در هنگام انعقاد قراردادها و انعقاد عقد بیع، امکانات قانونی برای دو طرف پیش‌بینی شده است تا در بازه زمانی مشخصی و با احراز شرایط معینی، بتوانند از حق قانونی خود تحت عنوان خیارات استفاده کنند و معامله را فسخ نمایند.
خیار عیب
یکی از این خیارات و امکانات قانونی، خیار عیب است. در صورتی که مال موضوع معامله در قراردادها یا همان مبیع عیب و ایرادی داشته باشد، مشتری می‌تواند به محض اطلاع از آن عیب معامله را با استناد به خیار عیب فسخ نماید و ثمن خود را از فروشنده باز پس گیرد.
خیار عیب بعد از اطلاع فوری است. اگر فرد تاخیر کند، بعد از این که از خیار عیب در واقع مطلع شد, در این صورت حق فسخش ساقط می‌شود.
ماده ۴۳۵ قانون مدنی مقرر داشته است: خیار عیب بعد از علم به آن، فوری است.
نکته بعدی، یک وقت هست که بایع وقتی که می‌خواهد کالای خودش را به فروش برساند، می‌گوید من از عیوبی که این مبیع دارد تبری حاصل می‌کنم.
به عبارت دیگر، می‌گوید: من مسئولیتی در مقابل معیب درآمدن این کالا قبول نمی‌کنم، از خودش سلب مسئولیت می‌کند، در رابطه با عیب یا اینکه می‌گوید: من مبیع را با وجود همه عیوبی که در آن وجود دارد می‌فروشم.
نظر وکیل قراردادها بر این است که این جا اگر عیبی بعد از انعقاد معامله ظاهر بشود، مشتری نمی‌تواند معامله را فسخ کند.
حالا یک وقت هست بایع نسبت به بعضی از عیوب سلب مسئولیت می‌کند، مشتری هم نسبت به همان عیوب خاص حق ندارد معامله را فسخ کند، اما اگر عیوب دیگری در مبیع به وجود بیاید، خیار عیب کماکان سر جای خودش باقی خواهد ماند خوب ببینید. گفتیم اگر بایع از عیوب مبیع سلب مسئولیت بکند، در این صورت مشتری حق فسخ معامله را نخواهد داشت.
حالا بحثی که در این جا به وجود می‌آید این است که، مشتری که حق فسخ معامله را ندارد، آیا حق گرفت ارش را هم ندارد؟ یا اینکه فقط بگوییم حق فسخ که سلب شده است حق اخذ ارش کماکان به جای خودش باقی است.
یک عده از حقوقدانان قائل به این شدند که وقتی که بایع از جمیع عیوب دارد تبری حاصل می‌کند، اگر بعد از عقد یک عیبی در مورد معامله به و جود بیاید، خریدار دیگر حق گرفت ارش را هم ندارد.
چرا؟ چون معامله را با این احتمال پذیرفته است که ممکن است عیبی موجود باشد؛ یعنی وقتی که دارد معامله را با احتمال عیب می‌پذیرد این به معنای این است که، فروشنده به طور مطلق در مقابل مشتری هیچ گونه مسئولیتی نخواهد داشت.
پس بنابراین مشتری حق گرفت ارش را هم ندارد.
شرط سقوط خیار عیب
اما یک وقت هست که سقوط حق فسخ یا خیار عیب را در ضمن معامله شرط می‌کنند یا این که بعد از انعقاد معامله خیار عیب را اسقاط می‌کنند، آیا خریدار در این جا هم حق گرفت ارش را ندارد؟
یک عده از حقوقدانان گفتند مشتری در این جا می‌تواند ارش بگیرد. به خاطر این که وقتی حق فسخ را اسقاط می‌کنند، این حق فسخ حق ارش را در بر نمی‌گیرد اما به عقیده من وقتی که در ضمن معامله دارند حق فسخ یا خیار عیب را اسقاط می‌کنند، در حقیقت هم حق فسخ و هم حق ارش را اسقاط کردند، به چه دلیل؟ به خاطر این که خیار عیب را قانون گذار برای ما مشخص کرده است و گفته است دو تا راه‌حل می‌توانید دا شته با شید به هر حال خیار عیب به وجود آمده است.
حالا نحوه اعمالش به دو صورت است:
- یا اینکه معامله را فسخ کند کلا،
- یا اینکه مبیع معیوب را نگه دارد و ارش بگیرد.
به هرحال، هر دوی اینها شامل خیار عیب هستند وقتی فرد دارد خیار عیب را اسقاط می‌کند؛ یعنی جلوی راه‌هایی را که قانونگذار به آن پیشنهاد داده است دارد می‌بندد.
شرایط ثمن
نکته بعدی در رابطه با ثمنی است که معیب در می‌آید.
ببینید گفتیم ثمن ممکن است عین معین باشد و ممکن است کلی در معین باشد. خوب، در این صورت، اگر ثمن بعد از انعقاد معامله معیوب درآمد، بایع می‌تواند به استناد خیار عیب، معامله را فسخ کند و یا این که ارش بگیرد.
ماده ۴۳۷ قانون مدنی به صراحت این حکم را بیان کرده است، به طوری که مقرر داشته است: از حیث احکام عیب ثمن شخصی مثل مبیع شخصی است.
در صورتی که شما نیز نیاز به استناد به خیار عیب در جریان معامله خود دارید، می‌توانید با مشاوره حقوقی قراردادها در بنیاد وکلا از این امکان قانونی خود به نحو صحیح استفاده نمایید.
