و حقوقی مناسبی را طی کنند. همچنین، مطالعه این مقاله برای افرادی که به‌عنوان داور انتخاب می‌شوند، می‌تواند مفید باشد تا وظایف خود را به درستی انجام دهند و در کاهش تنش‌های خانوادگی مؤثر باشند.
در ادامه این مقاله، ابتدا به بررسی مبنای قانونی داوری در طلاق و شرایط انتخاب داور پرداخته می‌شود. سپس، نحوه اجرای داوری، وظایف داوران و تأثیر داوری در روند صدور حکم طلاق را تحلیل خواهیم کرد. اگر به دنبال اطلاعات دقیقی درباره فرآیند داوری در طلاق هستید و می‌خواهید بدانید که چگونه می‌توان از این نهاد قانونی برای رسیدن به راه‌حلی عادلانه استفاده کرد، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.
آشنایی با مفاهیم پایه داوری در طلاق
در این بخش با مفاهیم اولیه مانند مفهوم داوری در طلاق، زمان ارجاع به داوری، داوری در انواع طلاق، شرایط داوری در طلاق، مراحل داوری در طلاق، مراحل بعد از داوری در طلاق، اعتراض به رای داور آشنا می‌شوم.
داوری در طلاق چیست؟
داوری در طلاق یک فرآیند جایگزین برای دادگاه‌های خانواده است که به زوجین این امکان را می‌دهد تا اختلافات خود را بدون نیاز به مراجعه به دادگاه، از طریق داوران حل و فصل کنند. این روش به منظور کاهش تنش‌ها و حفظ بنیان خانواده طراحی شده است.
در این فرآیند، داوران که معمولا از سوی طرفین انتخاب می‌شوند یا مورد تأیید هر دو طرف هستند، به مسائل مختلفی مانند حضانت فرزندان، مهریه، نفقه و تقسیم اموال مشترک می‌پردازند. آنها سعی می‌کنند با میانجیگری و مشاوره، زوجین را به توافق برسانند.
نکته مهم این است که رأی صادر شده توسط داوران، از نظر قانونی الزام‌آور است و مانند حکم دادگاه، باید توسط زوجین اجرا شود.
چه زمانی طلاق به داوری ارجاع داده می‌شود؟
در فرآیند رسیدگی به دعاوی طلاق در ایران، ارجاع به داوری یکی از مراحلی است که در برخی موارد، پس از عدم موفقیت تلاش‌های دادگاه برای صلح و سازش میان زوجین، اجرا می‌شود. بر اساس قانون حمایت خانواده، دادگاه موظف است ابتدا تلاش کند تا از طریق میانجیگری و مشاوره، زمینه‌ای برای سازش بین زوجین فراهم کند. تنها در صورتی که این اقدامات مؤثر واقع نشود و اختلافات حل نشود، قاضی پرونده دستور ارجاع به داوری را صادر خواهد کرد.
هنگامی که یکی از زوجین یا هر دو برای طلاق درخواست خود را در دادگاه خانواده ثبت می‌کنند، دادگاه در اولین مرحله بررسی، مکلف است که اقداماتی را برای حل اختلاف و ایجاد تفاهم میان زوجین انجام دهد. این اقدام معمولا شامل دعوت طرفین به جلسات مشاوره، پیشنهاد راهکارهای حقوقی و اجتماعی، توصیه به ادامه زندگی مشترک و بررسی دلایل جدایی است.
قاضی در این مرحله بررسی می‌کند که آیا مشکل زوجین قابل حل است یا خیر. اگر اختلافات قابل حل به نظر برسد، ممکن است به زوجین فرصت داده شود تا در جلسات مشاوره بیشتری شرکت کنند. اما در صورتی که مشاوره و تلاش‌های اولیه قاضی برای صلح مؤثر نباشد و اختلافات میان زن و شوهر همچنان پابرجا بماند، دادگاه اقدام به ارجاع پرونده به داوری می‌کند.
بر اساس قوانین ایران، داوران در طلاق به‌عنوان نمایندگان دادگاه در رفع اختلافات میان زوجین عمل می‌کنند. آنها مسئولیت دارند که پس از بررسی کامل وضعیت زندگی مشترک، راه‌حل‌هایی برای کاهش تنش‌ها و رفع مشکلات ارائه دهند. اگر داوران تشخیص دهند که زندگی مشترک همچنان قابل ادامه است، ممکن است پیشنهاداتی برای آشتی و حفظ زندگی ارائه دهند. اما در صورتی که اختلافات غیرقابل حل باشد، نظر خود را درباره ضرورت ادامه فرآیند طلاق به دادگاه اعلام می‌کنند.
ارجاع پرونده به داوری، به این معنا نیست که تصمیم نهایی در اختیار داوران باشد، بلکه آنها فقط مشاوره و گزارش خود را به دادگاه ارائه میدهند و در نهایت، قاضی است که بر اساس این گزارش‌ها و سایر مستندات، درباره سرنوشت پرونده تصمیم‌گیری می‌کند.
ارجاع به داوری در همه موارد طلاق اجباری نیست. بر اساس قانون حمایت خانواده و مقررات آیین دادرسی مدنی، فقط در برخی از انواع طلاق، دادگاه مکلف به ارجاع به داوری است.
- طلاق توافقی: در این نوع طلاق، زوجین هر دو خواهان جدایی هستند و معمولا ارجاع به داوری کمتر اتفاق می‌افتد، مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد که احتمال سازش وجود دارد. در چنین شرایطی، ممکن است از داوران خواسته شود که با بررسی شرایط زندگی زوجین، احتمال ادامه زندگی مشترک را ارزیابی کنند.
