در این مقاله به بررسی سربازی و خدمت نظام وظیفه مطابق قوانین جدید خواهم پرداخت.
با مطالعه این مقاله شما با انواع شرایط، ضوابط و مراحل اعزام به خدمت سربازی یا معافیت از آن حسب مورد آشنا خواهید شد.
برای کسب اطلاعات تکمیلی با من در این مقاله همراه باشید.
آشنایی با کلیات سربازی در ایران
در این قسمت کلیات نظام وظیفه که شامل سن رفتن به سربازی است را با هم مرور خواهیم کرد.
بنابر قوانین جمهوری اسلامی ایران، هر مرد ایرانی پس از رسیدن به سن ۱۸ سالگی ملزم به انجام خدمت سربازی است. یعنی هر مردی پس از سپری کردن سن ۱۸ سالگی، باید در طی ۶ ماه اول از سال ۱۹ سالگی خود به سازمان نظام وظیفه مراجعه کرده و خود را معرفی نماید.
با این حال، افرادی که علاقمند به ادامه تحصیل در دانشگاه هستند، می‌توانند از معافیت تحصیلی بهره‌مند شوند. آنها می‌توانند خدمت سربازی خود را تا یک سال به تعویق بیاندازند تا در کنکور شرکت کرده و تصمیم بگیرند که آیا به دانشگاه ملحق شوند یا خیر.
البته توجه داشته باشید که بر اساس ماده ۳ قانون نظام وظیفه عمومی، سن مشمولان و افراد تحت تکفل برای تعیین وضعیت خدمت سربازی یا معافیت، بر اساس اطلاعات اولیه درج شده در اولین شناسنامه آنها تعیین می‌شود. هرگونه تغییری که بعدا در شناسنامه اعمال شود، از نظر قانون وظیفه عمومی قابل قبول نخواهد بود و تاثیری در وضعیت خدمت یا معافیت نخواهد داشت. مانند کم کردن سن شناسنامه.
قانون سربازی
در قانون سربازی موارد مختلفی چون دوره سربازی، چگونگی احضار، سربازی برای افراد خارج از کشور و غیره وجود دارد که در این بخش به آن می‌پردازم.
دوره سربازی
سربازی به دوره‌های مختلفی تقسیم شده که به شرح زیر است:
دوره ضرورت
این دوره در واقع همان دو سال خدمت نظام وظیفه است که تمامی مشمولان از ۱۸ سالگی تا ۵۰ سالگی ملزم به گذراندن آن هستند.
پس از دو ماه آموزش مقدماتی، مشمولین به دوره اصلی خدمت اعزام می‌شوند. مدت زمان این دوره در شرایط معمول ۲۱ ماه است، اما در برخی موارد خاص، مانند خدمت در مناطق محروم، شرایط سخت آب و هوایی، یا مناطق مرزی، این مدت ممکن است کاهش یابد.
دوره احتیاط
پس از پایان دوره ضرورت، که در آن سربازان با امور نظامی و قوانین مرتبط آشنا شده‌اند، وارد مرحله‌ای به نام دوره احتیاط خدمت سربازی می‌شوند.
این دوره به موجب آیین‌نامه‌ای که در سال ۱۳۰۴ تصویب شد، برای مواقع اضطراری و کمبود نیرو طراحی شده است. هدف از آن، استفاده از افرادی است که قبلا دوره ضرورت را به پایان رسانده‌اند تا در مواقع نیاز، مانند دفاع از مرزهای کشور یا دیگر شرایط خاص، به خدمت فراخوانده شوند.
یکی از نمونه‌های اجرای دوره احتیاط در سال ۱۳۵۹ و در جریان جنگ ایران و عراق رخ داد. در آن سال، به دلیل کمبود نیرو، سربازانی که در سال ۱۳۵۶ از خدمت ترخیص شده بودند، دوباره به خدمت فراخوانده شدند.
این افراد پس از یک دوره آموزشی دو هفته‌ای، به یگان‌های مربوطه اعزام شدند تا در دفاع از کشور نقش ایفا کنند.
دوره ذخیره اول
پس از پایان دوره احتیاط، مرحله‌ای به نام دوره ذخیره اول آغاز می‌شود که به مدت ۱۰ سال به طول می‌انجامد و شامل بازه سنی تقریبی ۳۰ تا ۳۹ سالگی می‌شود.
این دوره فقط در شرایط خاص و بحرانی کشور اجرا می‌شود که تاکنون نیازی به فعال‌سازی آن پیش نیامده است.
