در این مقاله شما را با همه ابعاد حقوقی قرارداد قرض آشنا خواهم نمود.
با مطالعه این مقاله اگر شما نیز از طرفین قرارداد قرض هستید می‌توانید از حقوق و تکالیف خود آشنا شده و مطالباتتان را به صورت قانونی پیگیری نمایید.
برای دریافت اطلاعات جامع با من در ادامه این مقاله همراه باشید.
آشنایی با مفاهیم اولیه قرارداد قرض
در ابتدا آشنایی با مفهوم قرارداد قرض، قرض در اسلام، ویژگی‌های آن و تفاوتش با عقد بیع و عاریه خواهیم داشت.
قرارداد قرض چیست؟
قرض در لغت به معنای کندن، جدا کردن و یا به معنای بریدن آمده است. در لغت عربی از واژه مقراض استفاده می‌کنند به معنای قیچی. این لغت از همین واژه قرض گرفته شده است، به خاطر اینکه با قیچی مثلا پارچه یا مثلا چیزی را از هم جدا می‌کنند؛ لذا به قیچی واژه مقراض اطلاق شده است. این کلمه را به صورت قرض هم استعمال کردند.
به هر حال در اصطلاح حقوقی قانون گذار در ماده ۶۴۸ عقد قرض را تعر یف کرده است. این ماده مقرر داشته است: قرض عقدی است که به موجب آن احد طرفین مقدار معینی از مال خود را به طرف دیگر تملیک می‌کند که طرف مزبور مثل آن را از حیث مقدار و جنس و وصف رد نماید و در صورت تعذر رد مثل قیمت یوم الرد را بدهد.
قرض دهنده را در اصطلاح می‌گویند مقرض. قرض گیرنده را در اصطلاح می‌گویند مقترض. قرض به هر حال از عقود تملیکی است.
فقهاء امامیه هم قرض را به همین صورت تعر یف کردند با اندک اختلافی در تعبیر، بعضی از فقها هم گفتند: و هو تملیک مال للآخر بضمان. قرض عبارت از تملیک مالی است به دیگری بر وجه ضمان.
قرض در اسلام
در فقه اسلامی، قرض به معنای انتقال مالکیت مالی به شخص دیگری تعریف شده است، به گونه‌ای که بازپرداخت عین مال یا معادل آن یا ارزش آن بر عهده گیرنده باشد. قرض دادن به مؤمنان، به ویژه به کسانی که نیازمند هستند، از جمله اعمال مستحب و بسیار تأکید شده است.
پیامبر اسلام (ص)، در حدیثی می‌فرمایند: هر کسی که به مسلمان نیازمند قرض بدهد، به ازای هر درهم قرضی که می‌دهد، پاداشی به اندازه کوه اُحُد دریافت خواهد کرد.
علاوه بر این، اگر فرد قرض‌دهنده صبر و بردباری به خرج دهد و برای بازپس‌گیری قرض خود شکیبایی کند، در روز قیامت از پل صراط همانند برق از حساب و عذاب عبور خواهد کرد. از سوی دیگر، کسی که از وضعیت مالی دشوار برادر مسلمان خود آگاه شود و در چنین شرایطی به او قرض ندهد، در روز قیامت از نعمت‌های بهشتی محروم خواهد شد.
ویژگی های قرارداد قرض
ویژگی‌های قرارداد قرض به شرح زیر است:
- قرارداد قرض قرارداد تملیکی است: به محض توافق طرفین، مال قرض‌دهنده به ملکیت قرض‌گیرنده در می‌آید و این انتقال مالکیت از لحظه عقد قرارداد انجام میشود، نه از زمان دریافت مال. بنابراین، طبق نظر بیشتر حقوقدانان، تملیک در قرارداد قرض از زمان عقد شروع میشود.
- قرارداد قرض قرارداد رضایی است نه تشریفاتی: قرارداد قرض با توافق ساده طرفین ایجاد میشود و نیازی به تشریفات خاص ندارد. در این نوع قرارداد، تنها توافق طرفین برای انتقال مال کافی است و برخلاف قراردادهای تشریفاتی مانند هبه، قبض مال در قرض شرط صحت قرارداد نیست.
- قرارداد قرض قراردادی لازم است نه جایز: قرارداد قرض طبق ماده ۶۵۱ قانون مدنی یک قرارداد لازم است، به این معنی که طرفین نمی‌توانند آن را به راحتی فسخ کنند. حتی اگر مدت زمان مشخصی برای بازپرداخت قرض تعیین نشده باشد، قرض‌دهنده می‌تواند هر زمان که بخواهد مطالبه قرض کند.
- قرارداد قرض قراردادی معوض است: قرارداد قرض از نوع قراردادهای معوض است، بدین معنی که قرض‌گیرنده موظف است مالی مشابه آنچه دریافت کرده را بازپرداخت کند. اگر مشابه آن امکان‌پذیر نباشد، باید معادل قیمت آن را بازگرداند.
