حتما تا کنون مشاهده کرده‌اید که در ابتدای یک اثر هنری مثل فیلم، به رعایت قانون کپی رایت اشاره می‌شود. این قانون برای حمایت از کسانی است که یک فیلم، کتاب، شعر، موسیقی، نقاشی، عکس و غیره را تولید کرده‌اند. بنابراین شخص یا اشخاصی که به هر نحوی به این آثار دست پیدا می‌کنند، نمی‌توانند از این حقوق استفاده کنند.
زمانی که هنرمندی یک اثر هنری می‌سازد یا یک نویسنده کتابی می‌نویسد یا امثال این موارد، از نظر قانونی مالک حقی به نام حق معنوی نسبت به آثار خود دارد. از این رو قانونی باید وجود داشته باشد که فرد بتواند از حفظ حق مالکیتش نسبت به آن اثر آسوده خاطر باشد.
برای مثال هنرمندی که یک تابلو را طراحی می‌کند، برای این که اطمینان داشته باشد که آثارش با نام خودش منتشر می‌شود، نیاز دارد تا مورد حمایت قانون قرار بگیرد.
به همین دلیل قانونگذار قواعد و قوانینی را در این زمینه تنظیم کرد و حقی به نام کپی رایت را ایجاد کرد. با ما در بنیاد وکلا همراه باشید تا با مفهوم قانون کپی رایت و جزییات آن آشنا شوید.
معنای کپی رایت
کپی رایت یا Copyright یک اصطلاح انگلیسی است که توسط سازمان مالکیت فکری جهانی، برای حمایت از مالکیت معنوی آثار ارائه شده است و در فارسی به معنای حق کپی کردن است که از آن با عناوینی چون حق نشر یا حق تکثیر یا حق نسخه برداری نیز یاد می‌شود.
بنابراین لغت کپی رایت را می‌توان اینگونه تعریف کرد: حق انحصاری یک فرد برای تولید، انتشار و یا فروش اصل اثری که تولید کرده است.
قانون کپی رایت
قانون کپی رایت برای حمایت از آثار هنری و ادبی و همچنین اختراعات در نظر گرفته شده است. بر اساس این قانون، کسی که اثری را تولید یا طراحی کرده است، صاحب آن است و انتشار آن باید با نام همین شخص انجام شود و کسی نمی‌تواند آن را به نام خود استفاده کند.
مطابق این قانون کپی غیر قانونی و سرقت علمی جرم محسوب می‌شود و کسانی که مرتکب این کارها شوند مجرم هستند. کسی که اثری را خلق می‌کند باید با درج نام و امضای خود و همچنین تاریخ خلق اثر، تاریخ ایجاد آن را حفظ کند تا در صورت نیاز به اثبات، بتواند به آن استناد کند.
آثاری که می‌توانند توسط قانون کپی رایت محافظت شوند عبارتند از: نقاشی، موسیقی، آثار ادبی مثل کتاب شعر، آثار علمی، نمایش‌های زنده، عکس‌ها، فیلم‌ها و سریال‌ها، نرم افزارها، اثر معماری، اثر فنی، پتنت یا نمونه اولیه، لوگو، رنگ لوگو، شعار منحصر به فردی که در لوگو استفاده شده، دستور پختی خاص و هرآن چیزی که منحصرا در اختیار برند یا کسب و کار شما است.
قانون کپی رایت حتی در اینستاگرام هم وجود دارد و افراد برای انتشار یک فیلم یا عکس در صفحه خود باید از صاحب اصلی صفحه یا صاحبین اثر اجازه بگیرند.
توجه داشته باشد که قانون کپی رایت بیان مادی را پوشش می‌دهد نه مفاهیم، ایده‌ها، تکنیک‌ها یا حقایق واقعی در یک کار خاص.
به عبارت دیگر زمانی می‌توان از قانون کپی رایت استفاده کرد که آن اثر موجودیت پیدا کرده باشد. وکیل تلفنی در بنیاد وکلا آماده‌اند تا به سوالات شما عزیزان پیرامون قانون کپی رایت پاسخ دهند.
حقوق مالکیت کپی رایت
هدف اصلی قانون کپی رایت، محفاظت از تلاش و خلاقیت سازنده اثر و همچنین زمانی است که خالق اثر برای خلق آن سپری کرده، است. بنابراین قانون کپی رایت از اهمیت زیادی برخوردار است.