- طلاق به درخواست مرد: بر اساس ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی ایران، مرد می‌تواند هر زمان که بخواهد، همسر خود را طلاق دهد، اما این امر مشروط به رعایت مقررات قانونی و پرداخت حقوق مالی زوجه است. در این موارد، دادگاه ممکن است قبل از صدور حکم طلاق، پرونده را به داوری ارجاع دهد تا از امکان صلح و سازش اطمینان حاصل کند.
- طلاق به درخواست زن: اگر زن بر اساس شرایط قانونی، مانند عدم پرداخت نفقه، سوءرفتار شوهر، عسر و حرج، غیبت طولانی شوهر و…، درخواست طلاق کند، دادگاه موظف است ابتدا دلایل او را بررسی کند. در برخی از این موارد، پرونده به داوری ارجاع داده می‌شود تا داوران نظر خود را درباره احتمال سازش یا ضرورت طلاق ارائه دهند.
- طلاق‌های ناشی از اختلافات خانوادگی شدید: در برخی از پرونده‌های طلاق، اختلافات زوجین چنان عمیق است که قاضی تشخیص می‌دهد دخالت داوران برای بررسی جزئیات اختلاف ضروری است. این امر به‌ویژه در مواردی که وجود فرزند مشترک یا مسائل مالی پیچیده مطرح باشد، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
یکی از اهداف اصلی ارجاع پرونده‌های طلاق به داوری، کاهش تنش‌های میان زوجین و جلوگیری از درگیری‌های طولانی در دادگاه است. داوران تلاش می‌کنند تا با بررسی دقیق شرایط زوجین، راهکارهایی ارائه دهند که یا به بازگشت آنها به زندگی مشترک منجر شود، یا در صورت اصرار بر جدایی، طلاق به شیوه‌ای مسالمت‌آمیز و کم‌تنش انجام شود.
ارجاع به داوری در طلاق، یک مرحله مهم در فرآیند رسیدگی به دعاوی خانوادگی است که با هدف حل‌وفصل اختلافات و تلاش برای صلح و سازش میان زوجین انجام می‌شود. قاضی پرونده ابتدا سعی می‌کند که اختلافات زوجین را از طریق مشاوره حقوقی و راهکارهای قانونی حل کند. اما در صورت شکست این تلاش‌ها، پرونده به داوری ارجاع داده می‌شود تا داوران نظر خود را درباره احتمال سازش یا ضرورت ادامه روند طلاق ارائه دهند.
اگرچه داوران نقش تعیین‌کننده‌ای در تصمیم‌گیری نهایی ندارند، اما گزارش و توصیه‌های آنها می‌تواند بر تصمیم قاضی تأثیرگذار باشد. بنابراین، انتخاب داوران آگاه، بی‌طرف و با تجربه، تأثیر مهمی در تعیین مسیر پرونده‌های طلاق و حفظ حقوق طرفین خواهد داشت.
الزام به داوری در طلاق
برای بررسی موضوع طلاق و نقش داوری در آن، ابتدا باید به قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ مراجعه کنیم. در این قانون، ماده ۲۷ به موضوع ارجاع پرونده‌های طلاق به داوری اختصاص یافته است. طبق این ماده: «در کلیه موارد درخواست طلاق، به استثنای طلاق توافقی، دادگاه موظف است برای ایجاد صلح و سازش، پرونده را به داوری ارجاع دهد.»
با توجه به این متن قانونی، استفاده از لفظ «موظف است» در ماده ۲۷ نشان‌دهنده تأکید قانون‌گذار بر ضرورت ارجاع پرونده‌های طلاق به داورانی است که شرایط قانونی لازم را دارا باشند. به عبارت دیگر، در دعاوی طلاق، به جز مواردی که طرفین به صورت توافقی تصمیم به جدایی می‌گیرند، دادگاه موظف است موضوع را به داوری ارجاع دهد تا امکان صلح و سازش بین زوجین مورد بررسی قرار گیرد.
بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که داوری در طلاق اجباری است و زوجین ابتدا با داوری مشکلات خود را حل می‌کنند. سپس اگر به نتیجه نرسیدند، برای صدور رای به دادگاه مراجعه خواهند کرد.
شرایط داوری در طلاق
بعد از این که دادگاه قرار ارجاع امر به داوری را صادر کرد، هر یک از زن و مرد مکلفند ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ، یک نفر از نزدیکان خود را که دارای شرایط داوری است، به عنوان داور معرفی کنند.
مسلمان، متاهل ، داشتن حداقل چهل سال سن و آشنایی نسبی با مسائل شرعی، خانوادگی و اجتماعی از شرایطی هستند که قانون برای داوری در طلاقدر نظر گرفته است.
شایان ذکر است مردانی که نسبت به زن محرم هستند مانند پدر و برادر در صورتی که همسر آن ها نیز فوت کرده یا از هم جدا شده باشند، به عنوان داور پذیرفته می‌شوند.
در صورت نبود فرد واجد شرایط در بین خویشاوندان یا عدم دسترسی به ایشان یا قبول نکردن داوری، هر یک از زوج ها میتوانند داور خود را از بین افراد واجد صلاحیت دیگر تعیین و معرفی کنند.
در صورت امتناع و خودداری زن و شوهر از معرفی داور یا عدم توانایی آنان، دادگاه خود به درخواست هر یک از طرف ها برای آن ها داور تعیین می‌کند.
