آیا می‌تواند اشخاص زیر سن قانونی را به کار گرفت؟ آیا راه و روش قانونی وجود دارد که تنها آموزش این افراد را مدنظر قرار بدهد؟ باید دانست که اشخاص زیر سن قانونی ممکن است با عنوان کارآموزی پذیرفته شوند.
قانون کار که تنظیم کننده روابط بین کارگران و کارفرمایان بوده و بر کلیه اشخاصی که در این تعریف می‌گنجد حکم‌فرماست یکی از مهمترین و جامع الشمول ترین قوانینی است که در حقوق ایران با آن روبه‌رو هستیم.
در این مقاله قصد داریم به کمک وکیل اداره کار به یکی از گروه از افرادی که در قانون کار مورد بررسی قرار گرفته و احکام چندی برای آن‌ها تعیین شده است بپردازیم، منظور کارآموزان است.
تعریف مفاهیم
قانون کار
به مجموعه قواعدی که بر احکام بین کارگران، کارفرمایان، قرارداد کار، شروع و خاتمه رابطه کار و دیگر مفاهیم مشابه پرداخته است فانون کار گفته می‌شود.
ماده ۵ قانون کار بیانگر همین نکته است البته لازم به ذکر است که قانون کار نیز همچون دیگر قوانین موضوعه در حقوق ما به تصویب مجلس قانونگذاری وقت رسیده است البته در حال حاضر لایحه اصلاحی آن در حال بررسی است.
در خصوص قانون کار باید توجه داشت که یکی از اهداف اولیه تصویب این قانون حمایت از قشر کارگر در مقابل کارفرمایان بود، به دلیل اینکه در زمان تصویب قانون رابطه بین این دو گروه چندان همراه با عدالت دوجانبه نبود، این قانون با نگاه حمایتگرانه به کارگران تصویب شد و به همین سبب نیز اکثریت قریب به اتفاق قواعد و مواد آن غیرقابل چشم پوشی و تغییر هستند حتی اگر کارگر و کارفرما بر تغییر آن توافق نمایند، به عبارت سادهتر بیشتر مواد قانون کار را قواعد الزامی تشکیل می‌دهند و نه مواد تکمیلی.
کارگاه
به محلی که کارگر به درخواست کارفرما یا نماینده کارفرما در آن اشتغال به کار دارد کارگاه می‌گویند. با این تعریف کارگاه می‌تواند دفتر مرکزی یک شرکت باشد یا محلی که امور مربوط به شرکت در آن اجرا می‌شود، در این ماده مکان‌هایی همچون موسسات صنعتی، ساختمانی، ترابری مسافربری را به همراه کلیه تاسیسات متعلقه همچون ناهارخوری، مهدکودک، نمازخانه و غیره به عنوان محل کارگاه معرفی کرده است.
کارگر
مطابق با ماده ۲ از قانون کار، کارگر به شخصی گفته می‌شود که در ازای دریافت حق السعی به درخواست کارفرما کار می‌نماید. حق السعی تعریف نسبتا گسترده‌ای دارد اما حقوق و سایر مزایای مالی همچون سهم در ذیل آن می‌گنجند، به عبارت دیگر حق السعی کلیه حقوق مالی که این قانون برای کارگر تعیین کرده و پرداخت آن را الزاما بر عهده کارفرما قرار داده است شامل می‌شود.
کارفرما
ماده ۳ قانون کار، کارفرما را تعریف کرده است. مطابق با این ماده کارفرما به شخصی گفته می‌شود که کارگر به خواست و به حساب وی در مقابل دریافت حقوق مالی یا همان حق السعی کار می‌کند.
کارفرما می‌تواند شخص حقیقی و یا شخص حقوقی باشد، و کلیه مسئولان اداره کارگاه‌ها به عنوان نماینده کارفرما شناخته می‌شوند. در اینجا باید ذکر کرد که در قراردادهای موضوع قانون کار، همچون قانون کار، ضرورتی ندارد که تشریفات امضای قراردادهای تجاری رعایت گردد، به عبارت دیگر ضروری نیست که قرارداد به امضای کلیه صاحبین امضای آن کارگاه برسد بلکه تنها امضای مدیرعامل کارگاه یا مسئول مدیریت امور آن که نماینده کارفرما محسوب می‌شود کافی است.