در واقع قانون کپی رایت، حق مالکیت حقوقی خاصی را در اختیار سازنده اثر قرار می‌دهد، این حقوق عبارتند از:
- پخش و نمایش عمومی اثر
- نشر اثر
- اقتباس در شیوه بیان
- تولید مجدد اثر و تکثیر آن
- خلق اثرات و کارهای دیگر بر مبنای کار اصلی
- توزیع نسخه‌های اثر از طریق فروش آن‌ها
- اجاره یا انتقال مالکیت اثر
- الگوبرداری از اثر
فقط شخصی که یک اثر را خلق کرده است می‌تواند از این حقوق استفاده کند و اشخاصی که به هر نحوی به این اثر دست پیدا می‌کنند، نمی‌توانند از این حقوق استفاده کنند.
البته صاحب اثر حق دارد که با توجه به صلاح دید خود، به دیگران اجازه انجام هر یک از حقوق ذکر شده در بالا بدهد. همچنین مالک می‌تواند این حقوق را به دیگری منتقل کند.
از آن جایی که در دفتر حق نسخه برداری فرمی برای این انتقال‌ها وجود ندارد، معمولا این کار از طریق یک قرارداد انجام می‌شود و بهتر است که این قرارداد ثبت شود.
باید به این نکته توجه داشت که برای مثال اگر صاحب اثر در یک شرکت مشغول به کار است و در طول اشتغال خود برای این شرکت اثری خلق کند (مثلا یک لوگو طراحی کند)، مالک حق نسخه برداری این اثر نیست. به این وضعیت کار یا اثر تحت استخدام می‌گویند و در طی آن مالکیت اثر را به کارفرما یا فردی که این کار را سفارش داده، می‌دهند.
به عنوان مثال، اگر کارمندی یک فیلم تبلیغاتی برای یک شرکت بسازد، مالکیت حقوقی از آن شرکت است نه خالق اثر.
قانون کپی رایت در جهان
آثار ادبی و هنری، دارایی‌های فکری مهمی به حساب می‌آیند، با توجه به این که دسترسی به این آثار آسان است، کپی‌برداری و انتشار غیرمجاز آن‌ها کار راحتی است.
بنابراین حفاظت از این آثار اهمیت زیادی دارد و همین عوامل باعث شد که محفاظت از این آثار در دستور کار کشورهای مختلف قرار بگیرد.
البته به طور کلی قانونی وجود ندارد که از حقوق کپی رایت برای یک اثر در سرتاسر جهان محافظت کند. اما در سال ۱۸۸۶ میلادی در شهر برن سوئیس، یکی از از اولین توافقنامه‌های بین‌المللی در این حوزه، تحت عنوان توافقنامه برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری، شروع به کار کرد که بر اساس آن از یک اثر که پدیدآورنده آن شامل کشورهای عضو این توافقنامه هست، در همان کشورها محافظت می‌شود.
در ادامه به توضیح این توافقنامه می‌پردازیم.
توافقنامه برن
توافقنامه برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری که به اختصار، توافقنامه برن نامیده می‌شود، یک توافقنامه بین‌المللی در رابطه با حق کپی رایت و محفاظت از آثار هنری و ادبی است.
توافقنامه برن، به این موضوع اشاره دارد که آثار ادبی و هنری، توسط چه کسانی و چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرند و شرایط این کار به چه صورت است.
این توافقنامه، ناظر بر سه اصل بنیادین است که عبارتند از:
اصل رفتار ملی
بر اساس این اصل، کشورهای امضاکننده این توافق، باید آثار فکری، ادبی و هنری را که متعلق به افراد سایر کشورها هست، مانند آثار افراد تبعه کشور خود، تحت حفاظت کپی رایت قرار دهند.
اصل حمایت بدون قید و شرط
توافقنامه برن، تأکید می‌کند که برای حفاظت از آثار ادبی و هنری، هیچگونه قید و شرط رسمی وجود ندارد و به صورت کاملا خودکار، از زمان خلق و انتشار اثر ادبی یا هنری، اعمال می‌گردد. بنابراین برای برخورداری از این حقوق، لزومی به ثبت رسمی آن‌ها در کشورهای عضو نخواهد بود.
اصل استقلال در حفاظت
حقوقی که در کشورهای مختلف عضـو توافقنامه اعطا شده، مستقل از یکدیگر هستند. به عبارت دیگر بررسی آثار فکری و ادبی و اعطای حق کپی رایت در یک کشور، مستقل از حقوق اثر در کشور مبدأ است.