مراحل داوری در طلاق
دادگاه خانواده باید زمانی را معین و وظایف و نحوه عملکرد داوران را به آن ها توصیح دهد و همچنین مهلت زمانی که داوران باید نظر خود را در خصوص اختلاف به دادگاه ارائه کنند، مشخص کند.
داوران مکلفند با حضور زوج ها حداقل دو جلسه تشکیل داده و مشکلاتی را که موجب بروز اختلاف شده را، بررسی کنند و با ارائه راهکارهای مناسب سعی در رفع اختلاف و سازش بین آن ها کنند.
عدم حضور زوجین یا یکی از آنها در جلسات، مانع تشکیل جلسه نیست و داوران باید به هر صورت، موارد اختلاف را بررسی و نظر خود را بر امکان یا عدم امکان سازش، در مهلت تعیین شده به دادگاه تقدیم کنند.
برای آغاز فرآیند طلاق، زوجین باید درخواست خود را از طریق سامانه الکترونیکی ثنا ثبت کنند. این سامانه به آنها امکان می‌دهد تا اطلاعات مربوط به درخواست طلاق را وارد کرده و منتظر دریافت ابلاغیه‌ای برای حضور در دادگاه باشند. با دریافت این ابلاغیه، زوجین باید در زمان مقرر در دادگاه حضور یابند.
در اولین جلسه دادگاه، قاضی تلاش می‌کند تا با گفتگو و مشاوره، زوجین را به صلح و سازش هدایت کند. هدف اصلی در این مرحله، منصرف کردن زوجین از ادامه مسیر طلاق و کمک به آنها برای یافتن راه‌حل‌هایی برای مشکلاتشان است. در صورتی که این تلاش‌ها به نتیجه نرسد و زوجین همچنان بر طلاق اصرار داشته باشند، پرونده به مرحله داوری ارجاع می‌شود.
در مرحله داوری، زوجین باید داورانی را انتخاب کنند که از نظر آنها بی‌طرف و مورد اعتماد باشند. همچنین، هزینه‌های مربوط به داوری نیز باید توسط زوجین پرداخت شود. پس از انتخاب داوران، جلسات متعددی بین زوجین و داوران برگزار می‌شود. هدف از این جلسات، بررسی دقیق مشکلات زوجین و تلاش برای برقراری سازش بین آنها است.
داوران پس از بررسی کامل و شنیدن نظرات طرفین، نتیجه نهایی خود را در مدت زمان تعیین شده به دادگاه اعلام می‌کنند. این نتیجه می‌تواند شامل توصیه‌هایی برای ادامه زندگی مشترک یا تأیید عدم امکان سازش بین زوجین باشد.
در نهایت، قاضی پرونده با بررسی نظرات داوران و شرایط زوجین، تصمیم نهایی خود را درباره طلاق می‌گیرد. اگر شرایط جدایی زوجین تأیید شود و امکان سازش وجود نداشته باشد، حکم طلاق صادر می‌شود و زوجین میتوانند فرآیند قانونی جدایی را دنبال کنند.
داوری در طلاق توافقی
طلاق توافقی یکی از روش‌های پایان دادن به زندگی مشترک است که در آن زوجین بر سر تمامی جوانب و مسائل مرتبط با طلاق به توافق می‌رسند. این مسائل می‌تواند شامل مهریه، نفقه، اجرت‌المثل، حضانت و سرپرستی فرزندان، و همچنین ملاقات با آنها باشد. به دلیل این توافق جامع، نیازی به استفاده از داوری در این نوع طلاق وجود ندارد و دادگاه می‌تواند به سرعت و بدون نیاز به بررسی بیشتر، رأی به طلاق بدهد.
بر اساس ماده ۲۷ قانون حمایت خانواده، در صورتی که زوجین در مورد تمامی موارد به توافق برسند، دادگاه موظف است گواهی عدم امکان سازش را صادر کرده و موضوع را به دفتر رسمی طلاق اعلام کند. این بدین معناست که در طلاق توافقی، زمانی که توافق کامل بین طرفین حاصل شده باشد، داوری هیچ نقشی در فرآیند آن ندارد.
با این حال، در مواردی که برخی اختلافات جزئی بین زوجین باقی مانده باشد، امکان استفاده از داوری وجود دارد. در این شرایط، داور یا داوران فقط در مورد مسائل مورد اختلاف نظر میدهند و تصمیم نهایی همچنان بر عهده دادگاه است. به طور کلی، اگر تمامی مسائل بین زوجین به توافق برسد، نیازی به داوری نیست و وکیل طلاق توافقی می‌تواند مستقیما پرونده را در دادگاه به جریان بیندازد. اما اگر توافق کامل حاصل نشده باشد، داوری می‌تواند به حل و فصل اختلافات باقی‌مانده کمک کند.
داوری در طلاق به درخواست زن
در فرآیند رسیدگی به دادخواست طلاق از سوی زن، قاضی به منظور تلاش برای برقراری صلح و سازش بین زوجین، آنها را به داوری ارجاع می‌دهد. این موضوع حتی در مواردی که زن تصمیم دارد با بخشش مهریه خود، از طریق طلاق خلع از شوهر جدا شود نیز صادق است.
در چنین شرایطی، هر یک از طرفین باید فردی را به عنوان داور خود به دادگاه معرفی کنند. داوران، که معمولا از میان افراد معتمد یا اقوام طرفین انتخاب می‌شوند، وظیفه دارند تا در جلسات داوری شرکت کرده و به بررسی دقیق مشکلات و اختلافات میان زوجین بپردازند. هدف اصلی این جلسات، یافتن راه‌حلی برای جلوگیری از طلاق و ایجاد توافق و تفاهم بین طرفین است.
