انسان ترکیبی است از روح و جسم. وقتی یک فرد بر اساس یک جنایت عمدی یا غیر عمدی به قتل می‌رسد، نفس و روح وی را از بین برده و مستوجب مجازات است. اما اگر جنایت وی در همین جا ختم نشود و به جسد میت نیز تعرض شود، مجازات دیگری را مرتکب شده است.
مبنای جرم جنایت علیه میت از مفاهیم دین مبین اسلام می‌آید که احترام به جسد فرد واجب بوده و هر گونه جنایتی که بر جسم و کالبد وی وارد شود، مشمول مجازات خواهد شد.
جنایت بر میت می‌تواند به اشکال مختلفی روی دهد. این جنایت چه به صورت عمدی بوده یا غیر عمدی دیه داشته و دیه آن نیز فوری است. با مشاوره حقوقی خصصی بنیاد وکلا همراه باشید تا همه موارد مربوط به جنایت بر میت و دیه آن را بررسی نماییم.
جنایت بر میت
جنایت بر میت جرمی جدای از قتل است و می‌تواند توسط شخص قاتل یا هر فرد دیگری غیر از او انجام شود. اگر این عمل توسط قاتل و برای از بین بردن ادله جرم صورت گیرد، مصداق تعدد جرم است.
از آن جایی که میت فاقد روح است، شاید در ظاهر امر چنین به نظر برسد که هر نوع صدمه‌ای به آن وارد شود، ضمانت اجرایی ندارد. اما در شریعت اسلامی و قانون مجازات اسلامی این کار را در زمره جرائم قرار داده و برای آن مجازاتی در نظر گرفته است. بنابراین فردی که به حقوق مردگان تعرض کرده، خواه قاتل هم باشد یا نه، مجرم شناخته شده و عمل وی به موجب ماده ۷۲۲ قانون مجازات اسلامی جرم است.
اگر تعرض به بدن میت در زمان قتل رخ دهد، برای اینکه جنایت وارده را جنایت بر میت بدانیم باید او کاملا مرده محسوب شود و در ثانی تعرضی که به جسد میت وارد شده نیز جرم باشد.
ماده ۲۱۷ قانون مجازات اسلامی در این باره می‌گوید: اگر جراحتی که توسط نفر اول وارد شده، مجروح را در حکم مرده قرار دهد و تنها آخرین رمق حیات در وی باقی بماند؛ سپس فرد دیگری کاری انجام داده و به حیات فرد پایان بخشد، اولی قصاص شده و دومی تنها دیه جنایت بر مرده را می‌پردازد.
بنابراین در این ماده، اشاره به آخرین رمق حیات، به معنی زمانی است که فرد مرده محسوب می‌شود. تعرض بر میت نیز منظور اعمالی است که اگر فرد زنده بود و بر وی وارد می‌گشت، جرم محسوب می‌شد. مانند قطع دست و پا، مثله کرد، ضرب و شتم، دزدیدن اجزای بدن میت و غیره.
جنایت بر میت در قانون مجازات اسلامی
برای آن که یک فعل یا ترک آن در زمره جرائم قرار گرفته و مشمول مجازات شود، باید در قانون به آن اشاره شده باشد. قانونگذار در چندین مواد قانونی به جنایت بر میت پرداخته و موارد آن را مطرح کرده است. این جرم مشمول پرداخت دیه می‌شود و در صورتی که به قصد هتک حرمت میت انجام شود، مجازات تعزیر نیز خواهد داشت.
از دیگر ویژگی‌هایی که برای جنایت بر میت مطرح شده است این است که در پرداخت دیه آن تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد.
