هیات مدیره از ارکان مهم در انواع شرکت‌های تجاری اعم از سهامی و غیر سهامی می‌باشد. اختیارات هیات مدیره مطابق با مندرجات اساسنامه و در کنار نظارت بازرسین و مجمع عمومی، گسترده و بیشتر در حوزه اجرایی است.
محدوده اختیارات هیات مدیره
- عزل یا نصب رئیس و نایب رئیس هیات مدیره و مدیر عامل و تعیین اختیارات مدیر عامل
- دعوت از مجامع عمومی
- تنظیم حساب‌های شرکت و تقدیم به بازرسان و مجمع عمومی عادی
- گزارشات و پیشنهادات به مجامع عمومی از جمله گزارش راجع به افزایش یا کاهش سرمایه
- گزارش سلب حق تقدم از سهامداران
- پیشنهاد انتشار انواع اوراق قرضه
- اعطای اجازه انعقاد قرار داد با شرکت به اعضای هیات مدیره و مدیر عامل
- تعیین حق الزحمه مدیر عامل
- موارد مذکور در مواد ۱۴۰
- کلیه اختیارات لازم برای اداره شرکت در چارچوب موضوع آن و با رعایت مواردی که در صلاحیت مجامع عمومی است
ضمن آن که نماینده قانونی شرکت با اشخاص ثالث، مدیر عامل است و هیات مدیره نمی‌تواند دخالت کند، گرچه می‌تواند شخصی را معین کند که به همراه مدیر عامل، حق امضا داشته باشد.
محدود کردن اختیارات مدیران در اساسنامه یا به موجب تصمیمات مجامع فقط از لحاظ را به میان مدیران و صاحبان سهام معتبر است و در مقابل اشخاص باطل و کان لم یکن می‌باشد.
کنترل قرار دادهای مدیران با شرکت اصولا قانونگذار مقرر نموده که هیات مدیره، مدیر عامل، شرکت‌هایی که مدیر عامل یا عضو هیات مدیره شریک آن‌هاست یا عضو هیات مدیره آن‌ها یا مدیر عامل آن‌ها نمی‌توانند طرف معاملات با شرکت واقع شوند.
در میان قراردادهایی که افراد مذکور نمی‌توانند عضو آن‌ها باشند برخی منطقا باطلند و برخی در صورت عدم رعایت تشریفات لازم باطلند.
قراردادهای منطقا باطل، شامل قراردادهای تحصیل وام یا اعتبار از شرکت می‌باشد که دامنه آن به همسر، پدر، اجداد، مادر، اولا اولاد، برادر و خواهر اشخاص مذکور توسعه می یابد. در این میان بانک‌ها، شرکت‌های مالی و اعتباری مستثنی شده‌اند به شرط آن که قیود و شرایط عادی و جاری اعمال شود.
به جز قراردادهای مندرج در ماده ۱۳۲ بقیه مشمول سیستم کنترل قرار می‌گیرند. مراحل کنترل شامل مجوز هیات مدیره، گزارش هیات مدیره به بازرس و مجمع عمومی و در نهایت تصویب مجمع عمومی می‌شود.
مدیری که می‌خواهد طرف قرار داد واقع شود حق رای در مجمع عمومی و هیات مدیره را نخواهد داشت. بعد از ارائه گزارش به بازرس و مجمع، بازرس گزارش و نظر خود را خواهد داد.
یکی از نکاتی که وکیل شرکت ها به شما خاطرنشان می‌کند این است که تصمیم‌گیری مجمع طبق تشریفات راجع به سایر تصمیم‌گیری‌ها صورت می‌پذیرد.
در صورت عدم رعایت تشریفات کنترل
- اگر معامله با اجازه هیات مدیره صورت بگیرد اما مجمع تصویب نکرده باشد، مفهوم مخالف ماده ۱۳۱ حاکی از این است که این معامله قابل ابطال نیست و جبران خسارت به عهده مدیر ذینفع خواهد بود.
- اگر معامله بدون اجازه هیات مدیره و با تصویب مجمع صورت بگیرد معامله صحیح خواهد بود ولی ضرر آن از مدیر یا مدیران مسئول قابل مطالبه است.
- اگر معامله بدون اجازه هیات مدیره و بدون تصویب مجمع صورت بگیرد معامله قابل ابطال خواهد بود مرور زمان این معامله سه سال از تاریخ انعقاد است یا از تاریخ کشف معامله. تصمیم به درخواست بطلان با مجمع عمومی عادی است. معاملات مذکور در مقابل اشخاص ثالث معتبر است، مگر در موارد تدلیس و تقلب از سوز اشخاص ثالث.
عواملی که باعث می‌شود مدت ماموریت مدیران به پایان برسد، عبارتند از:
- استعفای مدیر: مدیر هر زمان می‌تواند استعفا دهد البته باید شرایط اساسنامه را رعایت کند مثلا ممکن است مهلت کناره گیری معین شده باشد یا لازم باشد اطلاع قبلی صورت بگیرد.