تفاوت قرارداد قرض و قرارداد عاریه
قرارداد قرض برخلاف قرارداد عاریه، باعث انتقال مالکیت مال به قرض‌گیرنده میشود. در قرارداد قرض، پس از توافق طرفین، مال موضوع قرض به صورت قطعی به قرض‌گیرنده منتقل میشود و او موظف است آن را به شکل مشابه یا معادل بازپس دهد.
در حالی که در قرارداد عاریه، مالکیت مال همچنان برای عاریه‌دهنده باقی می‌ماند و عاریه‌گیرنده فقط اجازه استفاده از آن را دارد، بدون اینکه حق مالکیت پیدا کند. به همین دلیل، عاریه‌گیرنده مسئولیت حفظ مال را دارد و نمی‌تواند آن را تلف کند. اگر مالک خواسته باشد، باید مال را به او بازگرداند.
در قرارداد قرض، قرض‌گیرنده مجاز است که مال قرضی را برای مصرف یا استفاده شخصی خود به کار ببرد و آن را طبق نیازهای خود از بین ببرد. برخلاف قرارداد عاریه که در آن عاریه‌گیرنده مسئول حفظ و بازپس دادن مال به صاحبش است،
در قرض، تعهد قرض‌گیرنده تنها به بازپرداخت معادل همان مال است، نه حفظ آن. بنابراین، قرض‌گیرنده موظف است پس از استفاده از مال، چیزی مشابه آنچه گرفته را به قرض‌دهنده بازگرداند، بدون اینکه نیاز به نگهداری آن در وضعیت اولیه یا عدم استفاده از آن باشد.
تفاوت قرارداد قرض و قرارداد بیع
بنابراین درست است که قرض طبق تعریفی که برای شما گفتم یک عقد معوض و تملیکی است اما تمایزی را که میان بیع و قرارداد قرض وجود دارد، می‌توانیم از تعریف بیع و قرض استنباط کنیم. این تمایز این است که، درست است که مالی که در قرض تملیک میشود رایگان نیست و معوض است ولی مبادله ای در قرض صورت نمی‌گیرد.
به خاطر اینکه در قرض تملیک مال بر وجه ضمان المثل یا ضمان القیمه صورت می‌گیرد، نه تملیک بر وجه معاوضه. مقترض بایستی مثل آن چه را که گرفته به مقرض برگرداند.
در قرض مفهوم سودجویی دیگر راه ندارد؛ چون روایت دارید: کل قرض جر منفعه فهو ربا. هر قرضی که منجر به کسب منفعتی بشود ربا حساب میشود. اگر رد مثل موضوع قرض ممکن نبود، در این صورت مطابق ماده ۶۴۸ مقترض بایستی قیمت یوم الرد را بپردازد.
ارکان و آثار قرارداد قرض
قرارداد قرض، ارکان و آثاری دارد که در این مبحث به آن خواهم پرداخت.
تعهدات قرض گیرنده
در قرارداد قرض، قرض‌گیرنده به طور مشخص متعهد است که پس از استفاده از مال قرضی، همان مال را به وام‌دهنده بازگرداند. این تعهد شامل چندین جنبه میشود که در قانون مدنی ایران به طور دقیق بیان شده است. بر اساس ماده ۶۴۸ قانون مدنی، قرض‌گیرنده باید مالی را که به عنوان قرض دریافت کرده، از نظر جنس، مقدار و وصف به وام‌دهنده باز پس دهد.
قرض‌گیرنده موظف است همان مقدار دقیق مال یا ارزشی که قرض گرفته است را بازگرداند. اگر مال قرضی به صورت وزنی یا حجمی بوده باشد، باید همان وزن یا حجم را برگرداند.
علاوه بر مقدار، قرض‌گیرنده باید مال مشابهی از نظر جنس نیز به وام‌دهنده تحویل دهد. برای مثال، اگر قرض دهنده یک نوع کالا یا جنس خاص را قرض داده است، قرض‌گیرنده موظف است مال مشابهی از همان جنس یا نوع را پس دهد.
در صورتی که مال قرضی ویژگی‌ها و شرایط خاصی داشته باشد، قرض‌گیرنده باید همان ویژگی‌ها را در مال بازگردانی که به وام‌دهنده می‌دهد، حفظ کند. این ویژگی‌ها ممکن است شامل کیفیت، وضعیت یا شرایط خاص آن مال باشد. برای مثال، اگر مال قرضی نوعی ماده غذایی یا دارویی با تاریخ انقضای خاص باشد، قرض‌گیرنده باید مال مشابه با ویژگی‌های مشابه به وام‌دهنده بازگرداند.
در صورتی که قرض‌گیرنده قادر به بازپرداخت مال مشابه نباشد، باید معادل قیمت آن را پرداخت کند، چرا که هدف اصلی از قرارداد قرض، انتقال مالکیت به قرض‌گیرنده است و مسئولیت بازپرداخت معادل مال مورد قرض باقی می‌ماند.
