در رابطه با عوض و معوض در عقد نکاح باید گفت هر کس عوض را می‌گیرد در قبال آن باید معوض را به طرف دیگر قرارداد تحویل دهد. در عقد نکاح بضع در مقابل مهر قرار می‌گیرد، در نتیجه مهریه بر عهده مرد خواهد بود. عوض و معوض در عقد نکاح، مهریه و بضع خواهد بود.
مال کلی به عنوان مهریه
مهریه ای که زن می‌تواند آن را طلب کند، به دو گونه است:
- الف– مال کلی باشد.
- ب – مال عین باشد؛ این خانه، این اتومبیل، این فرش.
شرط مهریه قرار گرفتن مال معین، مالکیت شوهر نسبت به آن مال است.
مالی که معین نیست و مالک آن شخص دیگری باشد به عنوان مهریه نمی‌توان محسوب کرد و موجب بطلان خواهد شد.
نکاح باطل نمی‌شود بلکه مهر باطل می‌شود و این مانند موردی می‌ماند که نکاحی محقق شده باشد و بدون اینکه مهر ذکر بشود که در خصوص آن گفته شد نکاح باطل نیست بلکه باید مهرالمثل تعیین بشود.
اگر کس دیگری تعهد بکند به اینکه مال خودش را به عنوان مهریه بپردازد مثل اینکه متعارف است که پدر می‌گوید خانه ای که من دارم ملکی که من دارم این را به عنوان مهریه برای عروس خودم منظور کردم، در صورتی می‌تواند این مهریه قرار بگیرد آن خانه، آن مزرعه یا زمینی که در ملکیت پدر شوهر این خانم هست (بعدا پدر شوهر بشود)، در صورتی رواست که قبل از آن که نکاح صورت بگیرد این خانه به ملکیت پسر در بیاید و سپس از ملکیت پسر به عنوان مهر زن تعیین بشود.
مال معین به عنوان مهریه
مال کلی که به عنوان مهریه قرار می‌گیرد نیازی نیست که شوهر مالک آن باشد بلکه مهریه در ذمه ی شخص قرار می‌گیرد و مالیت آن الان نیازی نیست باشد.
در حال حاضر اکثر ازدواج‌هایی که صورت می‌گیرد این چنین است در مورد کلی به عنوان مهریه وقتی شخص تعهد به پرداخت آن می‌کند در واقع او تعهد به دینی کرده است. در واقع این را به ذمه شخص دیگری گذاشته است.
مثل اینکه در مواردی کسی طلبکار از دیگری است شخص در مقابل طلبکار، ضامن بدهکار می‌شود و یا اینکه تعهد می‌کند که آن را پرداخت بکند این به ذمه آن شخصی که چنین تعهدی کرده است منتقل می‌شود.
در اینجا مانعی ندارد و شرط نمی‌کنیم که مال به عهده همان شوهر باشد بلکه می‌تواند آن شخص هم چنین کاری را بکند، پس بنابراین ولی یا قیم اگر برای مولی علیه خودش ازدواج کرد و مهر را تعیین کرد.
باید این صورت تلقی بکنیم که ایشان هم به عهده همان مولی علیه خواهد بود یعنی به عهده پدر یا جد پدری یا هر کس که به عنوان ولی است.
طبق نظر فقها در این حالت کسی نمی‌تواند از قاعده معاوضه استفاده کند و بگوییم که مهر یک نوع معاوضه حقیقی است که کسی نمی‌تواند ملک دیگر را به عنوان عوض قرار بدهد بلکه مانعی ندارد که شخص (ولی) مال خودش مهر زوجه دیگری قرار بدهد یا مهر دیگری را به عهده بگیرد تفسیری که گفته شد بعضی از فقها موافق نیستند.
پرداخت مهریه توسط ولی قیم
در صورتی که ولی و قیم طی شرایطی برای فرزندشان همسری اختیار کنند، اما پسر توانایی پرداخت مهریه ی همسر خود را نداشته باشد، در این صورت ولی یا قیم باید مهریه را به همسر او بپردازند.
در این حالت طبق قاعده معاوضه مهریه بر عهده ی شوهر است ولی به دلیل داشتن نماینده و عدم اختیار و توانایی شوهر در پرداخت مهریه ولی عهده دار پرداخت آن خواهد بود.
در صورتی که زن نسبت به عسر و ناتوانی شوهر خود در پرداخت مهریه آگاهی داشته باشد و تن به ازدواج دهد ولی یا قیم مرد دیگر ضامن پرداخت مهریه به زن نخواهند بود.