مطابق با ماده ۳ قانون کار، کارفرما به کلیه تعهداتی که نماینده آن در حوزه این قانون بر عهده گیرد، باید پایبند باشد.
قرارداد کار
مبحث اول از قانون کار به قرارداد کار اختصاص داشته و احکام آن را به تفصیل بیان می‌دارد، مطابق با ماده ۷ از قانون کار، قرارداد کار می‌تواند شامل هر قرارداد کتبی یا شفاهی باشد مادامی که به موجب آن انجام کار توسط کارگر در ازای دریافت حق السعی برای مدت معین یا نامعین مورد توافق طرفین قرار گرفته باشد.
در نتیجه مدت قرارداد می‌تواند معین و محدود باشد و یا نامعین، لازم به ذکر آن که مطابق با ماده ۸ قانون کار، قرارداد کار و نیز الحاقاتی بعدی آن نمی‌تواند برای کارگر مزایایی کمتر از مزایای قانونی که در این قانون مطرح شده است قائل شود.
قرارداد کار مطابق با ماده ۹ قانون کار تنها می‌تواند برای موضوعاتی امضا شود که اول مشروعیت داشته باشد و ثانیا معین باشد. مشروعیت داشتن قرارداد کار به هر دو حالتی که امری از نظر شرع و فقه اسلامی مجاز نیست و حالتی که امور موضوع قانون کار مخالف با قوانین کشور باشد اطلاق می‌شود، هر دو مورد نمی‌توانند موضوع قانون کار قرار گیرند.
البته مطابق با همین ماده اصل بر آن است که موضوع قانون کار مشروع و مجاز بوده و خلاف آن باید اثبات شود.
قرارداد کار برای آن که یک قرارداد معتبر و لازم الاجرا تلقی شود، ضروری است که مطابق با ماده ۱۰ قانون کار دارای شرایط حداقلی باشد، مطابق با این ماده
- اولا مشخصات طرفین باید دقیقا در قرارداد کار منعکس شده باشد،
- دوما نوع کار یا حرفه‌ای که کارگر به موجب قانون کار به عهده خواهد گرفت باید مشخص باشد،
- سوما ساعات کاری به همراه ایام تعطیل و مرخصی و نیز حقوق و مزایای کارگر یا مبنای محاسبه آن باید در قرارداد ذکر گردد، محل انجام کار و نیز مدت زمان اعتبار قرارداد در حالتی که مدت آن محدود است باید قید گردد،
- ذکر تاریخ تنظیم قرارداد شرط دیگری است که باید رعایت شود و در نهایت چنانچه موضوعاتی عرفا در قراردادهای کار وجود داشته باشند، ذکر آن‌ها نیز ضروری است.
مراکز کارآموز
در حالی که کارگر به شخصی گفته می‌شود که با قرارداد کار به فعالیت در کارگاه می‌پردازد و اصولا شرایط امضای یک قرارداد صحیح و معتبر را داراست، مطابق با ماده ۱۰۷ قانون کار به منظور ایجاد اشتغال مولد و مستمر و افزایش دانش فنی کارگران، مطابق با اهداف قانون اساسی، در قانون کار مراکز کارآموزی و نیز اشخاص کارآموز پیش‌بینی شده‌اند.
با توجه به ماده ۱۰۸ قانون کار مراکز کارآموزی که احداث آن‌ها وظیفه وزارت کار شمرده می‌شود، مراکزی هستند که امکانات ضروری آموزشی را در صنایع لازم در سطح کشور در اختیار اشخاص مستعد قرار می‌دهند و مراکز کارآموزی باید برای اشخاص غیر ماهر، اشخاصی که به دنبال تکمیل مهارت‌ها و تخصص‌های خود هستن تشکیل شود.
مطابق با این ماده مراکز تربیت مربی و نیز مراکز مرتبط با وزارت بهداشت و آموزش که وظیفه تربیت متخصصان این رشته‌ها را به عهده دارند می‌توانند به عنوان مراکز کارآموزی موضوع این قانون شناخته شوند.