پس از برگزاری جلسات داوری و بررسی‌های لازم، داوران نظرات و پیشنهادات خود را به دادگاه ارائه میدهند. قاضی با توجه به این نظرات و همچنین سایر شواهد و مدارکی که در پرونده موجود است، تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کند. این تصمیم می‌تواند شامل صدور حکم طلاق، رد درخواست زن، یا تعیین شرایط جدید برای ادامه زندگی مشترک باشد.
در واقع، داوری در این نوع طلاق به عنوان یک مرحله واسطه‌ای عمل می‌کند که به قاضی کمک می‌کند تا تصمیمی عادلانه‌تر و متناسب با شرایط زوجین اتخاذ نماید. این فرآیند به دادگاه امکان می‌دهد که با بررسی همه جوانب و شنیدن نظرات افراد بی‌طرف، به نتیجه‌ای برسد که تا حد امکان منافع هر دو طرف را در نظر بگیرد.
حتی در مواردی که زن با بخشش کامل یا جزئی مهریه خود تمایل به طلاق دارد، داوری همچنان به عنوان یک ابزار مؤثر برای کمک به حل اختلافات و کاهش تنش‌ها به کار می‌رود. این امر نشان می‌دهد که سیستم قضایی تمایل دارد تا قبل از صدور حکم نهایی، همه راه‌های ممکن برای جلوگیری از فروپاشی زندگی مشترک را مورد بررسی قرار دهد.
در نهایت، حکم نهایی قاضی بر اساس نتایج داوری و سایر مدارک موجود در پرونده صادر می‌شود و این حکم می‌تواند به اشکال مختلفی بسته به شرایط خاص هر پرونده ظاهر شود.
درخواست طلاق از سوی زن با توجه به اینکه حق طلاق منحصرا با مرد است، می‌تواند با پیچیدگی‌هایی مواجه شود. این پیچیدگی‌ها معمولا به دلیل محدودیت‌های قانونی و اجتماعی مرتبط با حق طلاق و فرآیندهای اجرایی آن به وجود می‌آید. با این حال، استفاده از داوری برای رسیدگی به پرونده‌های طلاق از سوی زن، با محدودیت‌های مشابهی روبه‌رو نیست و زن می‌تواند با درخواست داوری، از این ابزار برای حل و فصل اختلافات بهره‌برداری کند.
همچنین هیچ محدودیتی در انتخاب داور وجود ندارد. زن به عنوان درخواست‌کننده طلاق می‌تواند از خدمات داوری استفاده کند و داورانی را معرفی نماید که به طور مستقل و بی‌طرفانه به بررسی مسائل و اختلافات میان زوجین بپردازند. این ویژگی، داوری را به یک گزینه مطلوب برای زنانی تبدیل می‌کند که به دلایل مختلف درخواست طلاق میدهند.
در نتیجه، استفاده از داوری به عنوان ابزار حل اختلاف در پرونده‌های طلاق که از سوی زن درخواست شده، می‌تواند به تسهیل پروسه طلاق و دستیابی به توافقاتی منصفانه کمک کند، بدون اینکه با پیچیدگی‌های قانونی و اجرایی مربوط به حق طلاق مواجه شود.
مراحل بعد از داوری طلاق
بعد از اینکه داوران به نتیجه قطعی و نهایی خود رسیدند، صورت جلسه‌ای تنظیم کرده و به دادگاه می‌فرستند. اگر جلسات داوری منجر به صلح و سازش مجدد زن و مرد شده باشد، نتیجه به دادگاه اعلام شده و پرونده طلاق تشکیل نخواهد شد.
اما اگر داوران به این نتیجه رسیدند که امکان سازش دوباره میان آنها وجود ندارد، یا در طلاق از طرف زن، عسر و حرج ثابت شود؛ آنها این رای را به دادگاه اعلام می‌کنند. در نتیجه زوجین باید برای ادامه پرونده و دریافت رای نهایی به دادگاه مراجعه کنند. دادگاه نیز با توجه به نظر داوران، حکم نهایی را صادر خواهد کرد.
البته هر کدام از داوران میتوانند نظر متفاوتی داشته باشند و صورت جلسه را جداگانه تنظیم کنند.
اعتراض به رای داور در طلاق
بر اساس ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که یکی از طرفین داوری یا هر دو طرف نسبت به نتیجه رای داور معترض باشند، میتوانند درخواست ابطال رای را به دادگاهی که داور یا داوران را انتخاب کرده‌اند، ارائه دهند. این درخواست باید ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ رای به دادگاه ارائه شود.
برای درخواست ابطال رای داوری، باید یک دادخواست تنظیم شود که شامل اطلاعات کامل زیر باشد:
- مشخصات کامل طرفین دعوا
- نام و مشخصات داور یا داوران
- شرح موضوع داوری
- دلایل دقیق اعتراض به رای صادر شده
علاوه بر این، در صورتی که دلایل و مدارک مستندی وجود داشته باشد که نشان‌دهنده ضرورت ابطال رای است، این مدارک باید به دادخواست پیوست گردد.
پس از دریافت دادخواست، دادگاه موظف است آن را به داور یا داوران ابلاغ کند تا در صورت تمایل، دفاعیات خود را ارائه دهند. دادگاه سپس با بررسی دلایل ارائه‌شده و مدارک موجود، تصمیم نهایی را اتخاذ کرده و رای مقتضی را صادر می‌کند.