دوره ذخیره دوم
بعد از دوره ذخیره اول، نوبت به دوره ذخیره دوم می‌رسد که آخرین مرحله از خدمت سربازی محسوب می‌شود.
این دوره نیز تنها در شرایط بحرانی و ویژه کشور فعال می‌شود. دوره ذخیره دوم، ۱۰ سال طول می‌کشد و افراد در سنین ۴۰ تا ۴۹ سالگی ممکن است برای دفاع از کشور دوباره به خدمت فراخوانده شوند.
پس از رسیدن به سن ۵۰ سالگی، افراد از تمامی مراحل خدمت سربازی معاف می‌شوند و دیگر نیازی به انجام خدمت نخواهند داشت.
احضار برای سربازی
احضار برای سربازی نیز شامل دو دوره می‌شود:
احضار در دوره ضرورت
چگونگی احضار در دوره احتیاط در ماده ۱۹ و ۲۰ ذکر شده است. بر این اساس افراد پس از رسیدن به سن ۱۸ سال، موظفند ظرف شش ماه از تاریخ انتشار آگهی احضار، خود را به سازمان معرفی کنند.
سازمان نیز باید ظرف شش ماه وضعیت مشمولین را مشخص کرده و آنان را به خدمت اعزام یا بر اساس مقررات معاف کند. همچنین مشمولان مقیم خارج باید به نمایندگی کنسولی یا سیاسی ایران در کشور محل اقامت یا نزدیکترین نمایندگی مراجعه کنند.
البته مشمولانی که دلایل موجهی برای تاخیر در اعزام دارند، می‌توانند با تایید ستاد کل و دستورالعمل سازمان، حداکثر تا یک سال اعزام خود را به تعویق بیندازند.
سازمان ثبت احوال مکلف است فهرست اسامی متولدین ذکور هر شهرستان و بخش را که باید در سال بعد وضعیت مشمولیت آنها بررسی شود، ماهانه به سازمان وظیفه عمومی تحویل دهد.
بنابراین در این دوره سازمان نظام وظیفه یک احضاریه عمومی صادر میکند و مشمولینی که شرایط آن را دارند، باید خود را به سازمان معرفی کنند.
احضار در دوره احتیاط
شورای عالی دفاع می‌تواند برای بازآموزی یا تکمیل آموزش‌های نظامی، برخی از افسران، درجه‌داران و افراد وظیفه که دوره خدمت ضرورت را به پایان رسانده و در دوره‌های احتیاط و ذخیره قرار دارند، فراخوان کند. همچنین می‌تواند پیشنهاد بسیج همگانی را به مقام رهبری ارائه دهد.
با استناد مشاوره حقوقی به آیین‌نامه اجرایی مربوط به نحوه احضار، زمان معرفی افراد فراخوانده‌شده و شرایط معافیت افرادی که به دلایل جسمانی، اجتماعی یا حساسیت شغلی نمی‌توانند در این دوره‌ها شرکت کنند، توسط وزارت دفاع و سپاه تهیه و پس از تصویب شورای عالی دفاع به اجرا گذاشته می‌شود.
سربازی افراد خارج از کشور
بر اساس تبصره ماده ۱۹، ایرانیانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند و به سن خدمت سربازی می‌رسند، باید به نمایندگی کنسولی یا سیاسی جمهوری اسلامی ایران در کشور محل اقامت خود مراجعه کنند.
در صورت عدم وجود نمایندگی در آن کشور، باید به نزدیکترین نمایندگی کنسولی یا سیاسی مراجعه نمایند.
اگر فردی مقیم خارج از کشور به سن مشمولیت برسد و قصد ورود به ایران را داشته باشد، باید ابتدا به سفارت یا دفاتر کنسولی ایران در کشور محل اقامت خود مراجعه کند.
اگر سفارت دلایل او را قانع‌کننده ارزیابی کند، اجازه ورود به ایران را صادر کرده و فرد می‌تواند بدون نیاز به خدمت سربازی، به مدت ۳ ماه در ایران بماند و سپس به کشور خود بازگردد. اما اگر سفارت دلایل او را تایید نکند، فرد یا باید از ورود به ایران خودداری کند یا پس از ورود به کشور، به خدمت سربازی فراخوانده خواهد شد.
افرادی که مقیم خارج از کشور هستند و پس از سال‌ها غیبت قصد سفر به ایران را دارند، باید ابتدا با سفارت ایران در کشور محل اقامت خود تماس بگیرند.
در صورتی که سفارت ورود آنها به کشور را تایید کند، می‌توانند بدون نیاز به خدمت سربازی به ایران سفر کنند و پس از آن به کشور خود بازگردند. در غیر این صورت، باید به خدمت سربازی اعزام شوند.
