سرقت همیشه در مورد اموال و مواردی که جنبه مادی داشته باشند، صورت نمی‌گیرد بلکه وقوع جرم سرقت می‌تواند در رابطه با مباحث مالکیت فکری باشد. هر فردی که ایده و اختراعی می‌کند، در واقع برای این که کار سال‌های طولانی فکر و اندیشه خود را به کار گرفته است تا یک اثر خاص و معروفی را خلق کند.
حال در این صورت اگر افرادی باشند که بخواهد از این ایده و فکر دیگران سوء استفاده نموده و به نفع خود تمام کنند، می‌توانند طبق قانون مجرم شناخته شوند.
جرم سرقت تنها به بدین معنا نیست که یک فردی اقدام به ربودن مال دیگری کند، بلکه می‌تواند شامل آثار هنری و یا ادبیاتی نیز باشد. قانونگذار برای افکار و ایده دیگران احترام خاصی قائل است و در این صورت هر فردی که با انجام دادن یک سری کارها موجبات بر هم زدن آثار فکری و هنری دیگران کنند، مجازات خاصی را پیش بینی کرده است.
آثار ادبی و هنری دیگران، از این حیث حائز اهمیت است که می‌تواند تاثیر مستقیمی در گسترش حوزه هنر و ادبیات کشور داشته باشد و سوء استفاده از این موضوعات دارای عواقب کیفری است.
فردی که اقدام به نشر یک کتاب نموده و آثار ارزشمندی را در کتاب بیان می‌کند، ثمره تلاش چندین ساله او است و حال تصور کنید که فردی بخواهد تلاش این افراد را زیر سوال ببرد و با سرقت ادبی سبب بروز مشکلاتی خواهد شد. ایده ادبی و هنر دیگران که توسط فرد یا افرادی به نفع خودشان مورد استفاده قرار گیرد، جرم است و در قانون، مجازات برای اشخاصی که اقدام به سرقت ادبی می‌کنند، در نظر گرفته شده است.
گاها یک سری افراد سودجو، به محض این که یک اثر خاص منتشر می‌شود، با بهره‌مندی از روش‌های گوناگون، برای سرقت آن اقدام می‌کنند و به نحوی عمل خواهند کرد که خود را خالق و تولید کننده آن اثر معرفی می‌نمایند.
جرم سرقت ادبی زمانی محقق می‌شود که فردی از روی عمد، ایده و آثار هنری را مورد استفاده قرار داده و چه بسا این آثار را به نام خود ثبت می‌کند.
در صورت غیر عمدی بودن سرقت و ربودن حق نشر و یا آثار یک کتاب و مواردی از قبیل نمی‌توان عنوان مجرمانه را برای این عمل در نظر گرفت. مشاوره حقوقی آنلاین می‌گوید در صورت اثبات سرقت ادبی قانونگذار مجازات حبس و جزای نقدی را حسب مورد برای مجرمین این جرائم در نظر گرفته است.
تاریخچه سرقت ادبی
در گذشته، تعداد نویسندگان و هنرمندان و یا افرادی که یک اثر و یا ایده خاصی را خلق می‌کردند، زیاد نبوده است و همین موضوع سبب می‌شد تا افراد سوجو تمایل به استفاده از آثار و کتاب‌های تولید شده کنند.
جدای از این که مانند حال حاضر، روش‌ها و ابزارهای قانونی برای تشخیص کپی بودن مطالب و آثار منتشر شده وجود نداشت، در این صورت کپی برداری امری چندان دشوار نبوده و به مراتب چنین تخلفاتی صورت می‌گرفت.
با توجه به این که حوزه فناوری در گذشته، رشد بسیار پایینی داشت و مانند اکنون چندان پیشرفته نبود اما باز هم جرایمی در حوزه استفاده از حق نشر و اثر تولید شده دیگران نداشت. اما امروزه با توجه به این که پیشرفت تکنولوژی در سطح قابل قبولی قرار دارد و ابزارها و دستگاه بسیار پیشرفته در این زمینه است، وقوع جرائم در زمینه آثار ادبی و هنری به مراتب بیشتر از زمان قیم است.
البته که به سبب وجود تخلفاتی در مورد سرقت ادبی و به نحوی دزدیدن آثار هنری افراد دیگر، کسانی که اقدام به خلق یک ایده و موضوع خاص می‌کنند، به نحوی از آثار خود تا حد امکان محافظت می‌کنند تا زمینه سوء‌استفاده از آن‌ها به وجود نیاید.
