اگر کسی بخواهد در زمان زنده بودنش مالی به صورت رایگان به دیگری بدهد، می‌تواند از “عقد هبه” استفاده کند. حال اگر این امر بخواهد به بعد از فوت فرد موکول شود، باید از “وصیت” استفاده نماید که به این وصیت، “تنظیم وصیت تملیکی” گویند.
همچنین اگر کسی بخواهد انجام امور خود در زمان زنده بودنش را به دیگری واگذار کند، باید از “عقد وکالت” استفاده نماید و اگر این امر به بعد از فوت وی موکول شود، باید از “وصیت عهدی” (وصایت) بهره گیرد.
در نوشتار پیش رو به نکات کاربردی و بایسته‌های مرتبط با تنظیم وصیت تملیکی اشاره شده است. همواره به موکلین توصیه می‌شود تا برای رعایت اصولی تنظیم وصیت‌نامه از بهترین وکیل دادگستری متخصص در بنیاد وکلا کمک بگیرد.
بایسته‌های تنظیم وصیت تملیکی
انواع وصیت
به لحاظ تملیکی یا عهدی بودن
در این تقسیم بندی وصیت یا “تملیکی” است یا “عهدی”.
اول؛ وصیت تملیکی
عقدی است که طبق آن شخصی مقرر می‌دارد بعد از فوتش مالی از اموال وی به دیگری داده (تملیک) شود.
به لحاظ اصطلاحات حقوقی کسی که وصیت می‌کند را “موصی” گویند و به آن کسی که وصیت به نفع وی انجام شده “موصی له” (موصا له خوانده شود) گفته شده، و آن چیزی که مورد وصیت قرار گرفته (مثل خانه یا ماشین) را “موصی به” (موصا به خوانده شود) گویند.
دوم؛ وصیت عهدی (وصایت)
اگر موضوع وصیت ایجاد تعهد بر دوش دیگری باشد، این نوع وصیت را وصیت عهدی (وصایت) گویند. در این حالت به وصیت کننده “موصی” و به کسی که برای بعد از فوت موصی تعهدی بر دوشش گذاشته شده است، “وصی” گویند.
وصایت، عقد نیست و با یک اراده ایجاد می‌شود و اگر وصی در زمان زنده بودن موصی رد وصیت را اعلام نکند، بعد از فوت موصی مکلف به اجرای تعهدات است؛ و الا مسئول و ضامن خسارات وارده بوده، و خود به خود عزل می‌شود.
به لحاظ تنظیم وصیت
از لحاظ شیوه تنظیم وصیت، سه نوع وصیت به شرح زیر وجود دارد:
اول؛ وصیت خود نوشت
با جمع سه شرط وصیت خود نوشت است:
- تمام وصیت به خط موصی (وصیت کننده) نوشته شود؛
- وصیت تاریخ دقیق (با ذکر روز، ماه و سال) داشته باشد؛
- موصی وصیت را امضا کرده باشد.
به شما مشاوره حقوقی آنلاین خاطر نشان می‌کند در رویه عملی اصولا اجرا و اعمال وصیت خود نوشت، مستلزم طرح دعوایی با عنوان “تنفیذ وصیت نامه خودنوشت” به طرفیت ورثه متوفی است.
دوم؛ وصیت رسمی
وصیتی است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و از اعتبار بسیار بالاتری نسبت به وصیت خود نوشت برخوردار است.
سوم؛ وصیت سری
به صورت وصیت خود نوشت تنظیم شده و باید در اداره ثبت به امانت گذاشته شود. این روش وصیت کمتر مورد استفاده قرار گرفته و اصولا از وصیت خود نوشت یا رسمی استفاده می‌شود.
توجه: پیشنهاد می‌شود با توجه به اعتبار بالای سند رسمی نسبت به سند عادی از وصیت رسمی بهره گرفته شود.
محدودیت یک سومی وصیت
وصیت کننده (موصی) نمی‌تواند تمام اموال خود را وصیت کند و با محدودیت یک سومی روبه رو است.