انواع جنایت بر میت
همانطور که وقتی فرد زنده است، جنایت و جراحات گوناگونی می‌توان بر آن وارد نمود، بر بدن شخص مرده نیز می‌توان جراحت و جنایات متعددی وارد کرد. و به دلیل حرمت بدن فرد مسلمان در دین اسلام، این جنایات نیز جرم محسوب شده و مجازات دارد. از آن جایی این جنایات متفاوت هستند، مجازات متفاوتی نیز برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
قطع سر میت
این اتفاق ممکن است در هنگام قتل یا پس از آن رخ دهد که در هر صورت جرم است. در ماده ۷۲۲ قانون مجازات اسلامی، به جرم بودن این عمل اشاره شده و بیان می‌دارد: «دیه جنایت بر میت، یک دهم دیه کامل انسان زنده است. مانند جدا کردن سر از بدن میت.»
با توجه به این ماده قانونی، دیه این جنایت یک دهم دیه کامل انسان است. این مورد بالاترین مقدار دیه را دارد.
جدا کردن دست میت
در همین ماده ۷۲۲ در ادامه به قطع شدن دست میت اشاره کرده و آن را موجب یک بیستم میزان یده جنایت بر میت به شمار آورده است. البته اگر تنها یک دست مرده را قطع نماید. اما اگر هر دو دست میت را قطع کرده باشد، باید یک دهم دیه را بپردازد. اگر هم فقط یک انگشت میت را قطع نموده باشد، تنها ملزم به پرداخت یک صدم دیه جنایت بر میت می‌شود.
قطع کردن پای میت
اگر جنایت وارد شده موجب قطع پای میت شده باشد، دیه آن یک دهم دیه کامل انسان است. در صورتی که انگشت پای میت را قطع نموده باشد، یک بیستم دیه کامل فرد زنده است.
بریدن سایر اعضا و جوارح
اگر جنایت وارد شده بر سایر اعضا و جوارح میت رخ داده باشد. دیه اعضایی که در قانون ذکر شده به نسبت یک دهم دیه فرد زنده محاسبه می‌شود. اگر هم دیه‌ای ذکر نشده باشد، ارش به آن تعلق می‌گیرد.
دیه قطع اعضای بدن میت برای پیوند به دیگری
پیشرفت روزافزون علم پزشکی در زمینه پیوند اعضا، باعث شده تا در کنار آن جنایت‌هایی همچون فروش غیرقانونی و قاچاق اعضای انسان نیز به وجود بیاید. گاهی این افراد که قصد استفاده از اعضای داخلی فرد را دارند، وی را به قتل رسانده و سپس اعضای آن را می‌ربایند. این عمل در قانون جرم جداگانه‌ای از قتل محسوب شده و در زمره جنایت بر میت قرار گرفته است.
در ماده ۷۲۴ قانون مجازات اسلامی، به پیوند اعضای میت برای دیگری اشاره کرده است و گفته اگر فرد وصیت کرده باشد که اعضایش را اهدا نمایند، دیه به آن تعلق نمی‌گیرد. از این ماده استفاده می‌شود که اگر خلاف این واقعه رخ داد، جرم محسوب شده و مستوجب دیه است.
در این مورد وکیل آنلاین می‌گوید دیه اعضای فرد به نسبت یک دهم دیه عضو فرد زنده محاسبه می‌شود و اگر عضو برداشته شده دیه نداشته باشد، ارش پرداخت می‌شود.
دیه سوزاندن میت
اگر جسد میت را یک جا بسوزانند دیه آن یک صد دینار است. اما اگر میت را در چند مرحله سوزانده باشند، دیه اعضا و جوارح وی به صورت جداگانه محاسبه می‌شود. اگر عضو سوزانده شده دیه نداشته باشد، به آن ارش تعلق می‌گیرد.
دیه جدا کردن دندان میت
اگر فردی که مرده، دندان طلا به صورت کاشته شده داشته باشد، کندن آن جنایت به میت محسوب شده و دیه دارد. در این مورد نیز یک دهم دیه دندان فرد زنده برای آن تعیین می‌شود.