علاوه بر این، توافقنامه برن، اعضای خود را ملزم می‌کند تا حداقلی از استانداردها را در قوانین کپی رایت خود وارد نمایند. این استانداردها در بندهای ۱ تا ۲۰ این توافقنامه تشریح شده‌اند که بر مواردی مانند حق ترجمه، حق پخش کردن آثار، حق تنظیم و تطبیق آثار، حق اجرای عمومی در آثاری مانند موسیقی، حق موزون خوانی در آثار ادبی و غیره نظارت می‌کند.
مطابق آنچه در پیمان برن آمده است، همه آثار ادبی و هنری، به جز آثار عکاسی و کارهای سینمایی، تا پنجاه سال پس از مرگ سازنده آن‌ها، مورد حمایت قرار دارند.
البته بنا بر اصل استقلال، کشورهای عضو می‌توانند این زمان را بنا به قوانین ملی خود، افزایش دهند. مدت حمایت برای آثار هنری کاربردی و عکاسی، برابر با ۲۵ سال از زمان خلق اثر و برای آثار سینمایی برابر با ۵۰ سال از زمان به نمایش درآمدن اثر است.
در حال حاضر حدود ۹۰ درصد کشورهای دنیا یعنی در واقع ۱۷۷ کشور در توافقنامه برن عضو هستند. حلقه اولیه کشورهای امضاء کننده این توافقنامه، کشورهای بلژیک، فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، سوئیس، تونس و انگلستان بودند.
از آخرین کشورهایی که به این توافقنامه پیوستند نیز می‌توان به افغانستان، بروندی، جزایر کوک، کریباتی، کویت و ترکمنستان اشاره نمود. آمریکا و چین نیز، به ترتیب در سال‌های ۱۹۸۹ و ۱۹۹۲ میلادی، به توافقنامه برن پیوستند.
گفتنی است که ایران تاکنون به این توافقنامه نپیوسته و به همین دلیل، از یک اثر پدیدآورنده ایرانی در خارج از کشور حمایت نمی‌شود.
عده‌ای موافق این امر هستند و بر این عقیده‌اند که پیوستن ایران به این توافقنامه می‌تواند مقدمه‌ای برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی و بهره‌مندی از منافع آن باشد.
از سوی دیگر، مخالفان بر این نکته تاکید دارند که چون ایران از کشورهای مصرف‌کننده محتوای ادبی و هنری در سطح جهان است، پیوستن به این توافقنامه، باعث می‌شود که مردم و همچنین فرآیند توسعه علمی و فرهنگی کشور هزینه‌های زیادی را متحمل شوند.
قانون کپی رایت در ایران
در حال حاضر بنا بر نظر مشاوره حقوقی در ایران قانونی وجود ندارد که به صورت یکپارچه عدم رعایت حق کپی رایت را بیان کند. برای مثال برای موسیقی، قانون کپی رایت وجود ندارد و در این زمینه سخت‌گیری انجام نمی‌شود و شما می‌توانید اکثر آهنگ‌های ساخته شده را به راحتی و به صورت رایگان دانلود کنید.
همچنین برای نرم‌افزارها هم قانون کپی رایت وجود ندارد و شما می‌توانید نرم‌افزارها را به طور رایگان از طریق سایت‌های مختلف دانلود کنید.
حتی تا چند سال پیش قانون کپی رایت برای سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی هم وجود نداشت و بسیاری از دستفروش‌ها این فیلم‌ها را با قیمت کم می‌فروختند یا در سایت‌ها به طور رایگان قرار می‌دادند.
اگر چه هنوز هم در تلگرام کانال‌هایی وجود دارند که فیلم‌ها را رایگان در دسترس همه قرار می‌دهند، اما در مورد سایت‌هایی که فیلم منتشر می‌کنند سختگیری‌هایی اعمال می‌شود. با این حال قوانینی وجود دارد که برای مالکیت ادبی، هنری و حقوق مربوط به آن‌ها تنظیم شده است.
برای مثال قانون کپی رایت برای عکس نیز وجود دارد و معمولا نام عکاسان در کنار آثارشان عنوان می‌شود.
قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان
این قانون شامل سی و سه ماده و سه تبصره می‌باشد که بعد از تصویب مجلس سنا در آذر سال ۱۳۴۸ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
در ماده یک این قانون در تعریف پدیدآورنده و اثر اینگونه آمده است که مولف و مصنف و هنرمند پدیدآورنده هستند و چیزی که این افراد از طریق دانش یا هنر و یا ابتکار خود پدید می‌آورند اثر نام می‌گیرد.