بدین شرح که: تا یک سوم دارایی خالص موصی (پس از کسر هزینه‌های کفن و دفن و دیون و غیره) آن هم در زمان فوتش به موصی له داده می‌شود و اگر وصیتی اضافه بر یک سوم مذکور باشد، نیاز به اجازه و تنفیذ ورثه دارد.
نکات مهم در تنظیم وصیت تملیکی
اگر کسی “بی وارث” باشد، استثنائا می‌تواند تمام اموال خود را وصیت کند.
اگر موصی، به پرداخت دین خود وصیت کند محدودیتی برای وی وجود ندارد. چرا که پرداخت بدهی متوفی بر حقوق ورثه اولویت دارد.
تا یک سوم اموال “زمان فوت” ملاک اجرای وصیت است. (نه زمان تنظیم وصیت)
محروم کردن ورثه به موجب وصیت
اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند، یا یک یا چند نفر را بر ورثه بیفزاید، یا میزان سهم الارث ورثه را تغییر دهد، آن وصیت باطل بوده، و می‌توان “اعلام بطلان” چنین وصیتی را از دادگاه تقاضا نمود.
آنچه که فرد می‌تواند انجام دهد این است که تا یک سوم اموال خویش را به نفع شخص دلخواهش وصیت کند. دخالت در قواعد ارث بری به موجب وصیت، باعث باطل و بی اثر شدن وصیت می‌شود.
نکته مورد تاکید از سوی مشاوره حقوقی رایگان ما این است که بدیهی است که هر شخص در زمان حیات خود می‌تواند هرگونه دخل و تصرفی در اموالش بنماید؛ محدودیت یک سومی در انتقال مالکیت اموال فرد به دیگری، مربوط به بعد از فوت وی است.
اگر کسی بخواهد تکلیف ملکی که در آن مستقر است را برای بعد از فوتش مشخص کند، می‌تواند از صلح عمری استفاده نمایند.
بدین شرح که: تا زمانی که فرد زنده است حق استفاده و بهره برداری از ملک برای وی باشد ولی مالکیت ملک به دیگری منتقل شود. در این حالت فرد با محدودیت‌های وصیت مواجه نخواهد بود.
وصیت بر جنین (حمل)
وصیت بر جنین (حمل) درست است؛ مشروط بر اینکه وی به دنیا بیاید و نماینده‌اش (ولی یا وصی یا امین) آن را قبول کند.
توجه: اگر کسی حمل را سقط کند، استثنا مورد وصیت به ورثه جنین می رسد؛ و اگر جنین به دلایل دیگری سقط شود و زنده به دنیا نیاید، وصیت بر وی باطل و بی اثر است.
وصیت به مال غیر (وصیت برای خود با مال غیر!)
موصی باید مالک آنچه وصیت می‌کند باشد. اگر کسی مالی را وصیت کند که متعلق به دیگری است چنین وصیتی باطل است.
مثل وقتی که فردی وصیت کند که ماشین “الف” بعد از مرگ “من” برای “ب” باشد؛ یا معلوم شود که ماشین مربوطه برای وصیت کننده نبوده بلکه برای “الف” بوده است.
ارتباط وصیت با خودکشی
اگر کسی خودکشی کند و سپس وصیت نماید چنانچه در اثر آن خودکشی بمیرد، وصیت باطل است؛ ولی اگر آن خودکشی به مرگ وی نیانجامد وصیت درست می‌باشد.
توجه: اگر کسی اول وصیت نموده، سپس خودکشی کند؛ وصیت وی درست می‌باشد.
رجوع از وصیت
موصی تا وقتی زنده است می‌تواند _در صورت پشیمانی_ از وصیت رجوع کند. هرگونه عمل یا حرفی که با وصیت وی منافات داشته باشد به معنی رجوع از وصیت است.
در ادامه دو مثال مشاهده شده در جلسات با وکیل تلفنی در باب رجوع از وصیت می‌آید:
- “الف” خانه‌ای را وصیت کند، سپس همان خانه را “بفروشد”؛
- “الف” خانه ای را وصیت کند، سپس همان خانه را به دیگری “وصیت” کند.
توجه داشته باشید که تحت هیچ شرایطی نمی‌توان امکان رجوع از وصیت را سلب کرد.