تعهدات قرض دهنده
در قرارداد قرض، به محض توافق طرفین، مال قرضی به وام‌گیرنده منتقل میشود و این انتقال موجب میشود که وام‌دهنده موظف به تسلیم مال به وام‌گیرنده باشد. اگر وام‌دهنده از انجام این تعهد خودداری کند، وام‌گیرنده حق دارد از او خسارات ناشی از عدم انجام تعهد را مطالبه کند.
علاوه بر این، در صورت بروز تلف یا نقص در مال قرضی، حتی اگر این مشکلات به دلیل حوادث خارجی پیش آمده باشد، مسئولیت آن بر عهده وام‌دهنده خواهد بود. یعنی اگر وام‌دهنده از تسلیم مال قرضی به موقع خودداری کند، تمام خطرات و تبعات ناشی از تلف یا آسیب به مال، حتی اگر به دلیل شرایط غیرقابل پیش‌بینی باشد، بر دوش او خواهد بود.
آثار قرارداد قرض
چون قرض تملیک بر و جه ضمان است، یک سری آثاری دارد که این آثار در معاوضات دیگر وجود ندارد.
- اثر اول، ربا است. ربای معاوضی شرایطی دارد: از جمله اینکه عوضین بایستی از یک جنس باشند، مکیل و موزون باشند، اما در ربای قرضی هیچ کدام از این شرایط جاری نیست. در قرض مطلقا ربا وجود دارد.
بر همین اساس مقترض بایستی مثل همان پولی را که قرض گرفته به مقرض مسترد کند. اگر چه ممکن است ارزش این پول هنگام استرداد کم شده باشد یا زیاد شده باشد.
ماده ۶۵۰ قانون مدنی در این باره می‌گوید: مقترض باید مثل مالی را که قرض کرده است رد کند؛ اگرچه قیمتا ترقی یا تنزل کرده باشد.
- اثر دوم از آثار عقد قرض این است که در معاوضه ثمن و مثمن یا عوض و معوض بایستی معلوم باشد ولی در قرض لازم نیست که عوض و معوض معلوم باشد؛ به عبارت دیگر، قاعده غرری بودنی که در بیع یا در سایر معاوضات وجود دارد در قرض اجرا نمی‌شود.
- سومین اثر این است که، ذکر عوض در معاوضه شرط است اما در قرض شرط نیست، پس بنابراین با توجه به این ملاک‌ها، شما می‌توانید عقد قرض را از عقد بیع تشخیص بدهید. عقد قرض احکام و شرایطی دارد. اول باید ببینیم که، آیا عقد قرض لازم است یا جایز؟
در رابطه با لازم بودن یا جایز بودن قرض حقوقدانان اختلاف نظر دارند:
یک عده از حقوقدانان، بر این اعتقادند که، عقد قرض یک عقد جایز است. به خاطر اینکه هر کدام از مقرض یا مقترض هر زمانی که اراده کنند، می‌توانند مورد قرض را استرداد کنند حتی اگر در عقد قرض مدت و زمانی معین شده باشد.
یک نکته‌ای را بدانید در رابطه با لزوم یا عدم لزوم تعیین مدت در عقد قرض هم باز اختلاف نظر است، مشهور می‌گویند: تعیین مدت در عقد قرض موجب لزوم نمی‌شود، لازم الوفاء نیست. مقرض می‌تواند قبل از آنی که مدت تعیین شده منقضی بشود و تمام بشود، طلب خودش را از مقترض مطالبه کند.
احکام قرض
عقد قرض احکام و شرایطی دارد. اول باید ببینیم که آیا عقد قرض لازم است یا جایز؟ در رابطه با لازم بودن یا جایز بودن قرض حقوقدانان اختلاف نظر دارند.
یک عده از حقوقدانان، بر این اعتقادند که عقد قرض یک عقد جایز است. به خاطر اینکه هر کدام از مقرض یا مقترض هر زمانی که اراده کنند می‌توانند مورد قرض را استرداد کنند؛ حتی اگر در عقد قرض مدت و زمانی معین شده باشد. یک نکته‌ای را بدانید، در رابطه با لزوم یا عدم لزوم تعیین مدت در عقد قرض هم باز اختلاف نظر است.
مشهور می‌گویند: تعیین مدت در عقد قرض موجب لزوم نمی‌شود، لازم الوفاء نیست. مقرض می‌تواند قبل از آنی که مدت تعیین شده منقضی بشود و تمام بشود، طلب خودش را از مقترض مطالبه کند.
ماده ۶۵۱ قانون مدنی: قائلان به این نظریه برای اثبات نظر خود شان به ماده ۶۵۱ قانون مدنی هم استناد می‌کنند. اگر برای ادای قرض به وجه ملزمی اجلی معین شده باشد، بثب مقرض نمی‌تواند قبل از انقضای مدت طلب خود را مطالبه کند.
