قانون مدنی ایران شروط در معاملات را به سه نوع تقسیم کرده است:
- شرط صفت
- شرط فعل
- شرط نتیجه
شرط صحیح
شروط مندرج در معامله می‌توانند حسب مورد صحیح یا باطل باشند. در ادامه به بررسی انواع شروط صحیح در معاملات و قراردادها می‌پردازیم. ضمنا خاطرنشان می‌کنیم در صورت نیاز به تنظیم قرارداد می‌توانید از متخصصین حقوقی بنیاد وکلا استفاده نمایید.
شرط صفت
منظور از شرط صفت آن است که در معامله وصفی برای کالا یا ثمن قید شود. مثلا در عقد بیع فرش، مورد معامله دارای بافت خاص (فرش بافت تبریز) یا دارای رنگ خاص باشد که این را شرط صفت گویند.
در صورت فقدان چنین شرطی خریدار می‌تواند مورد معامله را فسخ نموده یا تفاوت قیمت را از فروشنده دریافت نماید (که در دعوی خیار تخلف شرط استناد می‌کنند).
شرط فعل
شرط فعل آن است که انجام عمل خارجی بر یکی از طرفین یا دیگری در ضمن عقدی شرط شود.
مثلا در ضمن عقدی شرط شود که فلان لباس برای احدی از طرفین دوخته یا برای شخص ثالث یا اینکه حرفه‌ای آموخته شود که مشروط علیه مکلف است عملی را که شرط نموده و انجام آن را بر خود ضروری دانسته به نفع مشروط له به انجام رساند.
شرط نتیجه
شرطی است که ضمن آن تحقق موضوعی در خارج شرط شود.
مثلا زوجه به زوج بگوید در صورتی خودم را به زوجیت شما در می‌آورم که وکالت من در هنگام عقد نکاح برای انجام طلاق ثابت باشد و ثبوت وکالت با تحقق مثلا شرایط دوازده‌گانه ضمن عقد در دادگاه صالحه به ثبوت برسد و حکم مزبور به موجب حکم قطعی دادگاه باشد که این وکالت اعطایی از ناحیه زوج شرط فعل نیست که با ثبوت آن وکالت حاصل شود.
بلکه وکالت در عالم واقع محقق است ولی ثبوت آن منوط به طی مراحل قانونی و اثبات آن در دادگاه صالحه (دادگاه خانواده) می‌باشد این امر (وکالت) ثابت است ولی اثبات آن مشروط به تحقق شرایطی می‌باشد که طرفین خود را ملزم بدان نموده‌اند.
یا اینکه فروشنده ملک بر خریدار شرط نماید با وقوع بیع منافع یک سال فلان باغ متعلق به او باشد؛ با وقوع عقد بیع شرط نتیجه (تعلق منافع یک ساله باغ) حاصل می‌گردد.
کدام شروط باطلند؟
آیا طرفین عقد و قرارداد که شروطی در ضمن عقد بر طرف دیگر الزام و اجبار می‌نمایند و گنجاندن هر نوع شرطی اختیار دارند یا قانونگذار برای تعبیه شروط در ضمن عقد موانع و شرایطی قرار داده و آن را محدود نموده ،برای پاسخ به این پرسش لازم است به محدوده شروط توجه نمود و تحت عنوان محدوده شروط ذیلا بررسی می‌گردد.
مباحثی که در ادامه مطرح می‌شود به صورت تکمیلی و مفصل در مشاوره حقوقی قراردادها در بنیاد وکلا توضیح داده می‌شود. شروط باطل عباتند از:
شرط غیر مقدور
اگر انجام شرطی تحت قدرت و سیطره مشروط علیه نباشد اگر فعل است و انجام او برای مشروط علیه غیر ممکن باشد؛ چنین شرطی باطل است. مثلا مشروط له بر مشروط علیه شرط نماید مال دیگری را در اختیار مشروط له بدون مراضات وی قرار دهد.
یا وصفی که در مشروط به قید شود که از حیطه قدرت مشروط علیه خارج باشد مثلا شرط نماید مبیع متصف به وصفی باشد اگر مثلا کالای فروخته شده خانه است منزلی باشد که بدون مصالح ساختمانی و پایه بنا نهاد شود و یا بر روی آب بدون پی ریزی باشد و انجام فعل مذکور؛ عادتا برای مشروط علیه ممکن نباشد.
شرط بدون فایده
اگر شرطی انجامش دارای فایده عقلایی نباشد فی المثل به مشروط علیه شرط نماید در ضمن عقد لازم روی یک پا بایستد یا مدتی بدون جهت به گام زدن بدون هدف بپردازد. چنین شرطی باطل و اجبار مشروط علیه به آن لازم نیست و چنین ادعایی در دادگاه و محاکم صالحه به جهت مذکور مردود اعلام می‌گردد.