آثار مورد حمایت این قانون
مطابق ماده دو این قانون اثرهای مورد حمایت این قانون به شرح زیر است:
- هر گونه نوشته علمی، فنی، ادبی و هنری مانند کتاب و نمایشنامه.
- انواع شعر، ترانه، سرود و تصنیف‌هایی که نوشته یا ضبط یا نشر شده باشند.
- کلیه آثاری که به منظور اجراء در صحنه‌های نمایش، سینما، رادیو یا تلویزیون تهیه شده باشند.
- کلیه آثار موسیقی.
- انواع نقاشی‌ها و خط‌های تزیینی.
- انواع مجسمه.
- انواع آثار معماری مثل طرح و نقشه‌های ساختمانی.
- آثار عکاسی.
- هنرهای دستی یا صنعتی مانند نقشه قالی و گلیم.
- اثر ابتکاری که بر پایه فرهنگ عامه یا میراث فرهنگی و هنری ملی ساخته شده باشد.
- کلیه آثار فنی که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشند.
مدت حمایت از حق پدیدآورنده و حمایت‌های قانونی دیگر
مطابق ماده دوازده قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان، در صورتی که حقوق مادی پدیدآورنده از طریق وصیت یا وراثت به دیگری منتقل شود، مدت زمان استفاده از حقوق مادی پدیدآورنده تا سی سال بعد از تاریخ مرگ او است.
در صورتی که وصیت یا وارثی وجود نداشته باشد، برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار وزارت فرهنگ و هنر قرار خواهد گرفت. در صورتی که اثری توسط چندین فرد به صورت مشترک به وجود آمده باشد، مدت زمان حمایت از آن اثر، سی سال بعد از فوت آخرین پدیدآورنده خواهد بود.
ماده ۱۳ این قانون بیان می‌دارد که حقوق مادی اثرهایی که در نتیجه سفارش پدید می‌آید تا سی سال از تاریخ پدید آمدن اثر متعلق به سفارش دهنده است مگر آن که برای مدت کمتر یا ترتیب محدودتری توافق شده باشد.
در ادامه در ماده ۱۴ این قانون آمده است که انتقال گیرنده حق پدیدآورنده می‌تواند تا سی سال پس از واگذاری از این حق استفاده کند مگر این که برای مدت کمتر توافق شده باشد.
همچنین در ماده ۱۶ آمده است که در موارد زیر حقوق مادی پدیدآورنده از تاریخ نشر یا عرضه به مدت سی سال مورد حمایت این قانون خواهد بود:
- اثرهای سینمایی یا عکاسی.
- زمانی که یک اثر متعلق به شخص حقوقی باشد، یا این که حق استفاده از یک اثر به شخص حقوقی واگذار شده باشد.
تخلفات و مجازات‌ها
مطابق مواد ۲۳ و ۲۴ این قانون هر کس تمام یا بخشی از اثر فرد دیگری را که مورد حمایت این قانون است، بدون اجازه او و یا به صورت عمدی و با آگاهی، به نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تادیبی از شش ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.
همچنین اگر کسی بدون اجازه ترجمه فرد دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشر کند به حبس تادیبی از سه ماه تا یک سال محکوم خواهند شد.
وکیل و مشاوره حقوقی کپی رایت
اثری که شما خلق کرده‌اید ارزشمند است و اگر از آن به درستی محافظت نکنید، ممکن است آنچه را که به سختی برای ساختنش تلاش کرده‌اید از دست بدهید.
همانطور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم متاسفانه در ایران قوانین منسجمی برای حق کپی رایت وجود ندارد و همین امر باعث می‌شود که پیگیری موارد مربوط به کپی رایت بسیار سخت‌تر و منحصر به وکیل با تجربه و متخصص این حوزه باشد.
وکیل کپی رایت باید با مفاهیم و قوانین حقوق مالکیت فکری اثر آشنایی داشته باشد و با توجه به نوع اثر و قوانین کپی رایت اقدام به ارائه مشاوره‌های حقوقی و یا قبول وکالت اشخاص نماید.
در صورتی که به وکیل کپی رایت نیز دارید یا نیاز به مشاوره در این زمینه دارید می‌توانید به صورت مشاوره حقوقی آنلاین و تلفنی با مشاوران و وکلای متخصص ما در بنیاد وکلا مشورت کنید.