می‌گویند این قید به وجه ملزمی که در این ماده توسط قانونگذار به کار برده شده است، نشان دهنده این است که اگر عقد قرض لازم بود، دیگر برای لازم کردنش احتیاج به استفاده از این واژه و ملزم کردنش ضمن یک عقد دیگر نداشتیم، پس این قید، قید به وجه ملزمی نشان می‌دهد که، عقد قرض یک عقد جایز هست.
انواع قرارداد قرض
قرض دارای دو نوع مهم است که در ادامه بیان خواهم کرد:
قرارداد قرض مصرفی (استهلاکی)
قرض مصرفی یا استهلاکی به نوعی از قرض اطلاق میشود که هدف اصلی از دریافت آن تأمین نیازهای فوری و ضروری فرد است. در این نوع قرض، فرد قرض‌گیرنده معمولا برای رفع نیازهای معیشتی و زندگی روزمره خود وارد قرارداد قرض میشود و فورا از مال قرضی برای مصرف شخصی استفاده می‌کند.
این نوع قرض معمولا در شرایط اضطراری و بحرانی اتفاق می‌افتد؛ برای مثال، فردی که هیچ دارایی ندارد و ناگهان با یک وضعیت اضطراری مواجه میشود، مانند بیماری شدید فرزندش که نیاز به درمان فوری دارد. در این شرایط، برای تأمین هزینه‌های درمان یا نیازهای اولیه زندگی مانند خوراک، پوشاک و مسکن، قرض‌گیری اجتناب‌ناپذیر میشود.
به عبارت دیگر، قرض مصرفی برای پاسخگویی به نیازهای اساسی و ضروری است که فورا باید برطرف شوند، و قرض‌گیرنده پس از دریافت مال، آن را به سرعت مصرف می‌کند بدون آن که قصد استفاده از آن برای تولید یا سرمایه‌گذاری داشته باشد.
قرارداد قرض تولیدی و سرمایه‌گذاری (استنتاجی)
نوع دیگری از قرض که در میان اقتصاددانان و حقوقدانان شناخته شده است، «قرض تولیدی» یا «قرض سرمایه‌گذاری» است که گاهی به آن «قرض استنتاجی» نیز گفته میشود. این نوع قرض برخلاف قرض مصرفی، به منظور تأمین نیازهای روزمره یا اضطراری زندگی اخذ نمی‌شود، بلکه هدف از آن ایجاد یا توسعه فعالیت‌های اقتصادی، تولیدی یا سرمایه‌گذاری است.
در قرض تولیدی، فرد قرض‌گیرنده هیچ نیازی به مصرف فوری مال قرضی ندارد، بلکه از این قرض برای ایجاد فرصت‌های اقتصادی و افزایش سرمایه خود استفاده می‌کند.
در این نوع قرض، مقترض به‌طور عمدی و آگاهانه به دنبال بهره‌برداری از مال قرضی است تا از طریق سرمایه‌گذاری، درآمدزایی کند یا پروژه‌ای تولیدی راه‌اندازی کند. برای مثال، فردی که به دنبال راه‌اندازی یک کسب و کار جدید است و سرمایه کافی برای شروع ندارد، ممکن است از بانک، موسسات مالی یا افراد دیگر قرض بگیرد. هدف او از قرض گرفتن، نه مصرف مال، بلکه استفاده از آن برای رشد و توسعه پروژه‌اش است.
در این نوع قرض، فرد قرض‌گیرنده برنامه‌ریزی می‌کند که از مال قرضی به عنوان یک ابزار برای سرمایه‌گذاری و تولید استفاده کند و از این طریق سود به دست آورد.
به عنوان مثال، ممکن است فردی برای خرید تجهیزات یا راه‌اندازی یک خط تولید سرمایه‌گذاری کند و سپس از سود حاصل از تولید یا فروش محصولات خود، اصل قرض را همراه با سود آن بازپرداخت نماید. به این ترتیب، فرد از قرض گرفتن به‌عنوان یک ابزار برای رشد اقتصادی و افزایش سرمایه استفاده می‌کند.
در قرض تولیدی، مقترض معمولا هیچگونه الزام یا اجبار فوری برای مصرف مال ندارد. او این قرض را به قصد بهره‌برداری اقتصادی می‌گیرد و در راستای آن قصد دارد ارزش افزوده ایجاد کند. این نوع قرض بیشتر در دنیای کارآفرینی و تولید به‌ویژه در شروع کسب و کارهای جدید یا توسعه شرکت‌ها کاربرد دارد.
راهنمای تنظیم قرارداد قرض به صورت گام به گام
برای تنظیم قرارداد قرض باید مراحل زیر را طی کنید.
۱. تعیین مبلغ قرض
در هر قرارداد قرض، یکی از مهم‌ترین مسائل، تعیین دقیق مبلغ قرض است. این مبلغ باید به طور شفاف و بی‌ابهام در قرارداد ذکر شود تا هیچگونه اختلاف یا سوء تفاهمی در آینده پیش نیاید. منظور از مبلغ قرض می‌تواند شامل پول نقد یا ارزشی معین از اموال باشد که طرفین برای آن به توافق می‌رسند.
