امروزه بسیاری از افراد به خصوص تجار در معاملات خود به جای حمل و نقل پول به صورت نقدی که در گذشته رایج بود و خطرات بسیاری داشت از اسنادی استفاده می کنند که وسیه پرداخت پول است و انجام معاملات را تسهیل می کند.
در واقع آن چه که به این اسناد اهمیت و اعتبار می بخشد عملکرد آن ها است که وسیله پرداخت هستند.
اگرچه به عملکرد این اسناد نیز انتقاداتی وارد است و ممکن است شخص صادر کننده این اسناد به عنوان یکی از طرفین معامله به تعهدات خود پایبند نماند و مبلغ را پرداخت نکند؛ اما به طور کلی استفاده از این اسناد جایگزین مناسب تری نسبت به وجه نقد است. این اسناد در یک تقسیم بندی کلی به چک، سفته و برات تقسیم می شوند.
در خصوص وصول هر یک از اسناد تجاری و پروسه قانونی آن می‌توانید از مجموعه بنیاد وکلا، مشاوره حقوقی دریافت نمایید.
فایده استفاده از اسناد تجاری
همانطور که می دانید در گذشته به منظور پرداخت مبلغ یک معامله طرف خریدار پول نقد به طرف دیگر پرداخت می کرد.
پرداخت پول نقد به طرف معامله گاهی در شهر محل سکونت خریدار صورت می گرفت که در این مورد خطری برای حمل و نقل پول مشاهده نمی شد؛ اما گاهی شخص خریدار برای خرید کالای مورد نظر مجبور به سفرهای طولانی می شد.
در این مورد حمل پول نقد در مسیرهای طولانی ممکن بود آسیب های جدی و غیر قابل جبرانی را به همراه می داشت؛ از جمله سرقت راهزنان و حمله حیوانات و غیره.
با گذشت زمان تجار برای تسهیل معاملات بین خود اسنادی را تدوین کردند تا با اعتبار بخشی به این اسناد بتوانند معاملاتی ایمن داشته باشند.
انواع اسناد تجاری
اسناد تجاری به صورت کلی و عام شامل اسناد متعددی هستند که در مبادلات و معاملات تجاری کاربرد دارد؛ اما اسناد تجاری خاص اسنادی هستند که وسیله پرداخت دیون و پرداخت مبلغ معامله هستند.
این اسناد عبارتند از چک، سفته و برات که در ادامه به هریک از آن ها خواهیم پرداخت:
چک
در خصوص سند تجاری چک دو دسته از مقررات وجود دارد. برخی از آن ها در قانون تجارت بیان شده است و بیشتر مباحث و مقررات مربوط به چک در قانون صدور چک مطرح گشته است. در این بخش به مقررات هر دو قانون خواهیم پرداخت:
بر اساس ماده ۳۱۰ قانون تجارت: چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال‌علیه دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید. منظور از محال علیه در این قانون، محلی است که شخص صادر کننده در آن جا پول دارد مانند؛ بانک.
رایج ترین سند تجاری بین تجار چک هست و تنها سند تجاری است که در صورت عدم پرداخت وجه آن طرف دارنده می تواند شکایت کیفری علیه صادر کننده مطرح کند. به همین دلیل در هنگام صدور چک دقت بالایی داشته باشید و همچنین نکاتی را که در ادامه می پردازیم را رعایت نمایید:
- امضا درج شده در چک با امضایی که صادر کننده در هنگام افتتاح حساب جاری ارائه کرده است منطبق باشد.
- قبل از صدور چک مطمئن شوید که معادل مبلغ مندرج در چک در حساب خود پول دارید.
- هنگام صدور چک توجه داشته باشید که مبلغ و تاریخ را به حروف و عدد بنویسید و سعی کنید چک خط خوردگی نداشته باشد.
- اعتبار و قابلیت استناد سند تجاری چک تنها با امضا محقق می شود.
به موجب ماده ۱ قانون صدور چک، چک انواعی دارد که در ادامه به هر یک از آن ها می پردازیم:
- چک عادی: چکی است که اشخاص عهده بانک‌ها به حساب جاری خود صادر می‌کنند و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد.
- چک تایید شده: چکی است که اشخاص عهده بانک‌ها به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه پرداخت وجه آن تایید می‌شود.