قانون سربازی برای محصلین
معافیت تحصیلی به عنوان نوعی معافیت موقت برای افرادی که بالای ۱۸ سال سن دارند، در نظر گرفته می‌شود. این معافیت به خاطر ادامه تحصیل در مقاطع دیپلم یا دانشگاهی به افراد داده شده و به آنها اجازه می‌دهد تا در این دوران از خدمت سربازی معاف باشند.
پس از اتمام تحصیلات، طبق قوانین مربوطه، افراد باید دوباره برای اعزام به خدمت سربازی آماده شوند.
این معافیت شامل دانش‌آموزان و دانشجویان می‌شود و حتی برای کسانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند، ترک تحصیل می‌کنند یا از دانشگاه اخراج می‌شوند، وجود دارد.
قانون سربازی برای افراد تحت تکفل
اگر والدین فرد به دلایل مختلف قادر به سرپرستی خانواده نباشند یا در صورت طلاق، فرد می‌تواند مسئولیت کفالت والدین خود را بر عهده بگیرد. اما کفالت محدود به والدین نمی‌شود و فرد می‌تواند کفالت برادر، خواهر یا حتی پدربزرگ و مادربزرگ خود را نیز به عهده گیرد.
در فرآیند کفالت، برخلاف معافیت پزشکی، مدرک تحصیلی تأثیری ندارد. شرایط اصلی برای دریافت کفالت شامل عدم غیبت، تک فرزند ذکور بالای ۱۸ سال بودن و زندگی با فردی است که کفالت او را بر عهده می‌گیرد.
حقوق در سربازی
در ماده ۴۹ به بحث حقوق سربازان پرداخته و بیان میکند، حقوق سربازان وظیفه به صورت درصدی از حداقل حقوق کارکنان نیروهای مسلح که طبق قانون مدیریت خدمات کشوری تعیین می‌شود، محاسبه می‌گردد.
این حقوق بین ۶۰% تا ۹۰% از حداقل حقوق کارکنان نیروهای مسلح، بسته به تحصیلات و درجات آنان، تعیین و پس از تهیه توسط ستاد کل و تصویب فرماندهی کل پرداخت می‌شود.
به سربازان وظیفه متاهل یا سرپرست خانواده، معادل ۱۰۰% از حق عائله‌مندی کارکنان پایور نیروهای مسلح تعلق می‌گیرد. و حقوق سربازان در دوره آموزش و قبل از دریافت درجه، معادل ۵۰% از حقوق اولین ماه خدمت آنان است.
همچنین در پایان خدمت دوره ضرورت، سربازان وظیفه پاداشی معادل یک ماه حقوق دریافت خواهند کرد.
مرخصی در سربازی
در قانون جدید سربازی به مشمولان اجازه داده شده تا از مرخصی‌های مختلف استفاده کنند. مدت کل مرخصی در یک سال ۳۰ روز است، اما در مناطق دورافتاده با شرایط سخت، این مدت به ۴۰ روز افزایش می‌یابد.
انواع مرخصی‌هایی که در سربازی وجود دارد عبارتند از:
- مرخصی استحقاقی: سربازان می‌توانند ماهی ۲ روز و سالی ۳۰ روز مرخصی استحقاقی بگیرند. این مرخصی ممکن است با توجه به شرایط آب و هوا و منطقه تغییر کند.
- مرخصی استعلاجی: برای سربازانی که به درمان نیاز دارند و قادر به حضور در خدمت نیستند، با تایید پزشک، مرخصی استعلاجی تا یک ماه قابل ارائه است.
- مرخصی اول دوره: این مرخصی یک‌بار در طول دوره سربازی بعد از دریافت لباس به سربازان داده می‌شود تا مشکلات احتمالی را رفع کنند. قابل تمدید یا تکرار نیست.
- مرخصی میان دوره: در پایان ماه اول خدمت، سربازان می‌توانند از این مرخصی استفاده کنند. معمولا کمتر از یک هفته است و با تعطیلات رسمی ممکن است طولانی‌تر شود.
- مرخصی پایان دوره: سربازان پس از پایان دوره آموزشی و تا پایان ماه دوم می‌توانند از ۱ تا ۱۰ روز مرخصی پایان دوره استفاده کنند.
- مرخصی درون شهری: از هفته دوم آموزش، سربازان می‌توانند از ساعت ۴ بعد از ظهر تا ۶ صبح روز بعد از پادگان خارج شوند.