اگر دادگاه رای داوری را باطل کند، این حکم به معنای بی‌اعتبار شدن رای داوری است و طرفین دعوا میتوانند برای حل اختلافات خود به دادگاه مراجعه کرده و دعوای خود را دوباره مطرح کنند. یعنی نتیجه رای داوری دیگر به عنوان یک تصمیم نهایی و معتبر محسوب نمی‌شود و طرفین میتوانند مسیر حقوقی جدیدی را دنبال کنند.
داور طلاق
در این بخش به ویژگی‌ها داور طلاق، شرایط او، وظایف، نقش او در پرونده طلاق و چگونگی تعیین داور در طلاق می‌پردازم.
ویژگی‌ها و شرایط داور طلاق
در فرآیند رسیدگی به طلاق توافقی یا طلاق یک‌طرفه، پس از صدور حکم ارجاع به داوری، هر یک از زوجین موظف هستند که ظرف مدت یک هفته، فردی را از میان نزدیکان خود به عنوان داور معرفی کنند. این داور وظیفه دارد که با بررسی اختلافات میان زوجین، پیشنهاداتی برای حل و فصل موضوع ارائه دهد و تلاش کند که در صورت امکان، زمینه سازش بین آنها را فراهم کند.
به همین دلیل، فردی که به عنوان داور انتخاب می‌شود، باید دارای صلاحیت‌های مشخصی باشد که در قوانین مربوط به خانواده و آیین دادرسی مدنی ذکر شده است.
داورانی که در دعاوی خانوادگی به‌ویژه در پرونده‌های طلاق انتخاب می‌شوند، باید از ویژگی‌ها و شرایط خاصی برخوردار باشند تا بتوانند به‌درستی در این روند قانونی ایفای نقش کنند. این شرایط، تضمین‌کننده بی‌طرفی، صلاحیت و توانایی داور در کمک به حل اختلافات میان زوجین است.
- داشتن حداقل ۳۰ سال سن: داور باید حداقل ۳۰ سال سن داشته باشد تا از تجربه کافی در زمینه مسائل خانوادگی و اجتماعی برخوردار باشد. افراد کم‌سن ممکن است تجربه و شناخت کافی نسبت به مشکلات زناشویی و چالش‌های زندگی مشترک نداشته باشند، درحالی‌که افراد با سن بالاتر، دیدگاه واقع‌بینانه‌تری نسبت به مشکلات خانوادگی دارند و میتوانند میانجیگری بهتری انجام دهند.
- متاهل بودن: یکی دیگر از شرایط مهم برای انتخاب داور، داشتن تجربه زندگی زناشویی است. داوری که خود تجربه‌ای از زندگی مشترک نداشته باشد، ممکن است درک درستی از مشکلات میان زوجین نداشته باشد. از این رو، قانون‌گذار تأکید کرده که داور باید متأهل باشد تا بتواند از تجربیات شخصی خود برای ارزیابی مشکلات زوجین و ارائه راه‌حل‌های مناسب بهره ببرد.
- مسلمان بودن: در دعاوی خانوادگی که میان مسلمانان مطرح می‌شود، داور نیز باید مسلمان باشد. دلیل این امر، رعایت احکام شرعی و فقهی در فرآیند داوری است. احکام اسلامی در خصوص حقوق و تکالیف زوجین در ازدواج و طلاق، جزئیات مهمی را مشخص کرده‌اند که یک داور مسلمان با آگاهی از آنها می‌تواند تصمیمات بهتری اتخاذ کند.
- آشنایی با شرع و قانون: یکی از مهمترین ویژگی‌های داور طلاق، داشتن آگاهی نسبت به احکام شرعی و قوانین موضوعه کشور است. داوری که با قوانین خانواده، حقوق زوجین، شرایط طلاق و مسئولیت‌های قانونی بعد از جدایی آشنا باشد، می‌تواند بهتر از حقوق طرفین دفاع کند و در ارائه پیشنهادات برای سازش یا جدایی، اصول قانونی را رعایت نماید.
- آگاهی از روابط میان زوجین: داور باید فردی باشد که تا حدی با شرایط و روابط میان زوجین آشنایی داشته باشد. این آشنایی کمک می‌کند که بتواند ریشه اصلی اختلافات را بهتر درک کند و در ارائه راهکارهای عملی و میانجیگری مؤثرتر عمل کند. افرادی که کاملا بی‌اطلاع از شرایط زندگی زوجین باشند، نمی‌توانند به‌درستی درباره مشکلات آنها قضاوت کنند و پیشنهادهای مناسبی ارائه دهند.
با توجه به اهمیت نقش داور در پرونده‌های طلاق، برخی از افراد به دلیل نبود صلاحیت‌های لازم یا تضاد منافع، امکان پذیرش این مسئولیت را ندارند. با توجه به اینکه داور باید حداقل ۳۰ سال سن داشته باشد، افراد زیر ۲۵ سال به دلیل نداشتن تجربه کافی در زندگی مشترک و ناآگاهی نسبت به مشکلات زناشویی، مجاز به داوری در پرونده‌های طلاق نیستند.
افرادی که خود به نوعی درگیر پرونده هستند یا منفعت مستقیمی از نتیجه آن دارند، نمی‌توانند به‌عنوان داور انتخاب شوند. به‌عنوان مثال، پدر یا مادر یکی از طرفین که ممکن است به دلیل اختلافات خانوادگی نسبت به طرف مقابل دیدگاه مغرضانه‌ای داشته باشند، نمی‌توانند داوری بی‌طرفانه‌ای انجام دهند.