- چک تضمین شده: چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود.
- چک مسافرتی: چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هریک از شعب آن بانک توسط نمایندگان و کارگزارن آن پرداخت می‌گردد.
منظور از دارنده چک در این ماده کسی است که چک در وجه او صادر گردیده یا به نام او پشت‌نویسی شده یا حامل چک (در مورد چک‌های در وجه حامل) یا قائم مقام قانونی آنان است.
نحوه مطالبه و وصول مبلغ چک
با توجه به اینکه مقررات قانون چک در سال ۱۳۹۷ اصلاحاتی به همراه داشت نقد کردن وجه چک را در دو بخش برای چک های قبل از سال ۱۳۹۷ و چک های بعد از آن بیان می کنیم:
به منظور مطالبه و نقد کردن چک هایی که قبل از سال ۱۳۹۷ صادر شده اند باید مراحل زیر را سپری نمایید:
- چند روز قبل از تاریخ سر رسید چک به همراه مدارک هویتی از جمله کارت ملی به بانکی که در آن جا حساب دارید مراجعه نمایید.
- فرمی را که مخصوص وصول و مطالبه چک است را تکمیل نمایید.
- چک را پشت نویسی نمایید و آن را امضا کنید
- شعبه بانک مهر بانک را روی چک می زند و مبلغ را به حساب شخص دارنده واریز می نماید.
نحوه نقد کردن چک هایی که بعد از سال ۱۳۹۷ صادر شده اند:
با توجه به اینکه در سال های اخیر مشکلات و پرونده های متعددی در خصوص چک در دادگاه ها مطرح شد، قانون گذار در تاریخ ۱۳ آبان سال ۱۳۹۷ تغییرات و اصلاحاتی را در قانون چک وضع کرد که به موجب این تغییرات صدور و ظهر نویسی و وصول و نقد کردن چک و تمام فرایند مربوط به آن ها باید از طریق سامانه صیاد (صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک) صورت بگیرد.
به منظور وصول و نقد کردن چک های جدید، دارنده چک می تواند با مراجعه به سامانه صیاد و گرفتن استعلام و اطلاعات مندرج در سامانه را با اطلاعات مندرج در چک تطبیق دهد و در نهایت به عنوان دارنده چک را تایید کند و کد ۱۶ رقمی رهگیری را به بانک ارائه دهد و چک را وصول کند.
روش های نقد کردن چک
مراحل مذکور نقد کردن چک مربوط به زمانی است که صادر کننده چک در زمان سررسید چک در حساب بانکی خود معادل مبلغ چک پول داشته باشد؛ اما اگر دارنده چک به منظور وصول چک به بانک مراجعه نماید و متوجه بشود که صادرکننده پولی برای پرداخت ندارد چگونه می تواند دین خود را وصول کند؟
به چنین حالتی در اصطلاح چک برگشتی یا چکی که وصول نشده گفته می شود. در قانون شیوه های مختلفی برای وصول چک بیان شده است که در ادامه به هر یک از آن ها می پردازیم:
روش شکایت کیفری
یکی از روش‌هایی که قانون گذار برای مطالبه و وصول مبلغ چک پیش بینی کرده است شکایت کیفری است. بنا بر توصیه وکیل تلفنی شکایت کیفری وصول چک کم هزینه‌تر از شکایت حقوقی آن می‌باشد.
به موجب ماده ۱۱ قانون صدور چک در صورتی که دارنده چک تا شش ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه ننماید یا ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت ننماید دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.
بنابراین یکی از شرایط شکایت کیفری علیه صادر کننده چک، رعایت مهلت ۶ ماهه از تاریخ صدور چک یا ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت است.
به عنوان مثال اگر موعد چک ۱۲/۱/۹۹ باشد شما به عنوان دارنده چک باید تا تاریخ ۱۲/۷/۹۹ چک را برگشت بزنید و از بانک تقاضای گواهی عدم پرداخت نمایید.
لازم به ذکر است که هر چکی قابلیت شکایت کیفری ندارد. به موجب ماده ۱۳ قانون صدور چک در موارد زیر صادرکننده چک قابل تعقیق کیفری نیست:
- الف- در صورتی که ثابت شود چک سفید امضا داده شده باشد.