مثله کردن میت
مثله کردن میت از دیگر جنایاتی است که ممکن است بر جسد میت صورت گیرد. در ماده ۲۶۳ قانون مجازات اسلامی این جرم ممنوع شده است. در این ماده آمده است که: قصاص اگر با آلت کند غیر برنده صورت گیرد که موجب آزار مجرم شود، جرم است. همچنین مثله کردن وی نیز ممنوع و جرم بوده است.
ضمانت اجرای ممنوعیت مثله کردن در ماده ۴۹۴ همین قانون آمده است.
طبق این قانون دیه جنایتی که بر مرده مسلمان صورت می‌گیرد به این شرح است: بریدن هر دو دست یا هر دو پا صد دینار بود و بریدن یک دست یا یک پا پنجاه دینار است. همچنین بریدن یک انگشت از دست یا یک انگشت از پا ده دینار می‌باشد. قطع یا نقص دیگر اعضا نیز به همین شکل محاسبه می‌شود.
نحوه محاسبه دیه جنایت بر میت
برای محاسبه دیه جنایت بر میت، ابتدا باید دیه قطع همان عضو انسان زنده را محاسبه نمود، سپس یک دهم دیه کامل را در نظر گرفت. البته باید دقت داشت که نرخ دیه در هر سال عوض شده و توسط مرجع صالح که قوه قضائیه است، اعلام می‌شود.
ارش جنایت بر میت
گاهی جنایتی که بر میت وارد شده، تنها جراحتی بوده که مستوجب دیه نمی‌شود. در ماده ۷۲۳ قانون مجازات اسلامی به این گونه جراحت‌ها اشاره کرده و می‌گوید: «هرگاه آسیب وارده بر میت، دیه مقدر نداشته باشد، یک دهم ارش چنین جنایتی نسبت به انسان زنده محاسبه و پرداخت می‌گردد.»
از آن جایی که ارش توسط قاضی تعیین می‌گردد، ارش جنایت میت را نیز قاضی با توجه به نوع جراحت وارد و مقدار آن تعیین می‌کند. مواردی که شامل ارش می‌شود همان جراحاتی است که اگر فرد زنده بود و به آن وارد می‌شد، ارش تعلق می‌گرفت. جراحات موجب ارش می‌تواند شامل ضرب و شتم و غیره موارد شود.
مجازات جنایت بر میت
تعیین مجازات برای جنایت بر میت نشان می‌دهد که نگه داشتن حرمت بدن مسلمان تا چه اندازه برای قانونگذار مهم بوده است که فرقی بین فرد زنده و جسد وی قائل نشده است.
جنایت بر میت در دسته جرائم تعزیری بوده که در ماده ۷۲۷ قانون مجازات اسلامی به آن پرداخته شده است و غیر از اینکه مرتکب ملزم به پرداخت دیه یا ارش می‌شود، به سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری نیز محکوم می‌گردد.
برای اینکه مرتکب مشمول این مجازات شود، باید شرایط زیر را داشته باشد:
- شخص به صورت عمدی جنایت بر میت را مرتکب شده باشد.
- فرد قصد هتک حرمت میت یا توهین به وی را داشته باشد.
- رفتار مرتکب سبب شده باشد تا به جسد میت آسیب برسد.
عفو مجازات جنایت بر میت
مجازات تعزیری جنایت بر میت قابل گذشت نمی‌باشد. در نتیجه بر خلاف مجازات قصاص، حتی با گذشت اولیای دم تعقیب کیفری مجرم همچنان ادامه خواهد یافت. با توجه به اینکه مجازات شلاق از ۳۱ تا ۷۴ ضربه، در دسته مجازات تعزیری درجه ۶ دسته بندی می‌شود؛ اگر مرتکب شرایط زیر را داشته باشد قرار تعویق صدور حکم یا تعلیق اجرای مجازات وی صادر خواهد شد. این شرایط عبارتند از:
- وجود جهات تخفیف
- امکان اصلاح مرتکب جنایت
- جبران نمودن ضرر و زیان و یا اقدام به جبران نمود جنایت
- عدم داشتن سابقه کیفری موثر
مدت زمان درج شده برای اعتبار تعویق تعقیب مرتکب ۶ ماه تا دوسال و مدت زمان اعتبار تعلیق وی ۱ تا ۵ سال است.
