روزی نیست که خبری درباره تصادفات رانندگی و تلفات ناشی از آن، که در گوشه و کنار کشور اتفاق میافتد، از رادیو و تلویزیون نشنویم.
رانندگان محترم با شناخت دقیق وظایف خود در هنگام رانندگی و موارد تخلف میتوانند رانندگی با احتیاطتری داشته و قدری از میزان تصادفات بکاهند. در این مقاله سعی بر آنست که میزان تقصیر رانندگان و اینکه در چه مواردی مقصر شناخته میشوند را برایتان بیان کنیم.
__tel_banner
متأسفانه آمار حوادث رانندگی در کشور ما بسیار بالا است، هرچند در سالهای اخیر، دولتها با برقراری مقررات سختتر سعی در کاهش این آمار داشتهاند ولی با تمام این تلاشها، میزان تصادفات رانندگی و صدمات و مرگومیرهای ناشی از آن همچنان زیاد است.
راننده مقصر کیست؟
تقصیر در لغت، به معنای «کوتاهی کردن در انجام کاری» است. درواقع، زمانی که کسی بر اساس قانون و یا عرف و مناسبات اجتماعی وظیفهای دارد و از پس انجام آنهم برمیآید ولی دلبخواهانه، آن را انجام نمیدهد، تقصیر کرده است.
برای مثال، راننده موظف است که با سرعت مطمئنه رانندگی کند، حال اگر رانندهای با سرعت غیرمجاز رانندگی نماید، مقصر شناخته میشود. همچنین، جاییکه شخص وظیفه دارد که کاری را نکند و بااینکه امکان ترک آن را دارد، ولی بازهم آن عمل را انجام میدهد، مرتکب تقصیر شده است؛ مانند اینکه راننده میداند که ماشینش نقص فنی دارد و نباید با آن رانندگی کند ولی بدون توجه به این موضوع، ماشین را از پارکینگ خارج کرده و شروع به رانندگی با آن در سطح شهر میکند و باعث وقوع حادثهای میشود.
در تبصره ماده ۱۴۵ قانون مجازات اسلامی، قانونگذار تقصیر را اعم از بیاحتیاطی و بیمبالاتی میداند و مسامحه، غفلت، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی را از نمونههای بیاحتیاطی و بیمبالاتی ذکر میکند. بنابراین، ازنظر قانونگذار، انواع تقصیر عبارتاند از:
- بیاحتیاطی
- بیمبالاتی
- مسامحه
- غفلت
- عدم مهارت
- عدم رعایت نظامات دولتی.
تقصیر چند نوع است؟
همانطور که گفته شد، قانونگذار شش مصداق برای تقصیر بیان نموده است. بااینحال، بعضی از این مصادیق شبیه به هم بوده و ازنظر معنایی نیز نزدیک به هم هستند، مانند بیمبالاتی، مسامحه و غفلت.
بیاحتیاطی در رانندگی
زمانی که انسان کاری را که نباید بکند، انجام میدهد، بیاحتیاطی تحقق مییابد. در حقیقت، بیاحتیاطی، خطای انسانی است که عواقب کار خود را پیش بینی نمیکند.
بهعبارتدیگر، انسان بیاحتیاط به کسی گفته میشود که بدون فکر کردن درباره پیامدها و نتایج کارهای خود، به سراغ انجام آنها میرود. در عرف جامعه، کسی که همیشه بافکر عمل کرده و میداند که در هر موقعیتی چه طور باید تصمیم عاقلانه بگیرد، مقبول و پسندیده است ولی کسی که هیچگاه درباره اعمال و رفتار خود فکر نمیکند و باسرعت و بدون مقدمهچینی آنها را انجام میدهد، موردقبول جامعه نیست.
__online_banner
به عنوان مثال، رانندهای که با سرعت زیاد، وارد خیابان شلوغی میشود، بدون اینکه قدری از سرعت خود کم کند و با عابری برخورد مینماید، مرتکب بیاحتیاطی شده است، زیرا چنین حادثهای، قابل پیشبینی بوده و هر انسانی با کمترین تجربه میتواند عاقبت این کار را بسنجد. یا بهموجب قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، راننده در حین رانندگی نباید با موبایل صحبت کند ولی این کار را انجام میدهد. در تمام این موارد، راننده بیاحتیاطی کرده است.
بیمبالاتی در رانندگی
بیمبالاتی زمانی اتفاق میافتد که شخص تکلیف قانونی یا عرفی خود را که ملزم به انجامش است، ترک میکند. بهبیاندیگر، برعکس بیاحتیاطی، کاری باید انجام شود ولی انجام نمی گردد. مثل اینکه، رانندهای خودروی خود را به مراکز معاینه فنی نمیبرد و به دلیل نقص فنی حادثهای به وقوع میپیوندد یا در شب، چراغهای ماشین را روشن نمیکند و با عابری تصادف مینماید یا از کلاه ایمنی در زمان راندن موتورسیکلت استفاده نمیکند. در همه این موارد، راننده مرتکب بیمبالاتی شده است.
مسامحه در رانندگی
مسامحه به معنای «اهمال و سهلانگاری» است و مانند بیمبالاتی میباشد؛ یعنی درجایی رخ میدهد که شخص وظیفه خود را انجام نمیدهد. بنابراین، زمانی که رانندهای که باید با عینک یا سمعک رانندگی کند، در هنگام رانندگی از این وسایل استفاده نکند مرتکب مسامحه و سهلانگاری شده است.