- ب- هرگاه در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد.
- ج- چنانچه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله و یا تعهدی است.
- د- هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
- ه- در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد.
به موجب ماده ۱۵ قانون صدور چک: دارنده چک می‌تواند علاوه بر وجه چک، ضرر و زیان خود را در دادگاه کیفری مرجع رسیدگی مطالبه نماید. از جهت رسیدگی به کلیه شکایات و دعاوی جزایی و حقوقی مربوط به چک در دادسرا و دادگاه تا خاتمه دادرسی، فوری و خارج از نوبت به عمل خواهد آمد.
نقد کردن چک به روش حقوقی
یکی دیگر از روش های رایج وصول و نقد کردن چک ها، روش حقوقی است. در واقع چک هایی که قابل شکایت کیفری نیستند را می توانید از طریق محاکم حقوقی پیگیری نمایید.
اگر مبلغ چک بالای ۲۰ میلیون تومان باشد به موجب رای وحدت روبه دیوان عالی کشور شماره ۶۸۸ مورخ ۲۳/۳/۸۵، محاکمی که صلاحیت رسیدگی به موضوع وصول و مطالبه چک را دارند به قرار زیر است:
- دادگاهی که خوانده دعوا در محل آن اقامت دارد.
- دادگاهی که چک در محل آن صادر شده است.
- دادگاهی که در محل آن چک برگشت خورده است.
و اگر مبلغ چک زیر ۲۰ میلیون باشد برای مطالبه وجه آن باید به شورای حل اختلاف مراجعه نمایید.
وصول چک از طریق اجرای احکام
یکی از روش های سریع و پر کاربرد وصول وجه چک، روش اجرایی است. به موجب ماده ۲ قانون صدور چک، اصلی ترین شرط برای وصول چک از طریق اجرای ثبتی، صدور چک به عهده یکی از بانک هایی است که طبق قوانین ایران تاسیس شده باشد.
به منظور مطالبه وجه چک از طریق اجرای ثبت باید مدارک زیر را به همراه داشته باشید:
- به موجب ماده ۲ قانون صدور چک: ارائه اصل چک و گواهی عدم پرداخت آن
- ارائه کارت ملی
- تکمیل فرم صدور اجرائیه چک
- ارائه گواهی مطابقت امضا صادر کننده چک با نمونه امضا در بانک؛ لازم به ذکر است که اجرائیه ثبتی تنها در صورتی صادر می شود که امضا صادر کننده در چک با نمونه امضا او در بانک مطابقت داشته باشد.
- بعد از صدور اجرائیه، اجرائیه به صادر کننده ابلاغ می گردد و به او به مدت ۱۰ روز مهلت می دهند که مبلغ چک را پرداخت نماید در صورتی که بعد از انقضا مهلت مذکور، مبلغ چک پرداخت نشود، صادر کننده می تواند از اموال صادر کننده را توقیف کند و معادل بدهی خود را از این طریق وصول نماید.
سفته
به موجب ماده ۳۰۷ قانون تجارت: فته طلب (سفته) سندی است که به موجب آن امضا کننده تعهد می‌کند مبلغی در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین و یا به حواله‌کرد آن شخص کارسازی نماید.
اگر در سر رسید معین مبلغ سفته پرداخت نشود شما می توانید از تاریخ سررسید ظرف مدت ۱۰ روز به دادگاه صالح مراجعه نمایید و نسبت به عدم پرداخت آن اعتراض کنید که در قانون از این اعتراض تحت عنوان واخواست یاد شده است.
در واقع واخواست در برگه های مخصوصی که در بانک تنطیم می گردد صورت می گیرد و از طریق دادگاه به خوانده دعوا ابلاغ می گردد.
مدارک لازم برای نقد کردن سفته
برای مطالبه و نقد کردن سفته باید مدارک زیر را ارائه نمایید:
- اصل سفته و رونوشت آن
- واخواست نامه در صورتی که واخواست کرده اید
- ارائه کارت ملی
- اگر برای این منظور وکیل گرفته اید، اصل وکالتنامه راهم ارائه نمایید.