کارآموز
در بند قبلی به مراکز کارآموزی که محل اشتغال کارآموزان را تعریف می‌کند اشاره کردیم، اما سوال اصلی که پاسخ دهیم آن است که کارآموز چه شخصی است و چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
مطابق با ماده ۱۱۲ قانون کار، کارآموز می‌تواند به اشخاص متعددی اطلاق شود، بند اول از این ماده به کسانی سمت کارآموز داده است که برای یادگیری حرفه خاصی و یا ارتقای مهارت‌های خود برای یک مدت معین در مراکز کارآموزی یا مراکز آموزشی آزاد مشغول آموزش می‌شود.
کارآموزان موضوع این بند می‌توانند افرادی شاغل به کار باشند که با توافقنامه کتبی با کارفرمای خود برای مدت معین به کارآموزی مشغول می‌شوند و نیز می‌توانند اشخاصی باشند که اشتغال به کار خاص نداشته و به امید یادگیری و آزاد به کارآموزی مشغول می‌شوند.
بند دوم ماده مذکور افرادی را کارآموز تلقی کرده است که برای مدت معینی که حداکثر می‌تواند سه سال باشد، در کارگاه معین مشفول به کار می‌شوند با این هدف که حرفه‌ای خاص را فراگیرند، در این نوع از کارآموزی، در مدت ۳ سال بیان شده کارآموز همزمان به کار نیز اشتغال دارند به همین سبب نیز طبق این ماده کارآموزان موضوع این بند در گروه سنی ۱۵ تا ۱۸ سال هستند، یعنی نباید سن آن‌ها از ۱۵ سال کمتر باشد و نیز نباید از ۱۸ سال بیشتر باشد.
برای آن که این ماده قابل اجرا باشد باید دستورالعمل‌های ویژه کارآموزی رعایت گردد، البته از آنجه که نمی‌توان به کلیه موارد مربوطه در این نگارش پرداخت، به طور کلی باید بدانیم که کارآموزی یک دوره موقت پیش از کار اصلی بوده که اشخاص زیر ۱۸ سال نیز می‌توانند به آن مشغول باشند.
کارآموزانی که مطابق با مواد قانون کار به کارآموزی اشتغال دارند، مطابق با بند الف از ماده ۱۱۳ قانون کار، در زمان کارآموزی همچون دیگر کارگران از سابقه کار بهره‌مند می‌شوند و رابطه ایشان با کارگاه و کارفرما یک رابطه استخدامی محسوب می‌گردد.
همچنین در بند دوم از همین ماده بیان شده است که کارآموز در مدت کارآموزی باید مزد دریافت نماید که میزان آن نباید از حداقل مزد در همان سال کمتر باشد.
چنانچه مزایایی مالی غیر از مزد به دیگر کارگران توسط کارگاه پرداخت شود، بنا بر توصیه وکیل آنلاین پرداخت آن به کارآموزان نیز ضروری است.
همچنین در حین مدت رابطه کارآموزی شخص با کارگاه یک قرارداد معتبر دارد به همین سبب نیز چنانچه کارفرما بدون علت موجه آن را بر هم زده و کارآموز را از ادامه فعالیت باز دارد، کارآموز می‌تواند برای طرح موضوع به مراجع حل اختلاف اداره کار، همچون دیگر کارگران، مراجعه نماید.
همانطور که مشاهده شد کارآموزی یک مدت معین و محدود اشتغال به کار است که طی آن کارآموز می‌تواند مهارت و تخصص‌های لازم را به دست آورد، اما همانطور که در این مدت رابطه بین طرفین یک رابطه محترم قانونی است و به کارآموز حقوق و مزایا تعلق می‌گیرد، وظایفی نیز بر عهده وی مستقر است که به شرح ذیل می‌باشد:
- کارآموز پس از پذیرش در دوره کارآموزی موظف است که به طور منظم و با رعایت مقررات محل اشتغال در تمام دوره مقرر به کارآموزی خود ادامه دهد. هدف از دوران کارآموزی خاتمه موفقیت آمیز آن توسط کارآموز و کسب دانش و مهارت‌های دوره کارآموزی است.
