زندگی اجتماعی مستلزم رعایت حریم شخصی یکدیگر است، حریم شخصی تنها به وسایل یا افکار انسان محدود نمی‌شود بلکه حفظ تمامیت جسمانی شخص از هرگونه تعرضی توسط ثالث نیز نوعی از حریم شخصی است.
از سوی دیگر قوانین و مقررات برای نظم‌دهی به زندگی اجتماعی تدوین می‌شوند، در نتیجه طبیعی است که تمامیت جسمانی شهروندان نیز موضوع برخی از این قوانین را تشکیل دهند.
در قوانین کیفری ایران، هرگونه تعرض به تمامیت جسمانی دیگران ناصواب اعلام شده است لیکن با توجه به نوع رفتار ارتکابی ممکن است مشمول عنوان مجرمانه متفاوتی قرار گیرد، البته باید در نظر داشت که واژه تعرض با مفهوم یکطرفه بودن اقدام و عدم رضایت طرف مقابل و نیز نبودن شرایط خاصی که وقوع رفتار را ضرورت می‌بخشد، همراه است.
در این مقاله قصد داریم به یکی از انواع حمایت‌هایی که قانونگذار از تمامیت جسمانی اعضای جامعه در نظر گرفته است، یعنی دیه بپردازیم.
البته با توجه به تنوع موضوع دیه که امکان بررسی تمامی مصادیق آن در اینجا وجود ندارد، از مصادیق موجود به مورد شکستن، در رفتن و ترک خوردن استخوان دنده پرداخته خواهد شد.
انواع جرایم علیه تمامیت جسمانی
با وجودی که جرایم در حقوق کیفری ایران از حیث نوع مجازات به ۴ گروه تقسیم میشود، لیکن وکیل و حقوقدانان معمولا از نظر موضوع جرم دسته‌بندی متفاوتی ارائه داده و بررسی می‌نمایند، برای مثال جرائم علیه اموال، جرائم علیه اشخاص و جرایم علیه نظم و آسایش عمومی.
در گروه جرائم علیه اشخاص با انواع جرائمی که به نوعی به انسان آسیب می‌رسانند مواجه هستیم و از آن بین جرایم علیه تمامیت جسمانی وجود دارند که می‌توان آن‌ها را به دو گروه جرایم موجب مجازات قصاص و جرایم موجب مجازات دیه تقسیم کرد. در ادامه با هر کدام به طور مختصر آشنا می‌شویم.
قصاص
قصاص یا جرائم موجب مجازات قصاص به آن دسته از رفتارهای عامدانه‌ای تعلق دارد که نسبت به نفس، اعضا یا منافع انسان صورت پذیرفته است.
به عبارت دیگر جرم قتل عمد که تعرض عمدی به نفس انسان است، با مجازات قصاص نفس همراه است؛ قطع عمدی اعضا با قصاص عضو مشابه در مرتکب و سلب عمدی منافع مجنیعلیه، با قصاص مفعت در جانی در صورت امکان.
همانطور که مشاهده میشود قصاص تنها به جرایم عمدی تعلق دارد و جرایم در صورتی عمدی خواهند بود که شخص مرتکب با علم و قصد رفتار مجرمانه را درباره قربانی انجام دهد تا نتیجه معین آن را به دست آورد، پس در قتل عمدی مرتکب باید بخواهد که جان دیگری را سلب نماید، یعنی بداند که رفتار وی در مقابل قربانی منجر به فوت وی خواهد شد.
در قطع عمدی اعضا و سلب عمدی منافع نیز به همین قرار است که مرتکب باید بداند و نتیجه را بخواهد پیش از اینکه اقدام کند.
دیه
بیان شد که قصاص مجازات جرائم عمدی است، اگر رفتار ارتکابی نسبت به نفس، عضو یا منفعت عمدی نباشد به چه حالت خواهد بود؟ در این صورت مرتکب باید نسبت به پرداخت دیه مقرر یا ارش اقدام نماید. همچنین در وضعیت‌هایی که مطابق با قانون امکان اجرای قصاص وجود نداشته باشد، در جرایم عمدی نیز به دیه باز می‌گردیم.
