در جرایم قابل گذشت، شروع شکایت و یا توقف آن منوط به طرح شکایت از سوی شاکی است. از آنجا که شکایت برای اعمال حقی به نام حق دادخواهی صورت میپذیرد، صاحب حق برای اینکه بتواند آن را اعمال کند باید عاقل، بالغ و رشید باشد.
در این مقاله از بنیاد وکلا سعی بر آنست که شرایط شکایت محجورین و اینکه چه کسانی از طرف ایشان حق شکایت دارند را بررسی میکنیم.
محجورین اشخاصی هستند که دارای این ویژگیها نمیباشند.
همانطور که اشخاص عاقل و بالغ و رشید ممکن است از وقوع جرمی متضرر شوند، اشخاص محجور (یعنی کسانی که به سن بلوغ نرسیده یا مجنون یا سفیه هستند) نیز گاهی ممکن است بزهدیده واقع شوند.
جرمی که واقع میشود، ممکن است قابل گذشت یا غیرقابل گذشت باشد. اگر جرم غیرقابل گذشت باشد، تعقیب آن احتیاجی به طرح شکایت از سوی بزهدیده ندارد و دادسرا رأساً مکلف به تعقیب مجرم است اما اگر جرم قابلگذشت باشد، مرجع قضایی نمیتواند شروع به رسیدگی کند، مگر آنکه متضرر از جرم اقدام به طرح شکایت نماید.
به عبارت بهتر، شروع به رسیدگی و همچنین توقف رسیدگی در جرایم قابل گذشت(مانند توهین و تهمت) منوط به شکایت یا گذشت شاکی خصوصی است.
حال اگر بزهدیده محجور باشد، طبیعتاً نمیتواند خود اقدام به شکایت کند زیرا اهلیت قانونی برای این کار ندارد. البته سفیه (یعنی کسی که توانایی اداره امور مالی خود را ندارد) فقط در جرائمی که جنبهی مالی دارد (مانند سرقت، کلاهبرداری و …) اهلیت شکایت ندارد و نسبت به سایر جرائم مانند توهین، تهدید و… میتواند شخصاً شکایت خود را مطرح نماید. پس چه باید کرد؟
در این مورد، قانونگذار اختیار طرح شکایت را به سرپرست قانونی شخص محجور یعنی ولی(پدر، جدپدری و وصی) یا قیّم او داده است. سرپرست قانونی باید از جانب مولی علیه(شخص محجور) اقدام به طرح شکایت کند، در صورت لزوم برای او وکیل بگیرد و بهطور کلی تمام امور مربوط به پرونده را پیگیری نماید.
نبودن ولی یا قیم برای محجور
گاهی ممکن است که بزهدیدهی محجور، ولی یا قیم نداشته باشد یا اینکه به هر علت به ولی یا قیم خود دسترسی نداشته باشد و حتی ممکن است که خود ولی یا قیم مرتکب جرم علیه محجور شده باشند. در این موارد اگر وقت کافی وجود داشته باشد، دادستان باید برای محجور قیم تعیین کند.
اما اگر فرصت محدود باشد، بهگونه ای که تا زمان نصب قیم ضرری به محجور برسد، دادستان باید شخصی را بهعنوان قیم موقت تعیین کند یا خودش رأساً اقدام به تعقیب نموده و تمام اقدامات لازم را برای حفظ و جمع آوری ادلهی جرم و جلوگیری از فرار متهم انجام دهد.
اقدامات ولی یا قیم به ضرر محجور
در برخی از موارد شخص محجور ولی یا قیم دارد و به وی نیز دسترسی وجود دارد اما او برخلاف وظیفه قانونی خود به ضرر بزه دیده عمل میکند و اقدامات لازم را برای طرح شکایت انجام نمیدهد. قانونگذار این موضوع را نیز پیشبینی نموده است.
مطابق ماده ۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه سرپرست قانونی محجور با وجود مصلحت مولّیعلیه(شخص محجور) اقدام به شکایت نکند، دادستان خود موضوع را تعقیب میکند تا در نتیجهی عدم شکایت کیفری، ضرر و زیان بیشتری به بزهدیدهی محجور وارد نشود.