در رابطه با تاریخچه سرقت ادبی نمی‌توان تاریخ و یا شرایط خاصی را در نظر گرفت و صرفا به یک زمان مشخص، این تخلفات را محدود نمود. هر نوع تخلفی که پیرامون استفاده از اختراع، ایده، اثر هنری و موارد دیگر صورت گیرد، می‌توان گفت که جرم سرقت ادبی صورت گرفته است.
البته در قانون کشور ما به بررسی تخلف سرقت ادبی پرداخته است و با وجود یک سری شرایط خاص، تعیین مجازات برای آن‌ها صورت گرفته است. با توجه به این که امکان سوء‌استفاده از موضوعات مرتبط با حق مالکیت فکری وجود دارد و به نحوی حق نشر کتاب و یا یک اثر هنری خاص، به نفع دیگران استفاده شود، لازم است که با تعریف سرقت ادبی آشنا شویم.
سرقت ادبی چیست؟
اختراعاتی که انجام می‌شوند و یا این که افرادی ایده و نظرات موثری را ارائه می‌دهند، از نظر قانون امری ارزشمند و قابل احترام بوده و تنها به دستاوردهای مادی، توجه خاصی نمی‌شود. دادن ایده در رابطه با موضوعات خاص، می‌تواند به وجود آورنده مالکیت فکری باشد و دیگران حق سوء استفاده و یا استفاده بدون رضایت دیگران، از ایده و فکر دیگران ندارند.
افرادی که با به کارگیری دانش و فکر خود، ایده خاصی را می‌دهند که تا به اکنون نظیر آن وجود نداشته و به نحوی نوپا محسوب می‌شود، مالکیت بر این افکار و اندیشه‌ها را داشته و استفاده بدون رضایت از این امور می‌تواند عواقبی را به همراه داشته باشد.
آثار ادبی دیگران، به هر شیوه و شکلی که باشد، محترم و ارزشمند بوده و گاها در خلق این آثار ادبی و یا علمی، تخلفاتی رخ می‌دهد که می‌توان به عنوان سرقت ادبی از آن‌ها یاد کرد.
حال در این زمینه سوال می‌شود که منظور از سرقت ادبی چیست و سرقت چه موارد و موضوعاتی می‌تواند به عنوان سرقت ادبی شناخته شود؟ عنوان سرقت ادبی شاید برای بسیاری از افراد جالب باشد و یا این که برای اولین بار باشد که با این موضوع مواجه می‌شوند. موضوع سرقت و یا دزدی در ذهن اغلب افراد بدین صورت است که سرقت همان عمل مجرمانه‌ای که سبب ربودن مال و یا دزدین اموال مردم می‌شود.
جرم سرقت مطابق با قانون مجازات اسلامی، جرمی محسوب شده که ربودن مال انجام می‌شود ولی موضوع سرقت ادبی با تعریفی که از جرم سرقت در همین قانون بیان شده، فرق دارد.
برای فهم بهتر سرقت ادبی، تصور کنید که شما یک اثر هنری و یا ادبی و یا این که یک مقاله و کتاب علمی تولید کرده‌اید و طبیعتا برای آن که آثار و نشر مربوطه به وجود بیاید، تلاش‌های بسیاری را انجام داده باشید.
جدای از این که برای تولید یک اثر، هزینه‌های مادی و معنوی قابل توجهی مورد توجه خلق کننده، داشته است، مدت زمان زیادی نیز در این زمینه صرف شده تا ایده مورد نظر هنرمند و یا دانشمند، به مرحله‌ای برسد که مورد دلخواه او است.
حال با این شرایط ذکر شده، فردی بخواهد که از آثار شما که برای به ثمر رسیدنشان سال‌های متوالی تلاش کردید، به نفع خود سوء استفاده کند. در واقع متوجه این موضوع شوید که یک نفر یا چندین نفر در حال استفاده کردن از ایده و یا آثار هنری و ادبی شما می‌باشند، بدون آن که رضایتتان در این زمینه گرفته شده باشد.
در واقع به رفتاری که چنین افراد سودجو برای کپی از آثار و هنرهای خلق شده که متعلق به فرد یا افراد دیگر است، می‌کنند در اصطلاح حقوقی، سرقت ادبی گفته می‌شود.