برای مثال در حالتی که قربانی بینایی خود را در اثر جنایت عمدی از دست داده است، چنانچه شرایط قصاص مهیا نباشد، یا فرض آن رود که قصاص بینایی جانی منجر به ورود آسیب به دیگر اعضای وی نیز می‌گردد، مجازات از قصاص خارج شده و بر جانی لازم است که دیه منفعت زایل شده را به قربانی پرداخت نماید.
از دیه مقرر و ارش نیز صحبت شد، منظور از دیه مقرر مبالغ معین و مشخصی است که قانون مجازات اسلامی به عنوان مجازات جنایت علیه اکثریت اعضا و منافع تعیین کرده است، اما در مواردی قانونگذار میزان دیه را تعیین نکرده و مقام قضایی را به تعیین ارش راهنمایی ساخته است و نیز در مواردی ممکن است که در قانون کلامی از دیه یا ارش آسیب وارده مطرح نباشد، در هر دو حالت اخیر مقام قضایی میزان ارش را تعیین و دستور پرداخت آن را به مرتکب می‌دهد.
در نهایت آن که ارش عبارت است از مبالغی وجه نقد که در صورت عدم وجود دیه مقرر، با توجه به اوضاع و احوال و دیه مقرر در موارد مشابه توسط مقام قضایی تعیین می‌گردد و هر دو دیه و ارش به جنایت‌های شبه عمد یا خطای محض به نفس، اعضا و منافع و یا جنایت‌های عمدی که امکان قصاص وجود ندارد تعلق می‌گیرد.
ماهیت دیه
همانطور که بیان شد دیه به مبالغ مشخص از وجه نقد گفته میشود که در ازای جنایت‌های غیرعمدی و خطای محض نسبت به منافع، اعضا و نفس توسط مرتکب به قربانی پرداخت میشود، با وجودی که در تعریف بین حقوقدانان هیچ اختلافی وجود ندارد، درباره ماهیت دیه اختلاف نظرات همواره بوده است.
دو نظری که درباره ماهیت دیه به چشم می‌خورد، یکی طرفدار وصف مجازات داشتن دیه است و دیگری حالتی است که دیه را به نوعی مسئولیت مدنی می‌پندارد.
تفاوت در ماهیت منجر به تفاوت در مطالبات قابل وصول مدعی است، چنانچه دیه را مجازات در نظر بگیریم برای قربانی این امکان هم فراهم خواهد بود که از باب مسئولیت مدنی نیز خساراتی را مطالبه و دریافت نماید، حال آن که اگر دیه ماهیت مسئولیت مدنی داشته باشد، امکان مطالبه خساراتی مازاد بر مبالغ مقرر میسر نخواهد بود.
هر دو نظر بیان شده، مدافعان و معترضان خاص خود را دارا بوده و با استدلالات همراه هستند، لیکن در این نگارش فرصت پرداختن به آن‌ها وجود ندارد. پیشنهاد می‌گردد در صورت علاقه به دریافت مطالب بیشتر، نسبت به مطالعه مقالات مربوطه و یا دریافت مشاوره حقوقی در این زمینه اقدام نمایید.
دیه شکستن، در رفتن و ترک خوردن استخوان دنده
تا اینجای مبحث با مجازات دیه و مواقع انتصاب آن آشنا شدیم، همان طور که بیان شد دیه درباره مصادیق متعددی از اعضا و منافع جاری است و مبالغ مشخص خود را دارد که در صورت جمع بودن شرایط به قربانی تعلق می‌گیرد، و در این بخش قصد داریم دیه آسیب‌های وارده به استخوان دنده اعم از شکستن، در رفتن و ترک خوردن بپردازیم.
لازم به ذکر آن که منبع مورد استفاده کتاب دیات قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲ خواهد بود.
دیه شکستن استخوان دنده
مبحث دوازدهم از کتاب دیات قانون مجازات اسلامی به موضوع دیه دنده و ترقوه پرداخته است، اما دیه به چه بخشی از بدن انسان گفته میشود؟ دیه به مجموعه ۲۴ استخوانی گفته میشود که در دو زوج ۱۲تایی در طرفین قفسه سینه قرار دارند و حالتی قوسی شکل در این منطقه ایجاد کرده‌اند. از نظر محیطی دیه از ستون مهره‌ها آغاز شده و به جناغ خاتمه می‌یابد.