اهلیت قانونی به معنای داشتن توانایی انجام امور حقوقی و تصمیم‌گیری مسئولانه است. افراد دارای بیماری‌های روانی شدید، افراد محجور (سفیهان یا مجانین) و افرادی که تحت قیومیت قرار دارند، نمی‌توانند داور باشند، زیرا فاقد درک کامل از مسئولیت‌های قانونی داوری هستند.
بر اساس قوانین ایران، کارمندان دولتی در حوزه‌ای که خود مأموریت دارند، نمی‌توانند به‌عنوان داور منصوب شوند. این ممنوعیت به این دلیل وضع شده که از تضاد منافع و اعمال نفوذ اداری در تصمیمات داوری جلوگیری شود.
با وجود اینکه قضات، دارای دانش و تجربه حقوقی بالایی هستند، اما به دلیل وظایف رسمی قضایی، نمی‌توانند در پرونده‌های طلاق به‌عنوان داور فعالیت کنند. علت این امر، جلوگیری از تداخل مسئولیت‌های قانونی قضاوت و داوری و همچنین حفظ استقلال دستگاه قضایی است.
طبق قانون تجارت ایران، افرادی که ورشکسته اعلام شده‌اند، از برخی حقوق قانونی محروم می‌شوند و نمی‌توانند به‌عنوان داور فعالیت کنند. ورشکستگان از نظر قانونی دارای محدودیت‌های مالی و اجتماعی خاصی هستند که ممکن است بر روی بی‌طرفی آنها تأثیر بگذارد.
وکلای یکی از طرفین دعوا، قیم‌ها، مباشران یا کفیل‌های افراد درگیر پرونده، به دلیل تعهدی که نسبت به یکی از طرفین دارند، نمی‌توانند به‌عنوان داور بی‌طرف منصوب شوند. این افراد ممکن است به دلیل وابستگی قانونی یا مالی به یکی از زوجین، تصمیماتی اتخاذ کنند که به نفع یکی از طرفین و به ضرر دیگری باشد.
داوری در طلاق، یک مرحله مهم و قانونی است که می‌تواند تأثیر بسزایی در تصمیم‌گیری نهایی زوجین و صدور حکم طلاق داشته باشد. داوران باید ویژگی‌ها و شرایط مشخصی داشته باشند تا بتوانند با رویکردی بی‌طرفانه و منصفانه، مشکلات زوجین را بررسی کرده و بهترین راه‌حل‌ها را ارائه دهند. در مقابل، برخی افراد به دلیل نداشتن شرایط لازم یا تضاد منافع، مجاز به پذیرش مسئولیت داوری نیستند.
با در نظر گرفتن اهمیت این مرحله، انتخاب داوران آگاه، با تجربه و بی‌طرف می‌تواند به زوجین کمک کند تا در صورت امکان، از جدایی جلوگیری کرده یا در صورت عدم سازش، طلاق را به شکلی قانونی و بدون مشکلات بیشتر پیش ببرند.
چگونگی انتخاب داور طلاق
برای انتخاب داور در پرونده‌های طلاق، اولویت با خویشاوندان و بستگان زوجین است. هر یک از زوجین باید فردی از میان اقوام خود را به دادگاه معرفی کنند تا به عنوان داور در این فرآیند مشارکت کند.
هدف از این انتخاب، استفاده از افرادی است که با زوجین آشنایی دارند و میتوانند با درک عمیق‌تری از وضعیت خانواده، در جهت حل اختلافات تلاش کنند.
با این حال، قانون‌گذار دو استثنا برای این اصل در نظر گرفته است:
نبود خویشاوند واجد شرایط
در صورتی که در میان اقوام زوجین فردی که دارای شرایط قانونی لازم برای داوری باشد، وجود نداشته باشد، یا زوجین نتوانند به این افراد دسترسی پیدا کنند و یا اینکه خویشاوندان آنها از پذیرش مسئولیت داوری امتناع کنند؛ زوجین مجاز هستند تا داور خود را از میان افرادی که خویشاوند آنها نیستند، انتخاب کنند.
امتناع یا ناتوانی در معرفی داور
اگر هر یک از زوجین در مهلت مقرر نتوانند داور خود را معرفی کنند یا از این کار خودداری کنند. دادگاه برای جلوگیری از تأخیر در روند داوری، به صورت خودکار داوری را که شرایط قانونی لازم را دارد، تعیین و معرفی خواهد کرد.
وظایف داور طلاق
وظایف داوران در پرونده‌های طلاق به طور کلی شامل چهار مرحله اصلی است که در راستای حل و فصل اختلافات و ایجاد صلح و سازش بین زوجین طراحی شده است. این وظایف به شرح زیر می‌باشند:
اولین وظیفه داوران، بررسی دقیق اختلافات موجود بین زوجین است. داوران باید به دقت به مشکلات و مسائل مطرح شده از سوی هر دو طرف گوش دهند و سعی کنند به عمق اختلافات پی ببرند. این فرآیند شامل شنیدن شکایات و دغدغه‌های هر یک از طرفین و درک شرایط خاص آنها می‌شود.
پس از شناسایی دلایل بروز اختلافات، داوران وظیفه دارند برای ایجاد صلح و سازش میان زوجین تلاش کنند. این تلاش ممکن است شامل پیشنهاد راهکارهای مختلف برای رفع اختلافات، مشاوره در مورد بهبود روابط و ارائه راه‌حل‌های عملی برای کاهش تنش‌ها باشد. هدف اصلی در این مرحله، کمک به زوجین برای حفظ زندگی مشترک و جلوگیری از جدایی است.