- عزل مدیر: در هر زمان و بدون توجیه می‌تواند صورت بگیرد و این در اختیار مجمع عمومی است.
- سلب شرایط مدیریت: سلب شرایط با ارتکاب جرائم موضوع بند ۲ م ۱۱۱ لایحه، محجوریت و ورشکسته شدن صورت می‌گیرد، یا سمتی پیدا کند که با مدیریت در تعارض باشد کارمند دولت.
- انقضای مدت ماموریت مدت ماموریت در اساسنامه مشخص می‌شود و از دو سال تجاوز نمی‌کند. البته انتخاب مجدد بلامانع است.
مدیر عامل
این شخص توسط هیات مدیره تعیین می‌شود و باید شخص حقیقی باشد و نماینده شرکت در مقابل اشخاص ثالث محسوب می‌شود. این شخص ممکن است عضو هیات مدیره یا خارج از آن باشد. هیچ کس نمی‌تواند در زمان واحد مدیر عامل چند شرکت باشد.
تعیین مدت مدیریت به عهده هیات مدیره است اما اگر عضو هیات مدیره باشد، مدت مدیریت او نمی‌تواند بیش از سه چهارم عضویتش در هیات مدیره باشد و مدیر عامل می‌تواند چند نفر باشد. مدیر عامل در صورتی می‌تواند رئیس هیات مدیره باشد که آرای حاضر در مجمع عادی موافقت کنند.
مدیر عامل با ختم ماموریت، استعفا یا عزل مدت مدیریتش به پایان می‌رسد. اگر مدیر عامل، عضو هیات مدیره باشد و از مدیر عاملی عزل شود، دلیل بر برکناری او از هیات مدیره نیست اما اگر از عضو هیات مدیره عزل شود، چون مدت مدیر عاملی نمی‌تواند بیش از مدت عضو هیات مدیره باشد، مدیر عاملی را هم از دست می‌دهد.
مدیر عامل می‌تواند کارمند شرکت هم باشد و رابطه عضو هیات مدیره با شرکت قابل مقایسه با رابطه مدیر عامل با شرکت نیست و بنابراین مدیر عامل می‌تواند حق الزحمه دریافت کند.
در مورد معاملات شرکت که مدیر عامل طرف آن است تشریفات کنترل که درمورد انعقاد معاملات شرکت با اعضای هیات مدیره گفته شد باید رعایت شود.
اختیارات مدیر عامل در حدود اختیاراتی است که هیات مدیره به او تفویض کرده و در آن موارد از طرف شکرت حق امضا دارد، حتی اگر هیات مدیره تمام اختیارات را به مدیر عامل بدهد، وی نمی‌تواند خارج از موضوع شرکت اقدامی انجام دهد.
همچنین اعمالی که در صلاحیت خاص مجامع عمومی است و اعمال خاص هیات مدیره نظیر تعیین رئیس هیات مدیره و نایب رئیس.
مسئولیت مدنی مدیران و مدیر عامل شرکت تابع قواعد عام مسئولیت مدنی و مبتنی بر خطا. این تخلف طبق ماده ۱۴۲ می‌تواند عدم رعایت مقررات قانونی مربوط به تشکیل و طرز کار هیات مدیره، یا عدم رعایت اساسنامه عدم رعایت مصوبات مجمع عمومی باشد که در این صورت اگر منفردا خطا صورت گرفته باشد که شخص مسئول منفردا مسئول جبران زیان است و اگر مشترکا صورت بگیرد جبران خسارت میان آن‌ها تقسیم می‌شود.
مطابق ماده ۱۴۳ در صورتی که ورشکستگی و انحلال شرکت، موجب بدهکاری شرکت گردد و این عدم کفایت دارایی شرکت، به خاطر اعمال مدیران و یا مدیر عامل باشد، اینها منفردا یا متضامنا مشمول پرداخت دیون شرکت خواهند بود.
در صورت محکومیت مدیران، از حاصل فروش سهام وثیقه ای محکوم به جبران می‌شود. اقامه دعوا، از سوی شرکت که زیان دیده و یا شخص ثالثی که زیان دیده برای جبران زیان می‌تواند مطرح شود.
اگر تمام مدیران متخلف باشند شرکت این دعوان را توسط عده ای از سهامداران اقامه خواهد کرد و در غیر این صورت بقیه مدیران این کار را می‌کنند.
در صورتی که رئیس یا اعضای هیات رئیسه و یا مدیر عامل تخلفی کرده باشند، مطابق ماده ۲۰۶ شخص یا اشخاصی که مجموع یک پنجم مجموع سهام شرکت باشد می‌توانند اقامه دعوا کنند. این دعوا در واقع ذی نفعش شرکت خواهد بود نه شرکای سهامشان حداقل مذکور.
در صورت نیاز به دریافت مشاوره حقوقی شرکت ها می‌توانید با متخصصین ما در بنیاد وکلا در ارتباط باشید.