استفاده از آثار هنری و یا تولید یک کتاب توسط عموم مردم تخلف محسوب نمی‌شود اما زمانی این رفتارها می‌تواند بر خلاف قواعد و مقررات باشد که فرد متخلف، بدون رضایت مالک، یک سری استفاده‌هایی می‌کند که بنا بر رضایت مالک اثر نیست.
جرم سرقت ادبی
نویسنده‌ای که اقدام به خلق اثر یک کتاب ارزشمند می‌کند، امکان استفاده کردن و مطالعه این کتاب توسط مردم با تهیه آن‌ها وجود دارد و مشکل قانونی در این زمینه نیست. اما زمانی می‌توان سرقت ادبی را تخلف در نظر گرفت که فرد به طور مثال، کتاب و یا آثاری که توسط یک فرد هنرمند و یا نویسنده تولید شده است را به نام خود استفاده نموده و هیچ عنوانی از مالک اصلی اثر نیاورد.
شخص مالک آثار هنری و ادبی، در صورتی که اجازه استفاده یک سری از اموری که می‌تواند به ضرر او تمام شود را به هیچ فردی ندهد، این موضوع می‌تواند تخلف و چه بسا جرم محسوب شود. سرقت ادبی در صورتی که شرایط گفته شده در قانون را داشته باشد، جرم محسوب می‌شود و برای متخلفین مجازات تعیین شده است.
تعریفی که از جرم سرقت در قانون مجازات اسلامی بیان شده است شاید از لحاظ مفهومی به سرقت ادبی شباهت داشته باشد ولی مفهوم حقوقی آن‌ها از هر لحاظ متفاوت است.
در جرم سرقت، بحث ربودن مال در میان است و سارق با بردن اموالی که تعلقی به او نداشته و برای دیگری است، مرتکب جرم سرقت شده است. اما در سرقت ادبی، وقوع تخلف سرقت برای مال مطرح نیست بلکه سرقت آثار هنری و ادبی و نشر کتاب و مواردی از این قبیل مطرح است.
در ماده ۶ قانون مطبوعات، تعریف کلی از سرقت ادبی بیان شده که بر همین اساس عبارت است از نسبت دادن عمدی تمام یا بخش قابل توجهی از آثار و نوشته‌های دیگران به خود یا غیر او و به صورت ترجمه. به بیان دیگر، سرقت ادبی، استفاده غیر قانونی از آثار و نوشته‌هایی که متعلق به فرد یا افراد دیگر بوده، می‌باشد.
تعریف دیگر از سرقت ادبی در ماده ۲۳ قانون حمایت از حقوق مولفان بیان شده است که بنا بر این ماده، هر کس، تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است را به نام خود یا به نام پدید‌آورنده بدون اجازه وی به صورت عمدی، به نام شخص دیگری غیر از خود پدید آورنده نشر یا پخش کند، به مجازات تعیین شده محکوم می‌شود.
در واقع می‌توان گفت که سرقت ادبی، رفتاری مجرمانه است و در صورتی که فردی آثار و نوشته‌هایی که توسط یک فرد تولید را بدون این که رضایت مالک اثر را داشته باشد، یک سری استفاده‌های شخصی و یا غیر قانونی کند، مجرم است.
در این صورت، سرقت ادبی را می‌توان در دسته بندی جرائم در نظر گرفت اما این جرم در قانون مجازات اسلامی به آن اشاره نشده و در قوانین مطبوعات و حمایت از حقوق مولفان مورد بررسی قرار گرفته است.
در جرم سرقت ادبی، فرد متخلف، با توجه به این که از حق مالکیت فکری برخوردار نبوده و یا این که مالک آثار هنری و ادبی نیست، این موارد را با نام خود پخش می‌کند و یا این که این آثار را تحت عنوان نام دیگری اقدام به پخش آن می‌نماید.
شرایط جرم سرقت ادبی
از تعاریف بیان شده برای جرم سرقت ادبی می‌توان گفت که برای تحقق این جرم، یک سری شرایط وجود دارد. جدای از این که کپی کردن از مطالب و نوشته‌های کتاب نویسنده و یا نشر اثر ادبی یا هنری مالک با نام خود متخلف، جرم محسوب می‌شود، اما باید به این موضوع اشاره کرد که برای مجرمانه بودن این قبیل رفتارها، باید عمدی بودن این تخلفات اثبات شود.