داوران باید نظرات و پیشنهادات هر یک از زوجین را جمع‌آوری و مورد بررسی قرار دهند. در این مرحله، داوران سعی می‌کنند تا با ترکیب نظرات و پیشنهادات، به یک راه‌حل منصفانه و قابل قبول برای هر دو طرف دست یابند. این فرآیند می‌تواند شامل ارائه پیشنهادهایی برای مصالحه یا تغییر در رفتارهای متقابل باشد.
در نهایت، داوران باید نتایج بررسی‌ها و تلاش‌های خود را به صورت گزارشی به دادگاه ارائه دهند. این گزارش باید شامل نظر نهایی داوران در مورد امکان ادامه زندگی مشترک یا توصیه به طلاق باشد. دادگاه بر اساس این گزارش و سایر شواهد موجود تصمیم نهایی را اتخاذ خواهد کرد.
وظیفه داوران در این مرحله این است که به طور منصفانه و بر اساس شواهد موجود، دیدگاه خود را به دادگاه ارائه دهند تا به قضاوت صحیح کمک کنند.
نقش داور در طلاق
داوری در پروسه طلاق به عنوان روشی موثر برای حل و فصل اختلافات زناشویی به کار می‌رود که هدف اصلی آن، حفظ بنیاد خانواده و برقراری صلح و توافق میان زوجین است. داوران با اتخاذ رویکردی بی‌طرفانه، سعی می‌کنند با ایجاد فضایی برای گفتگو و تعامل سازنده، به زوجین کمک کنند تا بر سر موضوعات حساس مانند حضانت فرزندان، مهریه، نفقه و تقسیم اموال به توافق برسند.
برخلاف دادگاه‌های رسمی، جلسات داوری خصوصی برگزار می‌شوند و این امر به زوجین اجازه می‌دهد تا مسائل خود را در محیطی آرام‌تر و با حریم شخصی بیشتر مطرح کنند.
یکی از ویژگی‌های بارز داوری در طلاق، سرعت در رسیدگی به اختلافات است. داوری به زوجین این امکان را می‌دهد که سریع‌تر از فرآیندهای قضایی مرسوم به نتیجه برسند و به این ترتیب از طولانی شدن مراحل قانونی و پیچیدگی‌های آن جلوگیری کنند. همچنین، داوران در این فرآیند نقش مستقلی دارند و تصمیمات آنها که بر اساس شواهد و مستندات ارائه شده از سوی زوجین اتخاذ می‌شود، برای طرفین لازم‌الاجرا است.
همچنین زوجین میتوانند خودشان نقش فعالی در تعیین نتیجه نهایی ایفا کنند. این مشارکت فعالانه، به زوجین احساس کنترل بیشتری بر روند حل اختلاف می‌دهد و از طرفی، تصمیم‌گیری مستقل داور به آنها اطمینان می‌دهد که فرآیند داوری به دور از هر گونه تعصب و دخالت بیرونی انجام می‌شود.
به همین دلیل، داوری به عنوان یک جایگزین مناسب برای حل اختلافات زناشویی و کاهش تنش‌ها، مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
عدم معرفی داور توسط خوانده
در صورتی که یکی از زوجین یا هر دوی آنها در مهلت تعیین‌شده توسط دادگاه، نتوانند یا نخواهند فردی را به عنوان داور برای فرآیند طلاق معرفی کنند، دادگاه مسئولیت انتخاب و تعیین داور را به عهده خواهد گرفت.
هنگامی که زوجین به هر دلیل قادر به معرفی داور خود نیستند -اعم از عدم دسترسی به فرد واجد شرایط، عدم تمایل اقوام به پذیرش نقش داور، یا حتی عدم توافق بر سر داور مشترک- دادگاه وارد عمل می‌شود. در این شرایط، دادگاه بر اساس ضوابط قانونی، فردی را که دارای شرایط لازم و بی‌طرفی کامل است به عنوان داور تعیین می‌کند. این داور منتخب، وظیفه دارد به بررسی موضوعات و اختلافات بین زوجین پرداخته و تلاش کند تا به یک راه‌حل منطقی و منصفانه برای هر دو طرف برسد.
انتخاب داور توسط دادگاه همچنین تضمین می‌کند که فرآیند داوری به طور عادلانه و منطبق با قوانین انجام شود. دادگاه در انتخاب داور دقت می‌کند که فردی با دانش حقوقی و تجربه کافی در زمینه مسائل خانوادگی برگزیده شود تا بتواند به درستی به موضوعات پیچیده رسیدگی کند و گزارشی جامع و قابل اعتماد به دادگاه ارائه دهد. این گزارش به عنوان یکی از مبانی تصمیم‌گیری نهایی دادگاه در خصوص طلاق و شرایط آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مهلت داوری در طلاق
به طور کلی تمامی پرونده‌هایی که در دادگاه‌ها مطرح می‌شوند، دارای یک مهلت زمانی خاص هستند. به همین جهت داوری در طلاق نیز یک مهلت زمانی دارد.
داوری در پرونده‌های طلاق، دارای دو مرحله زمانی مهم است که باید از یکدیگر متمایز شوند:
- اول، مدت زمانی که طرفین برای تعیین و معرفی داور خود در اختیار دارند.
- دوم، مدت زمانی که داوران باید نظر نهایی خود را به دادگاه ارائه دهند.
این موارد به ترتیب در مواد ۲۸ قانون حمایت خانواده و ماده ۱۳ آیین‌نامه اجرایی آن مشخص شده‌اند.
بر اساس ماده ۲۸ قانون حمایت خانواده، زوجین مکلفند حداکثر تا یک هفته پس از دریافت ابلاغیه مربوط به ارجاع پرونده به داوری، فردی را که واجد شرایط داوری است انتخاب و به دادگاه معرفی کنند.
