در رابطه با نحوه کنترل شرکت سهامی در ماده ۱۴۴ قانون تجارت چنین آمده است: هر شرکت سهامی باید حداقل یک بازرس داشته باشد.
بازرس علی البدل برای موارد معذوریت فوت، استعفا، سلب شرایط و یا عدم قبول رسمیت توسط بازرس یا بازرسان اصلی معین می‌شود. انتخاب اولین بازرس یا بازرسان در سهام عام به عهده مجمع موسس و در سهامی خاص به عهده سهامداران شرکت است.
در طول حیات شرکت سهامی عام و خاص انتخاب بازرس به عهده مجمع عادی موسس در صورتی که مجمع مذکور بازرس را معین نکرده باشد و یا بعضی از بازرسان توانند گزارش دهند یا از گزارش دادن امتناع کنند، دادگاه به تقاضای ذی نفع بازرس را انتخاب می‌کند و با انتخاب بازرس توسط مجمع عمومی مدت ماموریت بازرس منصوب از سوی دادگاه به پایان می‌رسد.
طبق ماده ۱۴۷ مدیران، مدیر عامل، اقربای سببی و نسبی مدیر و مدیر عامل تا درجه سوم از طبقه دوم و هر کسی که خود یا همسرش از اشخاص مدیر و مدیر عامل حقوق دریافت می‌کند، نمی‌تواند به عنوان بازرس مشخص گردد، همچنین اشخاصی که در ماده ۱۱۱ لایحه آمده است در صورت انتخاب بازرس توسط مجمع، صورتجلسه آن باید به مرجع ثبت شرکت‌ها ارسال گردد که وظیفه آن به عهده مدیران شرکت است.
در صورتی که تشریفات تعیین بازرس رعایت نشود، هرذی‌نفع میتواند بطلان تصمیم مجمع را بخواهد و اگر شخصی با وجود منع قانونی عالما سمت بازرسی در شرکت را بپذیرد به مجازات مقرر در ماده ۲۶۶ محکوم می‌شود.
مدت ماموریت بازرس یکسال است و بازرس میتواند قبل از اقتضای این مدت استعفا دهد، اما استعفای او نباید طوری باشد که به موجب قواعد مسئولیت مدنی قابل سرزنش باشد، تعیین حق الزحمه بازرس توسط مجمع عمومی صورت می‌گیرد و میزان آن با توجه به حجم کاری اوست. انتخاب بازرس همانطور که گفته شد در اختیار مجمع عمومی است و عزلش نیز به عهده همین مجمع است.
وظایف بازرس
- بررسی و اظهار نظر در مورد صحت و سقم صورت دارایی و صورت حساب عملکرد و حساب سود و زیان و ترازنامه ای که مدیران به مجمع عمومی ارائه می‌کنند.
- ارائه گزارش جامع در مورد وضع شرکت به مجمع عادی که باید ۱۰ روز قبل از تشکیل مجمع مذکور صورت بگیرد.
- اظهار نظر در مورد معاملات ما بین شرکت و هر کدام از مدیران یا مدیر عامل ارائه آن به مجمع عادی.
- ارائه گزارشات مقرر در قانون به مجمع فوق العاده نظیر گزارش افزایش سرمایه یا کاهش آن و گزارش ضرورت سلب حق تقدم سهامداران.
- گزارش تخلف یا تقصیر مدیران یا مدیر عامل به اولین مجمع عمومی.
- گزارش ارتکاب جرم به مرجع قضایی صلاحیتدار.
- تحقیق در مورد تعداد سهام وثیقه ای موضوع م ۱۱۴ و نگهداری آن در صندوق شرکت و گزارش هر گونه تخلف به مجمع عادی.
- گزارش صحت یا نادرستی اطلاعاتی که مدیران به مجامع عمومی می‌دهند.
- بررسی رعایت حقوق صاحبان سهام نظیر تقسیم سود و حق رای سرمایه شرکت را دارند.
- دعوت از مجمع عمومی عادی در صورت عدم اقدام مدیران.
اختیارات بازرس
- مطالبه اسناد و مدارک و اطلاعات مربوط به شرکت.
- استفاده از نظر کارشناسان به شرط آنکه قبلا به شرکت معرفی شده باشند.
- بازرس یا بازرسان مطابق قواعد عام مسئولیت مدنی، مسئول خطاهای خود می‌باشند و اگر در حین انجام وظایف مرتکب جرمی شوند طبق قوانین عام جزایی مجازات خواهند شد، اما قانون برخی مجازات را در لایحه پیش بینی نموده است، مثل ماده ۲۶۶ که شخص با وجود منع قانونی سمت بازرسی را می‌پذیرد و با اینکه اطلاعات خلاف واقع به مجمع عمومی می‌دهد.
حیات شرکت سهامی
در مورد حیات شرکت چهار مطلب عمده قابل بررسی است، یکی عملکرد و سود و زیان و دیگر تغییرات راجع به اساسنامه سوم تغییرات سرمایه و نهایتا تبدیل شرکت.