- مرخصی تشویقی: برای افزایش روحیه سربازان، مرخصی تشویقی به آنان داده می‌شود. اگر از تمامی مرخصی‌های خود استفاده نکنند، آنها از دست می‌روند.
شهادت در سربازی
گاهی ممکن است سرباز در حین انجام وظیفه کشته شده یا از دنیا برود. شاید این سوال پیش بیاید که آیا هر فردی که در این دوره فوت کند، شهید محسوب می‌شود یا خیر.
در واقع قوانین مربوط به شهید محسوب شدن سربازان وظیفه در حین خدمات موارد مختلفی را ذکر کرده که در صورت وجود آن، می‌توان گفت که سرباز شهید محسوب می‌شود یا خیر.
قوانین مربوط به کشته‌شدگان در مأموریت‌های خاص عبارتند از:
- کشته‌شدگان در جنگ: افرادی که در جریان مأموریت‌های نظامی در زمان جنگ، در اثر حملات زمینی، هوایی یا دریایی دشمن جان خود را از دست می‌دهند.
- کشته‌شدگان در عملیات‌های امنیتی: کارکنان نیروهای مسلح و وزارت اطلاعات که در ماموریت‌های مقابله با اشرار، قاچاقچیان، سارقان مسلح یا گروه‌های ضد انقلاب کشته می‌شوند.
- کشته‌شدگان در عملیات‌های ویژه: کارکنان نیروهای مسلح و وزارت اطلاعات که در ماموریت‌های شناسایی، عملیات‌های رزمی یا در اثر کمین دشمن یا ضد انقلاب جان خود را از دست می‌دهند. البته تعیین مأموریت‌های مربوط به عملیات‌های اطلاعاتی و امنیتی کشور بر عهده وزارت اطلاعات و برای مأموریت‌های خاص نیروهای مسلح به عهده ستاد کل نیروهای مسلح است.
- کشته‌شدگان در حفاظت مراکز حساس: افرادی که در حال انجام مأموریت‌های پاسداری و حفاظت از مراکز تحت نظارت نیروهای مسلح، شورای عالی امنیت ملی، شورای امنیت کشور، یا شورای تامین استان هستند و در اثر حملات دشمن یا اشرار کشته می‌شوند.
اخذ معافیت‌ها سربازی و شرایط آن
در این بخش به مهم‌ترین قسمت قانون سربازی یعنی معافیت‌های مختلف و شرایط آن می‌پردازم:
معافیت تحصیلی
قوانین معافیت تحصیلی برای دانش‌آموزان، دانشجویان و طلاب به شرح زیر است:
معافیت تحصیلی
دانش‌آموزان و دانشجویان داخلی و خارجی که در مراکز آموزشی معتبر و مورد تایید وزارتخانه‌های مربوطه تحصیل می‌کنند، تا زمانی که ادامه تحصیل دهند از خدمت دوره ضرورت معاف هستند. این معافیت شامل طلاب حوزه‌های علمیه نیز می‌شود.
معافیت طلاب
طلاب علوم دینی که قبل از سن مشمولیت یا اعزام به تحصیل پرداخته و به تأسیس‌های معتبر و تحت نظارت شورای عالی حوزه‌های علمیه مشغول به تحصیل هستند، می‌توانند از معافیت تحصیلی بهره‌مند شوند. ارزشیابی دوره‌های تحصیلی بر عهده شورای مدیریت حوزه‌ها است.
مدت معافیت تحصیلی
معافیت تحصیلی حداکثر تا سن ۲۰ سالگی برای دانش‌آموزان و برای دوره‌های مختلف تحصیلی به شرح زیر تعیین می‌شود:
- کاردانی: ۲.۵ سال
- کارشناسی ناپیوسته و کارشناسی ارشد ناپیوسته: ۳ سال
- کارشناسی پیوسته: ۵ سال
- کارشناسی ارشد پیوسته: ۶ سال
- دکتری پزشکی پیوسته: ۸ سال
- دکتری تخصصی: ۶ سال
در مواقع ضروری، با تشخیص دانشگاه، این مدت ممکن است تا یک سال دیگر نیز تمدید شود.
پایان تحصیل یا ترک تحصیل
در صورت ترک تحصیل، اخراج یا فراغت از تحصیل، مشمولان باید ظرف یک سال به سازمان مربوطه معرفی شوند. برای تحصیل در خارج از کشور نیز، مشمولان باید حداکثر یک سال پس از ترک تحصیل، وضعیت خود را به نمایندگی جمهوری اسلامی ایران اطلاع دهند.