مطابق با ماده ۶۵۳ قانون مجازات اسلامی سال ۹۲ چنانچه شخصی دیه محیط به قلب قربانی را بشکند، یعنی یکی از دنده‌هایی که محافظ قلب است، به پرداخت یک چهلم دیه کامل محکوم میشود. حال آن که شکستن هر یک از دنده‌های دیگر معادل یک صدم دیه کامل به ازای هر دنده است.
در اینجا به مفهوم دیه کامل انسان اشاره کردیم، اما منظور از آن چیست؟ پیش از این بیان شد که دیه مبالغ معینی از وجه نقد است که در قانون تعیین شده است، اما آیا قانونگذار یکبار مبالغ دیه را تعیین کرده است و آن را بدون اصلاح باقی گذاشته است، یا آن که سالیانه مبالغ را تغییر می‌دهد؟
پاسخ هر دو سوال فوق منفی است، قانونگذار از روش دیگری استفاده کرده است، بدین شرح که در قانون مجازات اسلامی و در بندهای مربوطه درصد دیه مقرر از دیه کامل انسان را تعیین کرده است، و دیه کامل انسان را در ابتدای هر سال اعلام میکند.
در نتیجه یک مبلغ متغیر (یعنی دیه کامل انسان) را داریم که سالیانه تعیین و اعلام میشود، و درصدهای ثابت در قانون مجازات اسلامی را که برای هر یک از اعضا و منافع تعیین شده است.
دیه کامل انسان که در ابتدای هر سال تعیین میشود برای زن و مرد و نیز برای ماه‌های مختلف سال می‌تواند متفاوت باشد. با توجه به حکم قانونگذار دیه زن در جرایمی که مجازات اصلی آن برابر با یک سوم دیه کامل انسان باشد با دیه مرد همسان است، اما زمانی که مجازات مقرر به یک سوم برسد یا فراتر از یک سوم باشد، دیه زن به نصف دیه مرد تقلیل می‌یابد.
البته دیه هر عضو یا منفعت به تنهایی ملاک تعیین این موضوع است و مجموعه آسیب‌های وارده به عنوان یک دیه واحد در نظر گرفته نمی‌شود. نکته دیگر آن که در ارش تفاوتی بین زن و مرد نمی‌باشد. البته درباره ارش نیز قانونگذار حکم کرده است که ارش تعیین شده برای زن نمی‌تواند از دیه وی در همان عضو یا منفعت بیشتر باشد.
مورد دیگری که مبلغ دیه را تغییر می‌بخشد، زمان وقوع جنایت است. نه تنها زمان وقوع جنایت از یک سال به سال دیگر تفاوت قابل توجهی در مبلغ دیه ایجاد میکند، بلکه وقوع جنایت در ماه‌های حرام نیز مبلغ دیه را تغلیظ می‌نماید، یا به عبارت ساد‌ه‌تر بیشتر می‌سازد.
در سال ۱۴۰۲ دیه کامل انسان برای مرد معادل ۹۰۰ میلیون تومان و برای زن معادل ۴۵۰ میلیون تومان است، مبالغ یاد شده در ماه‌های حرام، یعنی هر یک از چهار ماه ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرم و رجب برای مرد به یک میلیارد و دویست میلیون تومان و برای زن به ۶۰۰ میلیون تومان افزایش می‌یابد.
دیه در رفتن استخوان دنده
خارج شدن هر استخوان از محل مفصل را در رفتن آن استخوان می‌نامند. در رفتگی ممکن است با استراحت درمان شود، ممکن است احتیاج به مصرف دارو داشته باشد و یا حتی ممکن است جز با جراحی نتوان نسبت به درمان آن اقدام کرد.
از آنجا که دنده نیز منجمله استخوان‌هایی است که از طریق مفصل به دیگر استخوان‌ها نقطه اتصال دارد، امکان در رفتن در دنده نیز وجود خواهد داشت.
مطابق با ماده ۶۵۴ چنانچه یکی از دنده‌های محیط به قلب قربانی در رفتن واقع شود، هفت و نیم هزارم دیه کامل برای قربانی به عنوان دیه تعیین میشود، و اگر دنده در رفته محیط به قلب نباشد، درصد یاد شده به پنج هزارم دیه کامل تقلیل می‌یابد.