شروط غیر مشروع
شرط نمودن امری که از نظر قانون و شرع مقدس باطل و ملغی است نیز از شروط باطله است.
مثلا وکیل آنلاین می‌گوید مشروط له بر مشروط علیه شرط نماید مقداری آلات قمار و یا شراب تهیه نماید و در اختیار وی قرار دهد از آن جا که قانون مدنی ایران قمار و گروبندی را باطل و دعاوی راجع به آن را مسموع نمی‌داند؛ چنین شرطی نیز باطل است.
اخیرا دعاوی زیادی در ارتباط با شرکت‌های هرمی نظیر گلو کدئیست و یا گلدویژن طرح شده و نظر به اینکه معاملات هرمی نوعی قمار محسوب می‌گردد شروطی که ناشی از این گونه قراردادهاست؛ قابلیت استماع در محاکم صالحه ندارد.
شرط مجهول
اگر مشروط له شرط نماید مشروط علیه امری که جهالت دارد ومقدار و اندازه آن معلوم نیست برای وی انجام دهد یا صفت مجهولی را برای مورد معامله قرار دهد چنین شرطی نیز باطل است و بطلان آن به اصل عقد سرایت میکند.
مثلا در عقد بیع شرط کنند در ضمن عقد مقداری البسه برای مشروط له تهیه شود اما این مقدار چگونه و چه میزان و دارای چه اندازه و قسمتی است؛ذکر نشود.
یا مثلا شرط کنند که مشروط علیه مقداری از روزها برای مشروط له عملی را انجام دهد اینکه چندروز و عمل چه عملی است؛ مجهول باشد تعبیه و شرط کردن امری مجهول که هم مقدار و نوع آن جهالت دارد مانع از صحت چنین شرطی می‌گردد و اساسا عقد لازم که چنین شرط مجهولی در ضمن آن قرار داده شده باطل است.
برای دریافت مشاوره حقوقی تلفنی با ما در ارتباط باشید.
شرط خلاف مقتضای عقد
شرطی است که با اقتضای ذاتی عقد در تعارض باشد. لازم است که بدانیم هر عقدی مفهوم و مقتضای ذاتی خود را دارد تملیک عین به عوض معلوم اقتضای ذاتی عقدبیع و تملیک منافع فقط بدون تملیک عین اقتضای ذاتی عقد اجاره و اثبات زوجیت بین زن و مرد اجنبی مقتضای ذاتی عقد نکاح است.
همین گونه همه عقود مصرحه در قانون هر کدام اقتضای ذاتی خود را به فراخور خود دارند.
حال اگر شرطی این اقتضای ذاتی را از بین ببرد و اصطلاحا خلاف مقتضای ذاتی عقد باشد مانند شرط چهارم (شرط مجهول) هم باطل و مبطل عقد است یعنی عقد را نیز که چنین شرطی در ضمن آن گردیده باطل می‌نماید.
مثلا عدم انتقال عین در عقد بیع به خریدار و عدم انتقال منافع در عقد اجاره به مستاجر و عدم زوجیت و عقد نکاح به مشروط علیه اجبار گردد؛ چنین شرطی باطل است زیرا با اقتضای ذاتی عقود ذکر شده در تعارض است.
در خاتمه مقاله گاهی شرط با مقتضای ذاتی عقد در تعارض نیست بلکه اطلاق و گستردگی دایره عقدی را محدود میکند. بنابه مراتب به لحاظ اینکه با اقتضای عقد و مفهوم ذاتی آن در تعارض نیست لازم الوفا و دعوی راجع به آن در محاکم صالحه با رعایت سایر شرایط همانند نصاب و غیره قابلیت طرح و رسیدگی دارد.
ضرورت دارد که بدانیم که شرط چهارم و پنجم به قدری از اهمیت برخوردار است که شرط نمودن امر مجهول و منافی با اقتضای ذاتی عقد اصل آن عقد را باطل میکند به خلاف شرط های اول و دوم و سوم که فقط خود شرط باطل است ولی عقد را باطل نمی‌نماید.
اگر در حوزه قرارداد خود با مشکلی مواجه شدید می‌توانید از وکیل قراردادها برای پیشبرد پرونده یاری بجویید.
با درود و سپاس ، مقالات مندرجه در سایت بنیاد وکلا واقعاً مفید فایده و قابل بهره برداری در اکثر موارد حقوقی و مسایل مبتلابه می باشد.