مدرک کارشناسی و بالاتر
مشمولان با مدرک کارشناسی و بالاتر که قصد ادامه تحصیل در خارج از کشور دارند، باید با رعایت مقررات و دریافت تأییدیه‌های لازم از وزارتخانه‌های علوم و بهداشت، برای ادامه تحصیل در خارج اقدام کنند.
معافیت تحصیلی برای ایرانیان مقیم خارج
ایرانیان مقیم خارج و فرزندان مأمورین دولت که در مدارس و موسسات آموزشی مورد تایید در خارج تحصیل می‌کنند، از معافیت تحصیلی برخوردارند. این معافیت تا یک سال پس از فراغت از تحصیل در دانشگاه‌های معتبر خارجی معتبر است.
معافیت پزشکی
دسته‌بندی و معافیت‌های پزشکی مشمولان خدمت وظیفه عمومی به شرح زیر است:
دسته‌بندی مشمولان
- دسته اول: مشمولانی که از نظر جسمی و روانی سالم و قادر به انجام خدمت نظامی هستند.
- دسته دوم: مشمولانی که به علت نقص عضو یا بیماری نمی‌توانند خدمت رزمی انجام دهند، اما قادر به انجام خدمات غیررزمی هستند.
- دسته سوم: مشمولانی که به علت بیماری موقتا قادر به انجام خدمت نیستند.
- دسته چهارم: مشمولانی که به علت نقص عضو یا بیماری‌های دائمی نمی‌توانند خدمت نظامی انجام دهند.
معافیت‌های پزشکی
- معافیت موقت: برای مشمولانی که به علت بیماری موقتا قادر به انجام خدمت نیستند، معافیت موقت پزشکی صادر می‌شود که تا یک سال معتبر است. در صورت ادامه بیماری، معافیت تمدید شده و در صورت ادامه مشکل در سال سوم، معافیت دائم صادر می‌شود.
- معافیت دائم: این معافیت برای افرادی صادر می‌شود که به هیچ عنوان نمی‌توانند دوره سربازی را بگذرانند. این مشکلات می‌تواند روحی و جسمی باشد. البته تایید آن به عهده شورای پزشکی است.
همچنین مشمولان با مدرک پزشکی که قادر به اشتغال به طبابت نباشند، معافیت دائم دریافت می‌کنند. افرادی که قادر به طبابت هستند اما از سلامتی کامل برخوردار نیستند، به خدمت اعزام شده و از خدمت‌های سنگین معاف خواهند شد.
معاینه و ارزیابی پزشکی
کلیه مشمولان باید قبل از اعزام به خدمت توسط پزشک نیروهای مسلح یا پزشکان غیرنظامی معتبر معاینه شوند.
در صورت نیاز به معاینه تخصصی، مشمولان به مراکز مجهز وزارت بهداشت یا بیمارستان‌های نیروهای مسلح معرفی می‌شوند و نتیجه معاینه به شورای پزشکی ارسال می‌شود.
معافیت از خدمت در شرایط خاص
مشمولانی که در حین خدمت به بیماری‌هایی مبتلا شوند که دوره معالجه آنها بیش از شش ماه باشد، از ادامه خدمت معاف خواهند شد. دوران معالجه جزء خدمت دوره ضرورت محسوب می‌شود.
معاف در زمان جنگ
معافیت در زمان جنگ برای کسانی است که به هیچ طریق نمی‌توانند در جنگ حاضر شوند. این افراد معمولا دارای مشکلات جسمی حاد مثل قطع نخاع یا فلج اندام هستند که از معافیت دائم استفاده می‌کنند.
اما کسانی که دارای مشکلات جسمی خفیف‌تری هستند، در صورت کمبود نیرو مجددا احضار می‌شوند. همانطور که در تبصره ماده ۴۰ قانون جدید سربازی و نظام وظیفه آمده است:
«در زمان جنگ یا بسیج همگانی می‌توان افرادی را که در زمان صلح به علل پزشکی یا تکفل از خدمت دوره ضرورت معاف شده‌اند نیز‌به خدمت احضار کرد.»
بنابراین معافیت در زمان جنگ تنها مشمول افرادی می‌شود که دارای معافیت دائم بوده و قادر به شرکت در جنگ نیستند.
معافیت کفالت
بر اساس قوانین خدمت نظام وظیفه جمهوری اسلامی ایران، مشمولان در شرایط خاص از خدمت دوره ضرورت معاف می‌شوند. این معافیت‌ها شامل موارد زیر است:
معافیت بر اساس وضعیت خانواده
- مراقبت از والدین یا بستگان: یگانه فرزند ذکور مراقب یا نگهدارنده پدر نیازمند مراقبت، یگانه مراقب یا نگهدارنده مادر فاقد شوهر، تنها برادر سرپرست خواهر فاقد پدر، همسر یا فرزند و دیگر بستگان خاص، از خدمت معاف می‌شوند.