در واقع یکی از شرایط اساسی جرم بودن سرقت ادبی همین عمدی بودن رفتار مرتکب است که با عامدا و عالما از آثار دیگران به نفع خود استفاده کند. این شرط در واقع بیانگر عنصر معنوی جرم است که مرتکب با انگیزه و هدف و از روی عمد، سرقت ادبی می‌کند.
طبق قانون حتی در صورتی که یک آثار و یا نشر و یا کتابی، ترجمه شود و این ترجمه به نام فرد دیگری زده شود، می‌توان عنوان مجرمانه سرقت ادبی نیز داشته باشد.
از توضیحات ذکر شده در قانون می‌توان گفت که کپی از آثار هنری و ادبی دیگران، منتشر کردن ترجمه یک اثر به نام شخص متخلف یا فرد دیگری غیر از مالک اثر و سایر موضوعات، جرم سرقت ادبی است و مجازات آن در قانون حمایت از حقوق مولفان تعیین شده است.
لازم به ذکر است که اگر نشر آثار و کپی از نوشته‌های مولف و سایر مواردی که مرتبط با سرقت ادبی باشد، در صورتی از روی عمد نباشد و غیر عمد صورت گرفته باشد، جرم نیست و امکان شکایت کیفری از فردی که اقدام به این تخلفات کرده، وجود ندارد.
در هر صورت برای آن که چاپ و نشر آثار هنری و ادبی عنوان مجرمانه سرقت ادبی را داشته باشد، در وهله اول عمدی بودن قصد مرتکب و در وهله بعدی نیز بدون کسب اجازه از مالک اثر نیز به اثبات برسد.
گاها نویسنده کتاب و یا خالق اثر هنری، اجازه حق انتشار آثار خود به فردی را داده باشد، در این زمینه جرم سرقت ادبی صورت نگرفته است و اعمال مجازات برای این جرم در نظر گرفته نخواهد شد.
مجازات سرقت ادبی
در بخش قبل، به بررسی جرم سرقت ادبی و شرایط لازم برای تحقق این جرم، پرداخته شد. سرقت ادبی که در صورت وجود شرایطی، جرم است، حال این سوال از وکیل تلفنی مطرح می‌شود که افرادی که اقدام به نشر آثار ادبی و یا هنری دیگران می‌کنند، چه مجازاتی در انتظار آن‌ها است؟
در ابتدا باید گفت که مجازاتی که برای جرم سرقت در نظر گرفته شده است با مجازات جرم سرقت ادبی که در قوانین فوق الذکر بیان شده، تفاوت دارد. سرقتی که منتهی به ربودن مال می‌شود، دارای مجازات حدی و تعزیری است که نحوه اجرای مجازات و به طور کلی شرایط این جرم با سرقتی که در رابطه با آثار ادبی و هنری و ایده و خلاقیت فکری افراد است، فرق دارد.
از این رو مجازات سرقت ادبی در قوانین مطبوعات و حمایت از حقوق مولفان پیش‌بینی شده است. در قانون مطبوعات، مجازات جرم سرقت ادبی، برابر است با حبس از ۲ ماه تا ۲ سال یا شلاق تا هفتاد و چهار ضربه است. بر اساس شرایطی که برای جرم سرقت ادبی در این قانون عنوان شده است، مرتکب به مجازات حبس یا شلاق محکوم می‌شود.
حداقل مجازات حبسی که برای این جرم در قانون بیان شده است، دو ماه و حداکثر دو سال می‌باشد. همچنین حداکثر مقداری که دادگاه می‌تواند برای تعیین مجازات شلاق جرم سرقت ادبی در نظر بگیرد، ۷۴ ضربه است. تعیین حداقل و حداکثرها در مجازات با مرجع قضایی است و در این صورت احکام دادگاه با یکدیگر متفاوت است.
مجازات سرقت ادبی در صورت وجود شرایط بیان شده در ماده ۲۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، حبس تادیبی معادل شش ماه تا سه سال حبس است. علاوه بر این که در ماده ۲۴ همین قانون ذکر است که هر کس بدون اجازه، اقدام به پخش یا نشر ترجمه دیگری به نام خود و یا دیگری کند، حبس تادیبی با میزان سه ماه تا یک سال محکوم می‌شود.