اگر قرض به صورت پول نقد باشد، باید مقدار دقیق پولی که قرض داده میشود، به همراه واحد پول (ریال، دلار، یورو و غیره) در قرارداد قید شود. همچنین، اگر قرض از نوع قرض‌های غیر نقدی باشد (مثلا کالا یا دارایی)، ارزش دقیق آن مال نیز باید تعیین گردد.
علاوه بر این، قرارداد باید روش محاسبه ارزش مال قرضی را نیز به وضوح توضیح دهد. برای مثال، اگر کالا یا دارایی‌های غیر نقدی به عنوان قرض مورد استفاده قرار گیرند، باید معیارهای ارزیابی و قیمت‌گذاری آن مال مشخص شود تا در صورت بروز اختلاف، طرفین بدانند که بر اساس چه اصولی ارزش آن مال تعیین شده است.
۲. تعیین مدت زمان بازپرداخت
این بخش از قرارداد باید به دقت و به‌طور کاملا مشخص تعریف شود تا طرفین از شرایط مالی خود و زمان‌بندی بازپرداخت آگاه باشند و هیچگونه سردرگمی یا اختلافی در آینده به وجود نیاید. مدت زمان بازپرداخت، زمانی است که قرض‌گیرنده باید مبلغ قرضی را به وام‌دهنده بازگرداند و می‌تواند به اشکال مختلفی مشخص شود.
زمان‌بندی بازپرداخت می‌تواند به صورت روزانه، ماهانه یا سالانه تعیین گردد، بسته به توافق طرفین و نوع قرض. به عنوان مثال، اگر قرض به صورت اقساطی و در مدت زمان مشخصی قرار است بازپرداخت شود، باید تعداد و مبلغ هر قسط و تاریخ دقیق پرداخت آن در قرارداد قید شود. برای برخی از قرض‌ها، مانند قرض‌های کوتاه مدت، ممکن است مدت زمان بازپرداخت تنها چند روز یا ماه باشد، در حالی که برای قرض‌های بلندمدت، مانند وام‌های مسکن، بازپرداخت ممکن است سال‌ها به طول انجامد.
علاوه بر مدت زمان کلی بازپرداخت، جزئیات دیگری نیز باید در قرارداد گنجانده شود. مثلا، اگر قرض به صورت اقساطی پرداخت میشود، باید مشخص شود که آیا اقساط به صورت ثابت یا متغیر خواهند بود و آیا مهلت‌های پرداخت قابل تمدید است یا خیر. همچنین، باید شرایطی برای پرداخت‌های زودهنگام یا پیش‌پرداخت (در صورتی که قرض‌گیرنده تصمیم به بازپرداخت زودتر از موعد بگیرد) مشخص گردد.
اگر قرض‌گیرنده به هر دلیلی نتواند در زمان مشخص شده به بازپرداخت ادامه دهد، باید جریمه یا نرخ بهره تأخیری برای پرداخت‌های دیرهنگام در نظر گرفته شود. این موضوع باید به‌طور شفاف در قرارداد ذکر شود تا طرفین بدانند که در صورت وقوع چنین وضعیتی چه عواقبی در انتظارشان است.
۳. تعریف شرایط بازپرداخت
شرایط بازپرداخت یکی از بخش‌های مهم قرارداد قرض است که باید به دقت و شفافیت تنظیم شود. این شرایط شامل زمان‌بندی بازپرداخت، نرخ بهره (در صورت وجود)، روش‌های پرداخت و شرایط خاص مانند جریمه تأخیر یا پیش‌پرداخت است.
اگر در قرارداد بهره توافق شده باشد، باید نرخ آن به‌طور دقیق مشخص شود. این نرخ می‌تواند ثابت یا متغیر باشد و باید روش محاسبه آن واضح باشد.
روش پرداخت باید مشخص شود؛ مثلا پرداخت نقدی، انتقال بانکی یا چک. همچنین، نحوه پرداخت اقساط (ماهانه، فصلی) و تاریخ‌های دقیق آن باید تعیین گردد.
اگر قرض به صورت اقساطی است، باید تعداد اقساط، مبلغ هر قسط و تاریخ دقیق پرداخت‌ها ذکر شود. همچنین، شرایط تغییر تاریخ پرداخت‌ها یا پیش‌پرداخت‌ها باید در قرارداد ذکر گردد.
در صورت تأخیر در پرداخت، باید جریمه‌های آن مشخص شود. همچنین، اگر تغییرات در شرایط بازپرداخت لازم باشد، باید فرآیند تغییرات به‌طور رسمی و قانونی پیش‌بینی گردد.