- سرپرستی برادر یا نوه: یگانه سرپرست برادر کمتر از هجده سال یا یگانه نوه ذکور مراقب جد فاقد فرزند، نیز از خدمت معاف خواهند بود.
معافیت بر اساس وضعیت شخصی
- مرگ همسر و فرزند صغیر: مشمولانی که همسرشان فوت کرده و دارای فرزند صغیر هستند یا همسری دارند که معلول شده و نیازمند مراقبت است، در صورت عدم ازدواج مجدد یا نیاز به مراقبت، از خدمت معاف می‌شوند.
- سرباز فوت کرده: یکی از فرزندان پسر سربازی که در حین خدمت فوت کند یا یکی از فرزندان ذکور خانواده‌ای که در حین خدمت سربازی یکی از اعضای آن خانواده فوت کرده باشد، از خدمت معاف خواهند شد.
معافیت‌های ویژه
- فرزندان مددجویان: یکی از فرزندان ذکور مادران فاقد شوهر تحت پوشش کمیته امداد یا سازمان بهزیستی، مشمول معافیت از خدمت دوره ضرورت هستند.
- خانواده‌های معلول: مشمولانی که حداقل یک فرزند معلول داشته باشند یا تنها پسر خانواده‌هایی با سه فرزند اناث و بیشتر، از خدمت معاف می‌شوند.
- ازدواج با معلولان: مشمولانی که با معلولان اناث دارای معلولیت جسمی – حرکتی ازدواج کنند، به طور موقت معاف هستند و پس از پنج سال ازدواج، معافیت موقت به دائم تبدیل می‌شود.
معافیت‌های بر اساس ایثارگری
- فرزندان شهدا و جانبازان: کلیه فرزندان ذکور شهدا و جاویدالاثران از خدمت معاف هستند. همچنین، به ازای هر شهید یا جانباز با حداقل ۲۵٪ جانبازی، یک نفر از برادران آنها از خدمت معاف می‌شود.
- تسهیلات برای ایثارگران: در صورت تایید فرماندهی کل قوا، مدت‌های آزادگی، جانبازی و حضور در جبهه به تسهیلات معافیت‌ها افزوده می‌شود. همچنین، فرزند شهید مشابه جانباز ۵۰٪ محسوب می‌شود.
غیبت و فرار از سربازی
در این بخش به دو مسئله مهم غیبت و فرار از سربازی و مجازات آن می‌پردازم:
غیبت در سربازی
غیبت در سربازی شامل دو دوره می‌شود:
غیبت در زمان صلح
بر اساس ماده ۵۸ قانون نظام وظیفه، مشمولان خدمت وظیفه عمومی در دوره‌های ضرورت، احتیاط و ذخیره که به منظور رسیدگی یا اعزام خدمت سربازی احضار می‌شوند، در صورتی که در زمان تعیین شده توسط اداره وظیفه عمومی خود را معرفی نکنند، به عنوان سرباز فراری محسوب خواهند شد.
علاوه بر این، مشمولانی که از معافیت‌های موقت مانند معافیت تحصیلی بهره‌مند شده‌اند، در صورت عدم مراجعه به سازمان نظام وظیفه برای تجدید رسیدگی پس از پایان اعتبار معافیت خود و در ظرف مدت یک ماه، به عنوان غایب شناخته می‌شوند و ممکن است با پیگرد قانونی مواجه گردند.
به طور کلی، کسی که مدت غیبت او از یک ماه تجاوز کند، به عنوان سرباز غایب طبقه‌بندی می‌شود.
غیبت در زمان صلح از سه ماه تا یک سال ممکن است طول بکشد. اما اگر بیشتر از یک سال شد، به عنوان سرباز فراری شناخته می‌شود.
غیبت در زمان جنگ
زمانی که کشور در شرایط جنگی قرار داشته و برای سربازان احضاریه می‌رود، باید فورا خود را به پایگاه‌ها معرفی کنند.
غیبت در زمان جنگ شرایط متفاوتی دارد. مدت غیبت اولیه در این دوره نباید بیشتر از ۱۵ روز باشد. اگر به بیشتر از دو ماه برسد، به عنوان سرباز فراری محسوب می‌شوند.
مجازات غیبت در سربازی
مشمولان خدمت وظیفه عمومی که در دوره صلح از زمان اعزام خود غیبت می‌کنند، با مجازات‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند. اگر مدت غیبت اولیه آنها در زمان صلح تا سه ماه طول بکشد، به میزان سه ماه اضافه خدمت محکوم خواهند شد.