- پس از خاتمه دوران کارآموزی، از آنجه که در مدت کارآموزی شخص مهارتهایی را آموخته و در ازای آن مزد و حقوق نیز دریافت کرده است، تعهد ثانویه‌ای بر کارآموز قرار دارد که موجب آن موظف است حداقل به مدت دو برابر مدت کارآموزی در همان کارگاه مشغول به کار شود. تبصره همین ماده بیان داشته که چنانچه کارآموز نپذیرد که در همان کارگاه مشعول به کار شود، کارفرما این حق را دارد که از حیث خسارات وارد شده به وی به مراجع حل اختلاف موضوع قانون کار رجوع نماید. لازم به ذکر آن که حداقل خسارات وارده حقوق دریافتی کارآموز در مدت کارآموزی خواهد بود.
نکته دیگری که باید توجه شود شرایط کارآموزی اشخاصی است که در حین انجام کارآموزی خود کمتر از ۸ سال سن داشته‌اند، این اشخاص که به عنوان کارگران نوجوان شناخته می‌شوند:
- اولا نباید ساعت کاری روزانه ایشان بیش از ۶ ساعت باشد،
- ثانیا در بدو استخدام و مطابق با ماده ۸۰ قانون کار باید توجه سازمان تامین اجتماعی آزمایش‌های پزشکی لازم را دریافت نمایند.
آزمایش‌های کارگر نوجوان حداقل هر یک سال یک بار تجدید خواهد شد، چنانچه پزشکه مربوطه اشتغال کار نوجوان به شغل خاص را برای وی نامناسب تشخیص دهد، کارفرما موظف خواهد بود که تا حدودی که قدرت آن را داشته باشد شرایط مناسب‌تری برای کارگر نوجوان فراهم سازد.
همچنین مطابق با ماده ۸۳ قانون کار ارجاع کار اضافه به کارگر نوجوان و نیز انواع کارهای سخت و زیان آور و کار در شب به کارگر نوجوان ممنوع است.
در نهایت باید توجه داشت که مطابق با ماده ۱۱۷ کارآموزی توام با کار، برای افراد زیر ۱۸ سال تنها در صورتی ممکن است که از حدود توانایی فرد خارج نباشد و سلامت وی را به خطر نیندازد. این نکته مورد تاکید مشاوره حقوقی تلفنی ما می‌باشد.
قرارداد کارآموزی
قرارداد کارآموزی که بر روابط بین کارفرما و کارآموز حکم فرماست مطابق با ماده ۱۱۶ از قانون کار باید دارای شرایط خاصی باشد، در این قرارداد علاوه بر مشخصات طرفین ضروری است که سن کارآموز، تعهدات طرفین که در مدت دوران کارآموزی و پس از آن بر عهده دارند، محل کارآموزی و نیز مزد کارآموز قید گردد.
همچنین باید در تنظیم قرارداد ذکر شود که چه حرفه یا شغلی در دوران کارآموزی به کارآموز آموزش داده خواهد شد و نیز شرایط فسخ قرارداد کارآموزی در صورتی که طرفین بر آن توافق کرده باشند نیز باید در قرارداد ذکر گردد.
مشاوره کارآموزی در حقوق کار
در این مقاله با موضوع کارآموزی در حقوق کار آشنا شدیم، با توجه به تخصصی شدن کارها و نیز دشوارتر شدن استخدام در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد که مفاد کارآموزی در قانون کار می‌توانند یاری رسان افراد جوان باشند.
همچنین مشاهده شد که برخی از موسسات خاص همچون تربیت دبیر و پزشکی، در دوران آموزش نوعی کارآموزی محسوب می‌شوند و مزایایی همچون سابقه کار برای کارآموز به همراه دارند.
با این حال و همانگونه که مطرح شد، این امکان وجود ندارد که طی این مقاله کلیه آیین‌نامه و اصلاحات مربوطه را ذکر کنیم، به همین سبب چنانچه به موضوع کارآموزی قانون کار علاقه داشته و یا با سوالاتی مواجه بودید می‌توانید از مشاوره حقوقی گروه بنیاد وکلا کمک بگیرید.