۴. امضای طرفین
برای اعتبار قانونی قرارداد قرض، امضای هر دو طرف آن ضروری است. این امضاها نمایانگر توافق کامل و اراده آزاد طرفین برای پذیرش مفاد قرارداد هستند و بدون آن، قرارداد فاقد اعتبار خواهد بود. علاوه بر امضا، تاریخ تنظیم قرارداد نیز باید به وضوح در سند قید شود، چرا که این تاریخ نقطه آغاز تعهدات طرفین و زمان اجرای آن‌ها را مشخص می‌کند.
۵. مستندسازی شرایط اضافی
در قراردادهای قرض، شرایط اضافی مانند وثیقه یا ضمانت باید به دقت مستندسازی شوند. این شرایط به تضمین بازپرداخت قرض کمک کرده و در صورت بروز مشکل، به‌عنوان مدارک قانونی قابل استفاده خواهند بود.
وام‌دهنده ممکن است از قرض‌گیرنده بخواهد که وثیقه‌ای مانند اموال منقول یا غیرمنقول ارائه دهد. این اطلاعات باید به طور دقیق در قرارداد ذکر شده و شرایط استفاده از آن در صورت عدم بازپرداخت مشخص شود. همچنین، در صورت وجود ضامن، مشخصات و تعهدات او باید مستند شود.
همچنین باید مشخص شود که در صورت نقض شرایط، چه اقداماتی انجام خواهد شد. این جزئیات باید به‌طور واضح در قرارداد بیان شوند تا از بروز مشکلات قانونی جلوگیری گردد.
نمونه قرارداد قرض
قرارداد قرض مبلغ معین
این قرارداد فی‌مابین آقای/خانم… فرزند … به کد ملی … و تاریخ تولد ۱۳../…/… به عنوان قرض‌گیرنده، که در اینجا «قرض‌گیرنده» نامیده میشود، و آقای/خانم … به عنوان قرض‌دهنده تنظیم می‌گردد.
قرض‌گیرنده به‌طور رسمی اقرار نموده و گواهی می‌دهد که در تاریخ … مبلغ (تعداد و رقم مبلغ قرض) را از قرض‌دهنده دریافت نموده و متعهد میشود تا تاریخ مشخص شده مبلغ قرض را به طور کامل بازپرداخت نماید. در صورت تأخیر در بازپرداخت، قرض‌گیرنده ملزم به پرداخت روزانه مبلغ دویست هزار تومان به‌عنوان وجه التزام خواهد بود.
شرایط قرارداد:
- روش تحویل مبلغ قرض: مبلغ قرض به‌صورت واریز به حساب بانکی قرض‌گیرنده پرداخت میشود/گردیده است.
- ضمانت‌نامه: در صورت عدم بازپرداخت قرض در مهلت مقرر، آقای/خانم … به شماره ملی … و تاریخ تولد … به عنوان ضامن وارد قرارداد میشود. ضامن متعهد میشود که در صورت درخواست پرداخت بدهی، تمامی هزینه‌های دادرسی، حق‌الوکاله، خسارات تأخیر و تأدیه را پرداخت کرده و مسئولیتی در قبال وجه التزام حسن‌انجام تعهد نخواهد داشت.
- وجه التزام و مهلت بازپرداخت: قرض‌گیرنده با امضای این قرارداد تأکید می‌کند که در صورت تاخیر در بازپرداخت مبلغ قرض، موظف به پرداخت وجه التزام به ازای هر روز تأخیر تا زمان پرداخت کامل بدهی است. حتی اگر مبلغ پرداختی بیشتر از قرض باشد، محاسبه وجه التزام ادامه خواهد یافت تا مبلغ اصلی به طور کامل تسویه شود.
- زمان بازپرداخت: قرض‌دهنده نمی‌تواند قبل از موعد مقرر، مبلغ قرض را مطالبه کند. با این حال، قرض‌گیرنده می‌تواند مبلغ قرض را زودتر از موعد بازپرداخت نماید.
- تصفیه قرض: تصفیه بدهی زمانی تکمیل میشود که مبلغ کامل توسط قرض‌گیرنده یا ضامن به حساب قرض‌دهنده واریز شود، یا در صورت طرح دعوا با حضور وکیل و صدور حکم قطعی، از طریق اجرای احکام دادگستری وصول گردد.
این قرارداد به طور کامل و در کمال رضایت طرفین امضاء شده و طرفین آن موظف به رعایت تمامی شرایط و ضوابط ذکر شده می‌باشند.
نکات مهم قرارداد قرض
در این مبحث مهم‌ترین نکات قرارداد قرض که باید بدانید از زبان مشاوره حقوقی با تجربه را ذکر خواهم کرد.
از بین رفتن مال موضوع قرض
در صورتی که مال قرضی گم شود، آسیب ببیند یا از بین برود، قرض‌گیرنده مسئولیت دارد تا مال مشابه یا معادل آن را برای قرض‌دهنده تأمین کند. اگر تهیه مال مشابه ممکن نباشد، قرض‌گیرنده موظف است مبلغ معادل قیمت مال قرضی را به قرض‌دهنده پرداخت نماید.