در صورتی که این مدت از سه ماه فراتر رود، میزان اضافه خدمت به شش ماه افزایش خواهد یافت.
برای مشمولانی که مدت غیبت اولیه آنها در دوره صلح به یک سال برسد، علاوه بر این که مشمولین مورد نظر به اضافه خدمت طبق بند قبلی محکوم خواهند شد، وضعیت آنها به عنوان فراری شناخته می‌شود. در چنین شرایطی، این افراد به مراجع قضائی معرفی خواهند شد و با پیگرد قانونی مواجه می‌شوند.
همچنین در زمان جنگ، اگر مدت غیبت اولیه آنها تا پانزده روز باشد، به مدت سه ماه به اضافه خدمت محکوم خواهند شد. این مدت زمان اضافه خدمت به شش ماه افزایش می‌یابد اگر مدت غیبت از پانزده روز بیشتر باشد.
برای مشمولانی که مدت غیبت اولیه آنها در زمان جنگ به بیش از دو ماه برسد، علاوه بر تحمیل اضافه خدمت‌های مذکور، وضعیت آنان به عنوان فراری شناخته خواهد شد. این افراد به مراجع قضائی معرفی می‌شوند و تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت.
بر اساس ماده ۵۹ این قانون، مشمولان خدمت دوره ضرورت که در خلال دوره آموزش اولیه یا در طول خدمت خود به هر دلیلی غیبت یا فرار کنند، در صورتی که این غیبت‌ها به گونه‌ای باشد که نیاز به تجدید دوره آموزش داشته باشند، با برخورد قانونی و پیگیری‌های مناسب مواجه خواهند شد.
این افراد پس از بررسی وضعیت قانونی خود، به دوره آموزش اولیه بازگردانده می‌شوند تا مراحل آموزشی را از سر بگیرند. توجه داشته باشید که زمان‌هایی که این افراد در دوره آموزشی قبلی به دلیل غیبت یا فرار خود غیبت کرده‌اند، به عنوان بخشی از مدت خدمت آنان به حساب نخواهد آمد.
پس از تکمیل دوره آموزش جدید، آنان به یگان قبلی خود اعزام شده و به ادامه خدمت خواهند پرداخت.
فرار در سربازی
فرار در سربازی و مجازات آن در قانون جدید متفاوت از غیبت است که در این بخش آن را بررسی می‌کنم:
فرار در هنگام خدمت
بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تمامی مردان بالای ۱۸ سال ملزم به انجام خدمت سربازی هستند، مگر آنکه از شرایط معافیت بهره‌مند شوند.
به محض رسیدن به سن ۱۸ سالگی، جوانان موظف‌اند نسبت به تکمیل و ارسال دفترچه خدمت سربازی اقدام کنند، مگر آنکه به دلیل ادامه تحصیل از این الزامات معاف باشند. در صورتی که فرد اقدام به تکمیل و ارسال دفترچه نکند، مشمول مقررات خاصی خواهد شد.
اگر فرد دفترچه خدمت را به سازمان نظام وظیفه ارسال کند اما به خدمت سربازی اعزام نشود، ابتدا به عنوان غایب شناخته می‌شود. در صورتی که این وضعیت ادامه یابد و مدت غیبت او از حد مجاز تجاوز کند، به عنوان سرباز فراری در نظر گرفته می‌شود.
این وضعیت معمولا پس از یک سال غیبت غیرموجه به وقوع می‌پیوندد و موجب پیگیری‌های قانونی و تنبیه‌های مربوطه خواهد شد.
فرار بعد از ثبت نام
در وضعیت دوم، فردی که پس از پر کردن دفترچه خدمت سربازی و گذراندن بخشی از دوره آموزشی به مرخصی می‌رود و سپس به طور غیرمجاز از بازگشت به خدمت سربازی خودداری میکند، به عنوان یک سرباز غایب در نظر گرفته می‌شود.
در این حالت، چون فرد در زمان غیبت همچنان تحت مسئولیت نیروهای مسلح قرار دارد و به عنوان یک عضو فعال شناخته می‌شود، باید با او مطابق قوانین و آیین‌نامه‌های انضباطی نیروهای مسلح برخورد شود.