پس از تعیین داوران، دادگاه مهلتی را برای ارائه نظریه داوری مشخص می‌کند. طبق ماده ۱۳ آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت خانواده، این مهلت بر اساس پیچیدگی پرونده و شرایط خاص آن توسط دادگاه تعیین می‌شود و در متن قرار ارجاع به داوری ذکر می‌گردد. در صورت نیاز، این مهلت می‌تواند با درخواست داوران یا در صورت تشخیص دادگاه تمدید شود. این انعطاف‌پذیری به داوران اجازه می‌دهد تا با دقت بیشتری به بررسی موضوعات بپردازند و نظریه‌ای جامع و مستدل به دادگاه ارائه دهند.
هزینه داوری در طلاق
بر اساس ماده ۱۵ آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت خانواده، هزینه‌ای که برای فرآیند داوری در پرونده‌های طلاق تعیین شده است، مبلغ ۱۰۰ هزار تومان می‌باشد. این مبلغ به عنوان هزینه پایه برای داوری در نظر گرفته شده و باید توسط زوجین پرداخت شود. البته، با توجه به تغییرات اقتصادی و تصمیمات قانونی، این مبلغ ممکن است در آینده دستخوش تغییراتی شود و افزایش یا کاهش یابد.
اما مسئله مهمی که در این زمینه وجود دارد، حمایت قانون از افرادی است که توانایی مالی کافی برای پرداخت این هزینه را ندارند. مطابق با ماده ۵ قانون حمایت خانواده، اگر یکی از زوجین دچار مشکلات مالی باشد و نتواند هزینه داوری را پرداخت کند، می‌تواند با ارائه مدارک لازم و اثبات ناتوانی مالی خود به دادگاه، از پرداخت این هزینه معاف شود. در چنین مواردی، دادگاه پس از بررسی مستندات و تایید وضعیت مالی متقاضی، وی را از پرداخت هزینه داوری معاف می‌کند. این اقدام در راستای حمایت از حقوق افرادی است که در شرایط مالی دشوار قرار دارند، تا از دستیابی به عدالت محروم نشوند.
این تدابیر قانونی نشان‌دهنده تلاش قانون‌گذار برای ایجاد توازن در دسترسی به عدالت و خدمات حقوقی برای تمامی افراد، صرف‌نظر از وضعیت مالی آنها است. به این ترتیب، حتی اگر یکی از طرفین توانایی پرداخت هزینه داوری را نداشته باشد، فرآیند طلاق همچنان ادامه می‌یابد و فرد معاف شده می‌تواند از خدمات داوری برخوردار شود، بدون اینکه بار مالی اضافی بر دوش او قرار گیرد.
داوری در طلاق با بنیاد وکلا
آیا شما یا یکی از نزدیکان‌تان با پرونده مربوط به داوری در طلاق مواجه هستید؟ گروه حقوقی بنیاد وکلا به عنوان معتبرترین مرکز حقوقی ایران در این زمینه تخصص و تجربه لازم را دارد تا شما را در هر مرحله از رسیدگی قانونی راهنمایی کند.
داوری در طلاق یک روش جایگزین برای ارجاع پرونده‌های طلاق به دادگاه است. قانون ارجاع به داوری در تمامی موارد طلاق به استثنای طلاق توافقی را الزامی کرده است. به این ترتیب همه زوجین موظف هستند در موعد مقرر داور یا داورانی را برای خود تعیین کنند. البته اگر از انجام این کار خودداری کنند، دادگاه خود اقدام به تعیین داور مناسب خواهد کرد.
بعد از جلسات داوری، صورتجلسه به دادگاه ارسال خواهد شد. اگر نظر داوران بر طلاق زوجین باشد، دادگاه بر اساس آن رای نهایی خود را صادر خواهد کرد. البته هر کدام از زوجین میتوانند نسبت به رای داوران اعتراض کنند و اگر اعتراض درست تشخیص داده شود، باطل خواهد شد.
خدمات ما در حوزه داوری در طلاق شامل:
- تحلیل دقیق پرونده‌های مربوط به طلاق توسط وکیل داوری
- نمایندگی قانونی در محاکم و فرآیندهای قضایی
- راهنمایی در خصوص اقدامات پیشگیرانه و حقوقی برای طرح دادخواست و ارائه مدارک و مستندات لازم
اگر جز این دسته هستید و می‌خواهید هر چه سریع‌تر درباره روند داوری در طلاق اطلاعات بیشتری کسب کنید، وارد صفحه مشاوره حقوقی داوری شده و از روش‌های مشاوره آنلاین و تلفنی استفاده کنید.
درمورد مرگ مغزی و پیوند اعضا و مسائل مربوط به آن ضرورت دارد توجه خاص و مهمی از جانب جامعه پزشکی و نهاد قانون گذاری و مهمترین از آن علما و فقه ها و مراجع دینی با بررسی دقیق نسبت به این موضوع هرچه زودتر وضعیت قوانین این موضوع مهم و حیاتی برای بخش مهمی از بیماران جامعه حل شود . چه بسا در آینده ممکن است ما در جایگاه اینگونه بیماران قرار بگیریم .
داوران در مسائل خانوادگی نقش مهمی دارند و میتوانند با ایفای نقش خود و دادن راهکار به زوجین مانع از جدایی و طلاق آنها شوند . به شرطی که بدون در نظر گرفتن نسبت دوستی و فامیلی از طرفی که داوری آن را بعهده دارد به وظایف خود بدرستی عمل نماید و زوجین را به سوی سازش هدایت کنند .