در این شرایط، قرض‌گیرنده باید خسارت واردشده را جبران کرده و مال از دست رفته را با توجه به ارزش روز آن جایگزین کند.
زمان مطالبه قرض
چنانچه در قرارداد قرض مهلتی برای بازپرداخت تعیین شده باشد، قرض‌دهنده تنها پس از پایان مهلت مقرر قادر خواهد بود برای دریافت بدهی خود اقدام کند و قبل از آن نمی‌تواند درخواست بازپرداخت نماید.
علاوه بر این، در زمان مطالبه بدهی، قاضی می‌تواند در صورت تشخیص نیاز، به قرض‌گیرنده مهلت بیشتری برای بازپرداخت بدهی بدهد یا حتی امکان پرداخت بدهی به صورت اقساطی را فراهم کند.
شرایط لازم جهت اعتبار قانونی توافق
طرفین قرارداد باید با قصد و رضایت کامل و بدون اجبار اقدام به تنظیم عقد قرض کنند.
طرفین باید صلاحیت قانونی برای عقد قرارداد را داشته باشند. به این معنی که باید از نظر قانونی قادر باشند قرارداد منعقد کنند، مانند عدم صغر یا دیوانگی.
مال قرضی باید به‌طور مشخص و معین تعیین شده باشد و نباید مالی مبهم یا مجهول باشد.
هدف و نیت طرفین باید مشروع و قانونی باشد. به‌طور مثال، اگر قرض‌دهنده مالی را برای اهداف غیرقانونی مانند دزدی در اختیار قرض‌گیرنده قرار دهد، قرارداد باطل است.
ایجاب و قبول در نمونه قرارداد قرض پول
یکی از ویژگی‌های برجسته قرارداد قرض پول، سادگی فرآیند شکل‌گیری آن است. برخلاف بسیاری از قراردادهای دیگر که نیاز به تشریفات و اقدامات خاصی دارند، در قرارداد قرض پول تنها با اعلام اراده طرفین و پذیرش آن توسط طرف مقابل، این قرارداد به طور قانونی منعقد میشود.
به عبارت ساده‌تر، زمانی که یک شخص اعلام کند که مبلغی پول قرض داده و طرف مقابل آن را بپذیرد، قرارداد به وجود می‌آید و هیچگونه اقدام اضافی دیگری لازم نیست.
بر اساس تعریف قانون مدنی از قرارداد، حتی قراردادهای شفاهی نیز از نظر قانونی معتبرند. یعنیکه نیازی به تنظیم قرارداد به‌صورت کتبی نیست و یک توافق کلامی هم می‌تواند به اندازه یک قرارداد مکتوب اعتبار داشته باشد.
در واقع، در بسیاری از موارد روزمره، قراردادهای قرض پول به‌طور شفاهی بین افراد بسته میشود و هیچگونه مستندات کتبی برای آن‌ها تنظیم نمی‌شود.
رد مال قرض
یکی از جنبه‌های مهم در تنظیم قرارداد قرض، مسأله بازپرداخت مال است. مالی که قرض گرفته شده، باید حتما پس داده شود. مهلت رد مال در قرارداد ذکر میشود. چنانچه فرد از آن سرباز زد، میتوان از طریق محاکم قضایی پیگیری کرده و او را ملزم به رد مال قرض شده کرد.
انتقال موضوع قرض
به عبارت دیگر، پس از انعقاد قرارداد، وام گیرنده حق دارد که مال قرضی را از وام دهنده دریافت کند و اگر در تحویل آن تأخیر یا نقصی پیش آید، می‌تواند خسارات ناشی از این تأخیر یا نقص را از وام دهنده مطالبه کند.
این امر نشان می‌دهد که پس از عقد، تمام منافع مربوط به مال قرضی به وام گیرنده تعلق پیدا می‌کند و او از زمان انعقاد قرارداد از این منافع بهره‌برداری می‌کند.
وام دهنده در شرایط معمولی و جز در موارد خاص که طبق قوانین و قراردادها، حق فسخ یا بازپس‌گیری مال را دارد، نمی‌تواند مال قرضی را پس بگیرد. همچنین، وام گیرنده موظف است پس از گذشت مدت زمان معین، همان مال قرضی را به وام دهنده بازگرداند. هرچند که مالکیت موقت مال قرضی به وام گیرنده تعلق دارد، اما او تنها از حق استفاده و بهره‌برداری از آن مال برخوردار است و به طور کلی مالکیت قطعی مال، به او انتقال نمی‌یابد تا زمانی که اصل مال به وام دهنده بازگردانده شود.