این قوانین و آیین‌نامه‌ها به طور خاص به نحوه مدیریت و پیگیری سربازان غایب پرداخته و شامل اقداماتی نظیر تشکیل پرونده‌های انضباطی، صدور احکام تنبیهی و در برخی موارد پیگیری‌های قضایی برای بازگرداندن فرد به خدمت می‌شود. همچنین، این افراد ممکن است با جریمه‌های مالی، توقیف حقوق و مزایا و یا حتی مجازات‌های قانونی مواجه شوند.
مجازات فرار از سربازی
طبق ماده ۵۹ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، سربازانی که در زمان صلح بیش از ۱۵ روز بدون عذر موجه غیبت کنند، به عنوان سرباز فراری شناخته می‌شوند. مجازات این افراد می‌تواند شامل حبس ۱ تا ۳ ماه یا اضافه خدمت ۱ تا ۳ سال باشد.
اگر سرباز فراری پس از غیبت غیرموجه از کرده خود پشیمان شود و مجددا خود را به پادگان معرفی کند، نحوه برخورد با او به شرایط مختلف بستگی دارد.
اگر فردی برای بار اول فرار کرده و پس از ۶۰ روز از غیبت خود را معرفی کند، بدون اینکه به مراجع قضائی ارسال شود، به ازای هر روز غیبت، دو روز اضافه خدمت دریافت میکند. اما این اضافه خدمت بیشتر از ۳ ماه نخواهد بود.
مجازات‌ها برای سربازان فراری به طور کلی به شرح زیر است:
- اضافه خدمت: برای هر روز غیبت، دو روز اضافه خدمت به حساب می‌آید.
- حکم زندان: در صورت تکرار فرار یا مشکلات انضباطی، ممکن است حکم زندان صادر شود.
- جریمه نقدی: بر اساس تعداد و مدت فرار، جریمه نقدی اعمال می‌شود.
- عدم امکان معافیت کفالت: اگر فرار طولانی شود، امکان دریافت معافیت کفالت از بین می‌رود.
- اقدام برای دستگیری: دژبان اقدام به دستگیری سربازان فراری میکند.
- مسدودسازی کد ملی: کد ملی سرباز فراری ممکن است مسدود شود.
مشاوره حقوقی سربازی بنیاد وکلا
سربازی یا خدمت نظام وظیفه یک دوره ۲ ساله برای تمامی افراد ذکور جامعه است که در سن ۱۸ سالگی باید برای آن اقدام کنند. افراد تنها در صورت داشتن معافیت تحصیلی، پزشکی یا کفالت می‌توانند از رفتن به سربازی معاف شوند. البته معافیت‌های تحصیلی موقت بوده و بعد از طی کردن دوباره، باید خود را به پایگاه‌ها معرفی کنند.
سربازان در این دوره جزو کارکنان نیروهای مسلح محسوب شده و با توجه به وضعیت تاهلشان دارای حقوق بوده و می‌توانند از مرخصی‌ها استفاده کنند. همچنین اگر در حین انجام وظیفه کشته شوند، چنانچه شرایط ذکر شده را داشته باشند، به عنوان شهید محسوب خواهند شد.
سربازی به طور کلی در دوره صلح و جنگ تعریف می‌شود که هر کدام شرایط خاص خود را دارند. در دوران جنگ حتی افرادی که دارای معافیت پزشکی یا کفالت هستند هم به خدمت احضار می‌شوند. همچنین غیبت و فرار در سربازی در این دو دوره متفاوت خواهد بود.
غیبت و فرار در سربازی دو رخداد است که معمولا افراد زیادی درگیر آن هستند. چنانچه غیبت از دوره مجاز فراتر رفته و به فرار تبدیل شود، به عنوان جرم شناخته شده و ممکن است برای فرد پرونده قضایی نیز تشکیل داده شود.
گروه حقوقی بنیاد وکلا به عنوان معتبرترین مرکز حقوقی ایران در این زمینه تخصص و تجربه لازم را دارد تا به کمک وکیل شما را در هر مرحله از رسیدگی قانونی راهنمایی کند.
خدمات ما در حوزه سربازی و نظام وظیفه شامل:
- ارائه مشاوره در خصوص چگونگی دریافت معافیت‌های تحصیلی، پزشکی و معافیت توسط وکیل سربازی و نظام وظیفه
- بررسی پرونده مربوط به فرار از پادگان و ارائه راهکارهای قانونی برای تخفیف در مجازات
- شرح و تفسیر موارد مختلف مربوط به قانون سربازی
اگر جزء این دسته هستید و می‌خواهید هر چه سریع‌تر راهکاری برای مشکلتان پیدا کنید، وارد صفحه مشاوره حقوقی سربازی و نظام وظیفه شده و از روش‌های مشاور آنلاین و تلفنی استفاده کنید.