نحوه مطالبه و نقد کردن سفته
بعد از طرح دعوا برای مطالبه و وصول وجه سفته دادگاه یک وقت رسیدگی تعیین می نماید و موضوع را مورد بررسی قرار می دهد و اگر در خاتمه دادرسی برای قاضی احراز شود که صادرکننده دین خود را پرداخت نکرده است او را محکوم به پرداخت می نماید.
اگر بعد از صدور حکم محکومیت نیز حاضر به پرداخت نگردد، خواهان دعوا می تواند اموالی را از او توقیف کند و اگر اموالی از او یافت نشود می توان حکم جلب او را گرفت و او را بازداشت کرد.
برات
یکی دیگر از اسناد تجاری که این روزها دیگر کاربرد ندارد، برات است. برات سندی است که بر اساس آن شخص صادر کننده به شخص دیگری دستور پرداخت میلغ معین در سررسید معین را می دهد.
به موجب ماده ۲۲۳ قانون تجارت برای اینکه برات قابل استناد باشد و اعتبار داشته باشد باید علاوه بر امضاء یا مهر برات‌دهنده دارای شرایط ذیل باشد:
- قید کلمه (برات) در روی ورقه.
- تاریخ تحریر (روز و ماه و سال)
- اسم شخصی که باید برات را تأدیه کند.
- تعیین مبلغ برات.
- تاریخ تأدیه وجه برات
- مکان تأدیه وجه برات اعم از اینکه محل اقامت محال‌علیه باشد یا محل دیگر.
- اسم شخصی که برات در وجه یا حواله‌کرد او پرداخته می‌شود.
- تصریح به اینکه نسخه اول یا دوم یا سوم یا چهارم الی آخر است.
نقد کردن و وصول کردن برات
اگر شخصی که به او دستور پرداخت برات داده شده است قبول کند مبلغ آن را بپردازد؛ ولی در سررسید معین آن را نپردازد به موجب ماده ۲۳۸ قانون تجارت می توان علیه کسی که براتی قبول کرده ولی وجه آن را نپرداخته اعتراض عدم تأدیه شود، دارنده براتی نیز که همان شخص قبول کرده ولی هنوز موعد پرداخت آن نرسیده است می‌تواند از قبول‌کننده تقاضا نماید که برای پرداخت وجه آن ضامن دهد یا پرداخت آن را به نحو دیگری تضمین کند.
مهلت اعتراض عدم تأدیه به موجب ماده ۲۸۰ قانون تجارت: ظرف ده روز از تاریخ سررسید است. دارنده براتی که به علت عدم تأدیه اعتراض شده است باید در ظرف ده روز از تاریخ اعتراض عدم تأدیه را به وسیله اظهارنامه رسمی یا مراسله سفارشی دو قبضه به کسی که برات را به او واگذار نموده اطلاع دهد.
پس از اقامه دعوی، دادگاه مکلف است به مجرد تقاضای دارنده براتی که به علت عدم تأدیه اعتراض شده است معادل وجه برات را از‌اموال مدعی‌علیه به عنوان تأمین توقیف نماید.
برای نقد کردن وجه چک چه مدارکی را باید ارائه کنیم؟
اگر چک های شما جز چک های قدیمی است چند روز قبل از تاریخ سر رسید چک به همراه مدارک هویتی از جمله کارت ملی به بانکی که در آن جا حساب دارید مراجعه نمایید.
فرمی را که مخصوص وصول و مطالبه چک است را تکمیل نمایید و چک را پشت نویسی نمایید و آن را امضا کنید در نهایت شعبه بانک مهر بانک را روی چک می زند و مبلغ را به حساب شخص دارنده واریز می نماید.
اگر چک جز چک های جدید است که بعد از سال ۹۷ صادر شده است باید در سامانه صیاد اطلاعات مندرج در چک را با اطلاعات مندرج در سامانه تطبیق دهید و آن را تایید کنید. وکیل آنلاین در همان ابتدای گفتگو این نکته را به شما گوشزد می‌نماید.
برای نقد کردن وجه سفته چه مدارکی را باید ارائه کنیم؟
برای نقد کردن وجه سفته، اصل سفته و رونوشت آن و واخواست نامه در صورتی که واخواست کرده اید، ارائه کارت ملی اگر برای این منظور وکیل گرفته‌اید، اصل وکالتنامه را هم ارائه نمایید.