با توجه به این که شرایط مختلفی برای تحقق جرم سرقت ادبی وجود دارد، به همان میزان نیز مجازات تعیین شده برای جرم سرقت ادبی نیز متفاوت می‌باشد.
سه حالت مختلف برای مجازات سرقت ادبی وجود دارد که حسب مورد ابتدا شرایط تحقق جرم بررسی شده و با توجه شیوه سرقت آثار ادبی و هنری دیگران، مجازات هر یک از آن‌ها باهم متفاوت است.
سرقت علمی و تفاوت آن با سرقت ادبی
سرقت عملی با سرقت ادبی تفاوت خاصی ندارد و در قانون تنها از عبارت سرقت ادبی استفاده شده است. از لحاظ حقوقی، سرقت ادبی همان سرقت علمی است که امکان استفاد این دو اصطلاح به جای هم وجود دارد.
در واقع هر کسی که اقدام به استفاده غیر مجاز از آثار هنری، ادبی و یا ایده فکری دیگران کند و با در نظر گرفتن این شرط که عمدی در ارتکاب آن صورت گرفته باشد، مرتکب جرم سرقت ادبی یا سرقت علمی شده است.
اگر بخواهیم تفاوتی را بین سرقت ادبی و سرقت علمی بیان کنیم تنها می‌توان به این موضوع اشاره کرد که سرقت ادبی در رابطه با آثار ادبی و هنری و موضوعاتی از قبیل است ولی سرقت علمی، پیرامون مباحث علمی از قبیل نشر کتاب، تولید مقاله علمی، ترجمه کتاب و چاپ آن و غیره می‌باشد.
نحوه شکایت از سرقت ادبی و رسیدگی آن
با توجه به این که سرقت ادبی، جرم است، نحوه شکایت از این جرم مانند سایر جرائم با ارائه شکواییه به دادسرا انجام می‌شود. فرد شاکی که در واقع مالک آثار ادبی و یا هنری است، قصد شکایت از فرد یا افرادی را دارد که از اثر او بدون اجازه و به صورت غیر قانونی استفاده کرده‌اند.
شاکی و وکیل وی هرگونه اسناد و مدارکی که می‌تواند ادعای وی را به اثبات برساند، بایستی ضمیمه شکواییه خود نموده و با برگه شکایت نامه خود برای ثبت آن به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند. رسیدگی به شکایت از سرقت ادبی در دادسرا و دادگاه کیفری انجام می‌شود.
دادسرا در ابتدا تحقیقات لازم را برای اثبات مجرمیت و یا برائت متهم انجام داده و در صورتی که ثابت شود، متهم اقدام به نشر آثار شاکی بدون رضایت او و به شیوه غیر قانونی می‌کرده است، قرار جلب به دادرسی صادر شده و پرونده با کیفرخواست صادر شده به دادگاه کیفری صلاحیت دار فرستاده خواهد شد.
دادگاه نیز پرونده شکایت موضوع سرقت ادبی را طبق کیفرخواست صادره از طرف دادسرا مورد بررسی قرار می‌دهد و اقدام به صدور حکم مقتضی می‌کند.
لازم به ذکر است که مراجع رسیدگی کننده به جرم سرقت ادبی در شهرستان‌ها با تهران فرق دارند که در تهران، دادسرا فرهنگ و رسانه و در شهرستان، دادسرا عمومی و انقلاب صلاحیت رسیدگی به این شکایت را خواهند داشت.
مشاوره حقوقی تخصصی بنیاد وکلا
چنانچه در ارتباط با موضوع سرقت ادبی، به اطلاعات بیشتری جدای از اطلاعاتی که در متن مقاله اشاره شد، نیاز دارید، می‌توانید از سامانه بنیاد وکلا اقدام به دریافت مشاوره حقوقی کنید که ارائه مشاوره از طرف وکلا پایه دادگستری متخصص و کارشناسان حقوقی مجرب انجام می‌شود.
جهت ثبت وقت مشاوره حقوقی حضوری، تلفنی و آنلاین با کارشناسان ما در ارتباط باشید تا در این زمینه شما را راهنمایی کنند و بتوانید بهترین استفاده ممکن را از جلسات مشاوره داشته باشید.