مهلت پرداخت دیه جنایت بر میت
در ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی برای پرداخت دیه، مهلت قانونی مقرر شده است. طبق این ماده جنایات عمدی، یک سال قمری؛ جنایات شبه عمد، دو سال قمری و در جنایات خطای محض تا سه سال قمری از زمان وقوع جنایت است. مگر اینکه بین مرتکب و مجنی علیه و اولیای دم وی قرار دیگری صورت گرفته باشد.
برای پرداخت دیه جنایت بر میت نیز مهلت قانونی تعیین شده است. در ماده ۷۲۵ قانون مجازات اسلامی در این باره آمده است که دیه جنایت بر میت فوری است. یعنی باید مرتکب آن را فورا پرداخت نماید. مگر اینکه مقدور به این کار نباشد که دادگاه به او مهلت مناسب خواهد داد.
مهلت پرداخت ارش و دیه در این قانون هم شامل جنایت عمدی و هم غیر عمدی از هر دو نوع شبه عمد و خطای محض می‌شود.
مسئول پرداخت دیه جنایت بر میت
در موارد مربوط به جنایت بر فرد زنده که موجب دیه می‌شود، مسئولیت پرداخت دیه می‌تواند متفاوت باشد. با توجه به عمدی بودن یا غیر عمدی بودن جنایت یا اینکه در اثر شبه عمد و خطای محض جنایت رخ داده، مسئولیت پرداخت دیه با جانی، عاقله یا خویشاوندان جانی یا بیت المال است.
در جنایت بر مرده، مسئولیت پرداخت دیه و ارش از این حکم تبعیت نکرده و حکم خاص خود را دارد. چنآن که در ماده ۷۲۶ قانون مجازات اسلامی است، مسئولیت پرداخت دیه جنایت بر میت خواه عمدی باشد یا غیر عمدی از هر نوع آن، با فرد مرتکب است.
دیه جنایت بر میت به چه کسی تعلق می‌گیرد؟
زمانی که شخصی از دنیا می‌رود، تمامی اموال و دارایی‌های وی به وراث قانونی‌اش می‌رسد. اگر قبل از فوت فرد جنایتی بر وی وارد شده باشد یا اینکه فوت او به دلیل جنایتی رخ دهد، باز هم دیه وی به وراث قانونی‌اش خواهد رسید.
دیه جنایت بر میت در زمره اموالی است که بعد از مرگ شخص به وی رسیده است. حال سوال این است که آیا اموال بعد از مرگ از جمله دیه جنایت بر میت نیز به وراث می‌رسد یا خیر؟
قانونگذار در تبصره ماده ۷۲۲ قانون مجازات اسلامی جواب این سوال را داده است. در این حکم آمده است: «دیه جنایت بر میت به ارث نمی‌رسد، بلکه متعلق به خود میت است که در صورت مدیون بودن وی و عدم کفایت ترکه، صرف پرداخت بدهی او می‌گردد و در غیر این صورت، برای او در امور خیر صرف می‌شود.»
در نتیجه دیه جنایت بر میت جزوه اموال و دارایی‌هایی نیست که به ورثه وی تعلق گیرد.
پیگیری پرونده‌های کیفری با بنیاد وکلا
بنیاد وکلا مجموعه‌ای حقوقی است که با بیش از هزار وکیل و مشاور حقوقی اقدام به ارائه خدمات مختلفی در خصوص پرونده‌های کیفری می‌نماید.
این مجموعه به صورت شبانه روزی و به شکل آنلاین و مشاوره حقوقی تلفنی در خدمت کسانی است که دنبال رفع مشکلات حقوقی پرونده خود هستند.