مطابق با دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۲ چنانچه جنایت وارده از اول فروردین ۱۴۰۲ به این طرف صورت گرفته باشد، دیه در رفتگی دنده محیط به قلب معادل مبلغ ۶ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان خواهد بود و چنانچه از دیگر دنده‌های قربانی باشد، مبلغ دیه به ۴ میلیون و پانصد هزار تومان تقلیل می‌یابد.
قابل ذکر آن که مبالغ یاد شده برای تنها یک دنده است و در صورت تعدد دنده‌های آسیب دیده، مبلغ دیه در تعداد ضرب می‌گردد.
دیه ترک خوردن استخوان دنده
ترک خوردن نوع دیگری از آسیب است که می‌تواند در اثر رفتارهای خارجی همچون ضرب و جرح، دعوای خیابانی، حوادث رانندگی، پرت شدن از ارتفاع، ضربه محکم یا هر رفتار دیگری برای قربانی در محل دنده‌ها ایجاد شود.
نوع آسیب وارده با توجه به نظر پزشک متخصص و معمتد تعیین میشود و نحوه ورود آسیب هیچگونه اثری در تعیین میزان مجازات ندارد، صرفا کافی است که آسیب به صورت غیرعمدی واقع شده باشد و ورود آسیب توسط متهم احراز گردد.
در این حالت مطابق با ماده ۶۵۴ قانون مجازات اسلامی، چنانچه دنده ترک برداشته محیط به قلب بوده و از دنده‌های محافظ محیط قلب باشد، یک هشتادم دیه کامل را برای مرتکب به همراه خواهد داشت، لیکن در صورتی که دنده‌ای جز دنده‌های محیط به قلب موضوع آسیب واقع شده باشد، ترک خوردن آن با هفت هزارم دیه کامل همراه خواهد بود.
لازم به ذکر آن که دیه هر یک دنده معادل با مبالغ یاد شده است، در نتیجه چنانچه چندین دنده قربانی آسیب دیده باشد، صرف‌نظر از آن که ورود آسیب در اثر یک ضربه یا رفتار بوده است و یا آن که منبع ورود آسیب، رفتار یا ضربات متعدد باشد، در ازای هر دنده آسیب دیده، دیه مقرر تعیین خواهد شد.
با حساب درصدهای یاد شده، و اینکه کمتر از یک سوم دیه کامل انسان هستند، چنانچه در سال ۱۴۰۲ جنایتی منتهی به آسیب دنده‌های محیط به قلب قربانی شده باشد، صرف نظر از جنسیت قربانی، بر مرتکب پرداخت ۱۱ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان خواهد بود، و اگر دنده آسیب دیده محیط به قلب نباشد، مبلغ یاد شده برابر خواهد بود با ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان.
مشاوره حقوقی دیه شکستن، در رفتن و ترک خوردن استخوان دنده
در این مقاله با انواع آسیب‌هایی که می‌تواند به بدن انسان وارد شود و مجازات‌های آن آشنا شدیم، دانستیم که دیه و قصاص دو نوع از مجازاتی است که در موارد وقوع جنایت علیه تمامیت جسمانی شخص در انتظار مرتکب خواهد بود. همچنین بیان شد که دیه مبالغ مشخص از وجه نقد است که مبنای آن در هر سال تغییر میکند.
در مرحله بعد به موضوع آسیب‌های احتمالی به دنده‌های انسان ورود کردیم، مشاهده شد که دنده هر شخص با توجه به محل وقوع و نقشی که در حفظ و حمایت قلب وی ایفا میکند با دیه متفاوتی همراه است. اثبات همه این موارد با مشورت وکیل تلفنی راحت‌تر خواهد بود.
همچنین دیه آسیب‌های وارده به انواع دنده‌ها در سال ۱۴۰۲ بررسی شد، با این حال چنانچه هرگونه سوال تکمیلی داشتید و یا آن که راجع به جنایت وارده در دیگر سال‌ها یا تعدد آسیب‌های وارده و مجازات نهایی آن‌ها با شبهاتی همراه بودید، می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی آنلاین، حضوری و تلفنی بنیاد وکلا بهره‌مند گردید.
