کلیاتی بر عقد وصیت

وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیک کند. مثلا شخص در زمان حیاتش وصیت می‌کند فلان خانه یا زمین به همسرم برسد.

موصی کیست؟

موصی به شخصی گفته می‌شود که اقدام به وصیت تملیکی یا عهدی می‌کند و داشتن اهلیت که شامل بلوغ، عقل، اختیار، رشد، افلاس و ورشکستگی و مستی و بیهوشی است، شرط شده است.

موصی کسی است که وصیت می‌نماید. موصی باید اهلیت قانونی برای وصیت داشته باشد. اگر شخصی بعد از وصیت مجنون (دیوانه) گردد، در این صورت وصیت وی باطل نیست. چون در زمان وصیتش مجنون نبوده است.

موصی باید قصد داشته باشد. یعنی اینکه برای اموالی که می‌خواهد برای شخص دیگر وصیت کند باید قصد آن را داشته باشد. موصی باید رضایت داشته باشد. یعنی وصیت کننده نباید با اکراه و اجبار کسی دیگر وصیت کند. کاملا با رضایت باید انجام گردد.

در صورت نیاز به دریافت مشاوره حقوقی انحصار وراثت برای تنظیم وصیت نامه و بررسی آثار آن می‌توانید از خدمات حقوقی بنیاد وکلا بهره‌مند شوید.

خودکشی موصی (وصیت کننده)

اگر شخص وصیت کننده خود را به قصد خودکشی مصدوم نماید و عمل وی منجر به فوت گردد و در فاصله بین مجروح شدن و فوت وصیت نماید، وصیت، غیرنافذ و باطل خواهد بود.

موصی له به چه کسی می‌گویند؟

منظور از موصی له شخصی است که به وسیله وصیت تملیکی مالی به او واگذار می‌شود. موصی‌له نیز باید واجد دو شرط باشد تا وصیت صحیح و نافذ باشد؛ یکی موجود بودن در هنگام وصیت و دوم اهلیت تملک داشتن.

موصی له کسی است که وصیت به نفع او انجام می‌گردد. بنابراین موصی له باید امکان تملک را داشته باشد و در هنگام وصیت موجود باشد. حتی در زمان انعقاد نطفه می‌توان برای جنین وصیت نمود مثلا فلان مغازه و زمین به این جنین برسد. شرطش آن است که این جنین زنده به دنیا بیاید.

اگر مردی، همسر خود را طلاق دهد و همسر بعد از طلاق وضع حمل نماید، وصیت در این مورد در صورتی صحیح است که فاصله انعقاد نطفه تا وضع حمل کمتر از ۱۰ ماه باشد.

اگر طفل زنده به دنیا آید ولی به علت نقص عضو فوت نماید، وصیت صحیح است.

اگر جنین بر اساس جنایتی که به مادر وارد می‌گردد، سقط شود؛ در صورتی که در هنگام سقط زنده باشد وصیت صحیح است.

وصیت برای شخص مرتد و کافر حربی باطل می‌باشد.

اگر موصی له (وصیتی که به نفع آنان می‌شود) متعدد باشد، مال چگونه بین آنان تقسیم می‌شود؟

اگر موصی له یک دختر و یک پسر باشد، موصی به (مال وصیت شده) بین آنان بالسویه (به قسمت مساوی) تقسیم می‌شود؛ مگر اینکه موصی نحوه خاصی را جهت تقسیم تعیین نموده باشد.

اگر شخصی به دیگری وکالت دهد که فلان مال را بین دانشجویان تقسیم نماید، وکیل مجاز است به هر نحو امر مورد وکالت را انجام دهد.

دلیل مجاز بودن وکیل انحصار وراثت در عقد وکالت و وصی در عقد وصیت این است که در بسیاری از موارد امکان تقسیم بین همه آن‌ها نیست، نحوه تقسیم به شکلی است که مقدار تقسیم شده قابل استفاده نیست یا مال قابلیت تقسیم بین همگی آن‌ها را ندارد.

موصی به (مال مورد وصیت) باید چه شرایطی داشته باشد؟

• وصیت به نحو تردید صحیح نیست و موصی به باید معین باشد. پس اگر موصی به دو یا چند مال به صورت نامعین وصیت کند، وصیت باطل است. علم اجمالی نسبت به جنس و مقدار و وصف موصی به برای صحت وصیت تملیکی کافی است.
• موصی به باید مال یا منفعت باشد و جنبه عقلائی و مشروعیت نیز داشته باشد. البته موارد ذکر شده صرفا مختص به وصیت نیست؛ بلکه در سایر عقودی که موضوع آن مال است نیز صادق است.
• اگر موصی به شرایط فوق الذکر را نداشته باشد، عقد وصیت باطل است. به عنوان مثال شراب در اسلام حرام بوده و قابل ملکیت برای مسلمان را ندارد شخص مسلمان نمی‌تواند شراب را برای شخص مسلمان دیگر وصیت نمایدو این وصیت باطل می‌باشد بنابراین موصی به باید در دید عرف مال باشد و دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد.
• موصی به باید قابلیت نقل و انتقال داشته باشد.
• کسی که می‌خواهد مالی را وصیت نماید باید این مال مربوط به خودش باشد و وصیت به مال دیگری باطل می‌باشد. وصیت کننده نمی‌تواند مال برادرش را برای فرزندش وصیت کند و این وصیت باطل می‌باشد. ملک موصی باشد.
• اگر شخصی وصیتی از طرف مالک انجام دهد و با اذن مالک باشد این نوع وصیت صحیح و غیرنافذ است.مثلا وصیت کننده زمین پدرش را با اذن پدرش که مالک زمین است به نفع همسرش وصیت کند و این وصیت صحیح می‌باشد
• مورد وصیت باید متعلق حق شخص ثالث نباشد. مال مورد رهن قابل وصیت کردن نیست. شخص وصیت کننده یا موصی باید نسبت به مورد وصیت جایز تصرف باشد. بنابراین شخص ورشکسته می‌تواند وصیت نماید ولیکن حق غرما و طلبکاران بر اجرای وصیت مقدم است و اول طلبکاران باید طلب خودشان را وصول نمایند آنچه را که باقی می‌ماند مربوط به شخصی است که وصیت به نفع او صورت گرفته است.

محروم کردن وارث

طبق ماده ۸۳۷ قانون مدنی اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند، وصیت مزبور نافذ نیست.

وصیت‌کننده حق دارد به میزان یک سوم از اموال خود را وصیت کند و وصیت او نیز برای این میزان، صحیح و نافذ است و چنانچه نسبت به بیشتر از این میزان وصیت کند، صحیح بودن چنین وصیتی به اجازه سایر ورثه بستگی دارد.

زیرا به استثنای یک سوم اموال، بقیه ترکه متعلق به ورثه است و شخص صاحب این اموال که همان وصیت‌کننده است، حق دخالت در آن‌ها را ندارد و اموال مزبور به طور طبیعی در اختیار همه ورثه قرار می‌گیرد تا طبق ضوابط و مقررات مربوط به ارث، میان آن‌ها تقسیم شود.