افزایش یا کاهش ارزش پول
افزایش یا کاهش ارزش پول تأثیری بر شرایط قرارداد قرض ندارد. به عبارت دیگر، قرض‌گیرنده موظف است همان مقدار مال یا مبلغی را که قرض گرفته است، بدون توجه به تغییرات ارزش پول، به قرض‌دهنده بازپرداخت کند. در صورت تغییر در قدرت خرید پول یا تورم، هیچ تغییری در میزان بدهی قرض‌گیرنده ایجاد نخواهد شد و او باید همان مقدار اولیه قرض را تسویه نماید.
مقترض ملزم است که همان مال یا معادل آنچه که دریافت کرده است را بازگرداند، حتی اگر ارزش آن تغییر کرده باشد. به عبارت دیگر، تغییرات قیمتی در طول زمان نمی‌تواند مانع از مسئولیت او برای بازپرداخت اصل قرض شود.
پایان قرارداد قرض
قرارداد قرض میتوان به دلایل مختلفی پایان یابد که به شرح زیر است:
فسخ
عقد قرض یک قرارداد الزام‌آور و لازم به شمار می‌آید، یعنی هیچ یک از طرفین بدون موافقت طرف دیگر نمی‌توانند آن را به طور یک‌جانبه فسخ کنند. در قانون مدنی ایران، هیچ گونه شرایط ویژه‌ای برای فسخ عقد قرض در نظر گرفته نشده است، به عبارت دیگر، این عقد به طور پیش‌فرض قابل فسخ نیست مگر اینکه در متن قرارداد یا توافق‌نامه، شرایط خاصی برای فسخ آن تعیین شده باشد.
اگر طرفین بخواهند که در صورت وقوع شرایط خاصی، قرارداد قرض فسخ شود، باید این شرایط به وضوح در توافق‌نامه یا قرارداد ذکر شود تا در صورت بروز شرایط مشخص‌شده، هر یک از طرفین بتوانند به استناد آن بند، درخواست فسخ عقد را داشته باشند.
همچنین، ممکن است طرفین قرارداد تصمیم بگیرند که بر اساس برخی خیارات قانونی که در قانون مدنی تعریف شده است، از جمله خیارات فسخ برای عیب یا غبن، حق فسخ را برای خود محفوظ دارند. این خیارات به طرفین این امکان را می‌دهد که در شرایط خاص، عقد قرض را لغو کنند، به شرطی که این اختیار در متن قرارداد پیش‌بینی شده باشد.
بطلان قرارداد
بطلان به وضعیت قراردادی اطلاق میشود که هیچ گونه اثر و اعتبار قانونی ندارد. به عبارت دیگر، عقدی که باطل باشد به هیچ عنوان نمی‌تواند به حقوق و تعهدات قانونی منجر شود و تمام شرایط لازم برای صحت آن از جمله رضایت طرفین، اهلیت، موضوع مشخص و مشروعیت قصد باید وجود داشته باشد. در صورتی که یکی از این شرایط اساسی برآورده نشود، عقد باطل میشود و اصطلاحاتی چون عقد غیر معتبر یا عقد فاسد برای آن به کار می‌رود.
با این حال، در صورتی که طرفین یک عقد باطل، به واسطه آن عقد، مالی را به یکدیگر انتقال داده یا عملی را انجام داده باشند، زمینه‌ای برای ایجاد برخی حقوق و تعهدات بین آن‌ها ایجاد میشود. در چنین مواردی، هر کدام از طرفین موظفند آنچه را که در نتیجه عقد باطل به طور نادرست به دست آورده‌اند، بازگردانند. این فرآیند تحت عنوان تسلیم مالی که به اشتباه منتقل شده است شناخته میشود و شامل بازگرداندن هر چیزی است که به طور غیرقانونی و بر اساس یک عقد باطل منتقل شده است.
پرسش‌های متداول
بطلان عقد چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
اگر مال موضوع قرارداد قرض از بین رفت، چه باید کرد؟
آیا بدون داشتن حق خیار فسخ، میتوان قرارداد قرض را فسخ کرد؟
تنظیم قرارداد قرض با متخصصین بنیاد وکلا
آیا شما یا یکی از نزدیکان‌تان درگیر پرونده قرارداد قرض هستید؟ گروه حقوقی بنیاد وکلا به عنوان معتبرترین مرکز حقوقی ایران در این زمینه تخصص و تجربه لازم را دارد تا شما را در هر مرحله از رسیدگی قانونی راهنمایی کند.
خدمات ما در حوزه قراداد قرض شامل:
- تحلیل دقیق پرونده‌های مربوط به چگونگی تنظیم قرارداد و شرایط رد آن توسط وکیل قرارداد قرض
- نمایندگی قانونی در محاکم و فرآیندهای قضایی
- راهنمایی در خصوص اقدامات پیشگیرانه و حقوقی برای رد مال و طرح شکایت در محاکم قضایی
اگر نیاز به مشاوره و کمک فوری دارید و می‌خواهید هر چه سریع‌تر پرونده خود را به سرانجام برسانید، وارد صفحه مشاوره حقوقی قرارداد قرض شوید و از روش‌های مختلف مشاوره آنلاین و تلفنی استفاده کنید.