در صورتی که عقد نکاح بدون ذکر مهریه انجام گرفته و نزدیک هم صورت گرفته باشد پرداخت مهریه توسط ولی قیم صورتی نزدیکی و شوهر هم دچار ناتوانی در پرداخت مهریه باشد، در این حالت پس از تعیین مهریه بر عهده ی ولی یا قیم نخواهد بود.
مهریه در صورتی مقرر می‌شود که نزدیکی حاصل شده باشد. در صورت وقوع نزدیکی خود مرد مسئول پرداخت مهریه خواهد بود یا دارد که پرداخت می‌کند یا ندارد که بایستی از طروق دیگری تامین بشود یکی از طروق اینست که صبر بکنند تا آن شوهر دارای مال بشود.
مالکیت زن نسبت به مهریه
به محض تحقق یافتن عقد نکاح، زن مالک مهر خواهد شد.
ماده ۱۰۸۲ ق مدنی می‌گوید به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند.
هر نوع منفعتی که برای مهر متصور است، پس از عقد نکاح متعلق به زن است؛ مثلا اگر باغی را به عنوان مهریه برای زن تعیین کردند و امروز مثلا تعیین کردند و یک سال گذشته و این باغ دارای میوه‌ای بود از زمانی که عقد منعقد شده تا الان هر اندازه ای که این باغ ثمر داشته باشد و درآمد داشته باشد آن ثمر و در آمد از آن زن است حالا خواه عروسی کرده باشند یا عروسی نکرده باشند، خواه نزدیکی صورت گرفته یا صورت نگرفته باشد خواه آن باغ را شوهر به زنش تسلیم بکند یا همچنان در اختیارش باشد و هنوز به زنش نداه باشد منافع حاصله از این باغ که به عنوان مهریه است مال زن است هر نوع ملک دیگر را می‌توانیم به عنوان مثال ذکر بکنیم.
مهریه می‌تواند عندالمطالبه به صورت اقساط یا مدت دار پرداخت شود. مرد متعهد شود بعد از دو سال از ازدواجشان مهر زن را پرداخت بکند و زن پس از دو سال از مهریه استفاده خواهد کرد.
از اینکه پس از انکه زن طلاق داده شد زن می‌تواند مهریه را بگیرد این اشتباه است و این نوعی عادتی است که در جامعه ما وجود دارد و خیلی از افراد تصور می‌کنند که وقتی که زن و شوهر خواستند از همدیگر جدا شوند و طلاق داده شود اینها می‌توانند مهریه شان را مطالبه بکنند، در صورتی که چنین نیست زن و شوهر با کمال مهربانی در حال نزدیکی هستند و هیچ مانعی ندارد که زن مطالبه مهریه اش را بکند و مالک مهریه هم خواهد بود.
در پاره‌ای از موارد به لحاظ فقهی و تکالیف شرعی اصلا زن باید واجب است که از شوهر خودش مطالبه بکند مهریه اش را و اگر شوهر آن مهریه را دارد واجب است که آن مهریه را به زن بدهد و تاخیر در آن هم روا نیست؛ چون هر دینی به محض مطالبه شخص طلبکار بر مدیون واجب می‌شود، پرداخت ان به لحاظ شرعی یعنی تاخیر در آن حرام است .
آن جایی که بر زن واجب است مطالبه مهریه اش را بکند، در آن جایی است که زن چنین حساب کرده که با داشتن مهریه باید حج را انجام بدهد اینجا به لحاظ مقدمه واجب و فراهم کردن امکانات حج که تکلیف شرعی است بر زن واجب است که مطالبه بکند، مهریه خودش را این شوهر ممکن است نداشته باشد که بحث جدایی است و ممکن است و داشته باشد و ندهد اگر داشته باشد و ندهد زن گناه نکرده آن تکلیف شرعی خودش را انجام داده و شوهر مرتکب فعل حرام شده است.
مهریه زن مطلقه قبل از نزدیکی
در صورتی که زنی قبل از نزدیکی توسط همسرش مطلقه شده باشد و تا آن زمان هم مهریه را مطالبه نکرده باشد، شوهر موظف است نصف مهریه را به وی پرداخت کند.
در صورتی که مهریه به زن پرداخت شده باشد ولی نزدیکی انجام نگرفته باشد و توسط شوهرش مطلقه شود. زن موظف است نصف مهریه را به مرد باز گرداند.
در صورت نیاز به مشاوره با وکیل مهریه یا مشاوره حقوقی مهریه می‌توانید از طریق سامانه حقوقی بنیاد وکلا با ما در ارتباط باشید.