عملکرد و سود و زیان شرکت
عملکرد و سود و زیان شرکت در پایان هر دوره مالی صورت می‌گیرد، مدیران شرکت موظفند، مقررات و زمان بندیهای ویژه را رعایت کنند. این مقررات در مورد طرز تنظیم حساب‌ها، اقدامات مدیران قبل از تشکیل مجمع عمومی و تصمیم مجمع عمومی در مورد تصویب حساب‌های شرکت و گزارش‌های مدیران است.
ترازنامه شرکت عبارت است از صورت حسابی که وضع مالی شرکت را نشان می‌دهد، از ترازنامه نحوه عملکرد شرکت نسبت به قبل، ارزش سهام سهامداران و بالاخره قدرت و ثبات ملی شرکت سنجیده می‌شود.
در ترازنامه استهلاک اموال و اندوخته‌ها در نظر گرفته می‌شود. اندوخته مبلغی است که شرکت برای رویارو یی با زیانها و هزینه حوادث را مثال آن کنار می‌گذارد.
هیات مدیره شرکت قبل از تشکیل مجمع، صورت حساب‌ها را به علاوه گزارش مربوط به شرکت ارائه می‌نماید.
زمان تنظیم حساب‌ها و گزارش وضعیت شرکت در طرح اساسنامه مشخص می‌شود که این گزارش و صورت حساب، ۲۰ روز قبل از تاریخ مجمع عادی بایددر اختیار بازرسان قرار گیرد و ۱۵ روز قبل از انعقاد مجمع عمومی باید سهامداران بتوانند از ان رونوشت تهیه کنند.
زمان تشکیل مجمع عمومی به موجب اساسنامه تعیین می‌شود، اما رئیس و اعضا هیئت مدیره حداکثر ۶ ماه بعد از پای ان سال مالی باید مجمع را دعوت کنند. مجمع بعد از تصویب حساب‌های شرکت به تخصیص سود به سهامداران می‌پردازد، البته در صورتی که شرکت سودی برده باشد.
مجمع عمومی بعد از تصویب حساب‌های سال مالی و احراز سود قابل تقسیم مبلغی از آن را که باید بین سهامداران تقسیم شود معین می‌کند، حتی میتواند تصمیم بگیرد اندوخته‌های اختیاری هم تقسیم گردد.
اگر سودی بدون رعایت مقررات قانونی تصمیم شود،منفعت مرهوم تلقی خواهد شد. نحوه تقسیم سود توسط مجمع عمومی تعیین می‌شود و در هر صورت این تقسیم باید ظرف ۸ ماه از تاریخ تصویب مجمع عمومی انجام پذیرد.
اگر حساب شرکت بیانگر عدم وجود سود باشد، هیچ تقسیمی صورت نخواهد گرفت و اگر سودی پرداخت شود سود مرهوم خواهد بود و متخلف به مجازات کیفری م ۲۵۸ محکوم می‌شود.
زیان شرکت، هر دوره در دفتر ذکر می‌شود تا در دوره مالی بعدی در تقسیم سود احتساب گردد و اگر زیان وارده بیش از نصف سرمایه باشد. مجمع عمومی فوق العاده تشکیل می‌گردد تا در مورد انحلال یا ابقا شرکت تصمیم گیری کند.
تغییر اساسنامه شرکت
تغییر مواد اساسنامه فقط در صلاحیت مجمع فوق العاده خواهد بود امکان تغییر اساسنامه آن هم با اکثریت آرا، دلالت بر تاسیس بودن شرکت دارد.
صلاحیت مجمع مذکور را نمی‌توان محدود کرد؛ چرا که از موارد قواعد آماده است و همچنین مجمع نمی‌تواند اختیار خودش را به نهادهای تفویض کند. شرایط رای گیری و حد نصاب آن همان است که در مورد سایر تصمیمات مجمع فوق العاده لازم است.
رعایت اختیار مطلق مجمع در تغییر مواد اساسنامه، استثنائاتی دارد که عبارتند از:
- تغییر در حقوق و مزایای صاحبان سهام ممتاز، سهام موسس یا سهام انتفاعی
- هر تصمیم یا تغییر که موجب افزایش تعهدات صاحبان سهام شود؛ نظیر ملزم کردن سهامداران به پرداخت مبلغی مازاد بر تعهد مبلغ اسمی سهام یا تبدیل شرکت به شرکت تضامنی
- تغییر تابعیت شرکت
- هر گونه تغییر که به حقوق سهامداران لطمه بزند؛ مثلا کاهش سرمایه شرکت که منجر به اخراج سهامداران از شرکت گردد.
در صورت نیاز به مشاوره حقوقی شرکت‌ها یا اعطای وکالت به وکیل شرکت‌ها می‌توانید از طریق سامانه حقوقی بنیاد وکلا با ما در ارتباط باشید.