غفلت در رانندگی
غفلت به معنای «بیتوجهی» است. مثلاً اگر راننده در حین رانندگی چیزی بخورد و بهاینترتیب، توجهش نسبت به جلو کم شود و با عابری برخورد کند، غفلت نموده است. یا زمانی که رانندهای به جهت صحبت کردن با اشخاص داخل خودرو، به قرمز بودن چراغ راهنمایی رانندگی توجه نکند و از آن عبور نماید، غفلت کرده است.
عدم مهارت در رانندگی
عدم مهارت هنگامی تحقق مییابد که شخص توانایی تجربی یا علمی لازم برای انجام کاری که نیاز به داشتن این تواناییها دارد، را نداشته باشد. برای مثال، رانندگی یک مهارت است و هرکس که بخواهد رانندگی کند، باید ابتدا تواناییهای موردنیاز برای انجام این کار را کسب نماید.
بنابراین، اگر کسی بدون داشتن مهارت لازم اقدام به رانندگی کند، قانونگذار او را مقصر میشناسد؛ مانند اینکه شخص باوجود داشتن گواهینامه، هنوز قدرت کنترل وسیله نقلیه را ندارد و به دلیل همین عدم کنترل، حادثهای میآفریند.
عدم رعایت نظامات دولتی در رانندگی
نظامات دولتی به کلیه مقررات دولتی گفته میشود. در هر جامعهای، دولتها برای برقراری نظم، قوانین و مقرراتی ایجاد میکنند که تخلف از آنها ممنوع میباشد. درزمینه رانندگی هم این مقررات وجود دارد و هر رانندهای که مقررات راهنمایی و رانندگی را رعایت نکند، با ضمانت اجراهای قانونی نظیر جریمه مواجه میشود. بهطور مثال، بر اساس قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، هرگونه حرکات نمایشی، حرکت بهطور مارپیچ، سبقت غیرمجاز، عبور از محل ممنوع، دور زدن در محل ممنوع، عدم رعایت حق تقدم و … تخلف محسوب شده و راننده مقصر جریمه خواهد شد.
مجازات راننده وسیله نقلیه
گاهی راننده بهصرف عدم رعایت مقررات راهنماییورانندگی جریمه نقدی میشود، هرچند که حادثهای رخ نداده باشد. در این مواقع، مأموران راهنمایی و رانندگی، برای راننده خطاکار قبض جریمه صادر کرده و بهموجب قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، گزارش این تخلف را به اداره راهنمایی و رانندگی میدهند.
این اداره نیز، با توجه به ماده ۷ قانون مذکور، نمره منفی در گواهینامه راننده خاطی درج کرده و متناسب با آن، با راننده برخورد میکند.
اما گاهی رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی، منجر به وقوع حادثهای میشود که خسارتهای مالی و بدنی به جامیگذارد. در این صورت، بهموجب قانون مجازات اسلامی، برای اینکه راننده وسیله نقلیه مسئول جبران خسارات وارده گردد، دو شرط باید وجود داشتهباشد: یکی اینکه راننده باید مرتکب تقصیر شده باشد، یعنی یکی از موارد ششگانه ذکرشده را انجام داده باشد (البته در برخی موارد مانند ماده ۵۲۸ قانون مجازات اسلامی تقصیر شرط نیست) و دیگر اینکه تقصیر وی باید منجر به بروز حادثه رانندگی و خسارات بهوجودآمده، شده باشد.
بنابراین، اگر در حادثه پیشآمده، راننده هیچ تقصیری نکرده باشد، مسئول جبران خسارت نیست. مثلاً اگر عابر پیاده با بیاحتیاطی به وسط خیابان بپرد و با رانندهای که با رعایت تمام مقررات در حال رانندگی است، برخورد کند و صدمه ببیند، راننده مسئول پرداخت دیه آسیبهای بدنی واردشده به عابر نیست. عدم مسئولیت راننده در این مورد، مانع استفاده مصدوم یا وراث متوفی از مزایای بیمه نخواهد شد و شرکت بیمه با ارائه قرار منع تعقیب یا حکم برائت راننده، ملزم به اجرای تعهدات موضوع بیمهنامه به مصدوم یا وراث متوفی خواهد بود. اگر وسیله نقلیه بیمه نشده باشد، دیه از صندوق تأمین خسارات بدنی پرداخت میشود. همچنین، درجایی که حادثه رانندگی به علت عوامل طبیعی و غیرقابلپیشبینی اتفاق افتاده است، مانند زلزله، سیل و … راننده مسئول شناخته نمیشود.
__tel_banner
درجایی که دو وسیله نقلیه به هم برخورد کرده و هر دو مقصر شناختهشده و حادثه نیز مستند به هردوی آنها باشد، بهموجب ماده ۵۲۸ قانون مجازات اسلامی، هرکدام مسئول پرداخت نصف دیه راننده مقابل و سرنشینان هر دو وسیله نقلیه میباشد. درصورتیکه تعداد وسایل نقلیه سهتا باشد، هرکدام باید یکسوم دیه رانندگان مقابل و سرنشینان هر سه وسیله نقلیه را جبران نماید و به همین ترتیب، با افزایش تعداد وسایط نقلیه، میزان دیه محاسبه میشود.
البته با اجباری شدن بیمه شخص ثالث و تصویب قانون «بیمه اجباری خسارات واردشده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایلنقلیه»، جبران خسارات مالی و بدنی ایجادشده در حوادث رانندگی به عهده شرکتهای بیمه طرف قرارداد با رعایت سقف مذکور در این قانون قرارگرفته است.
مجازات ناشی از تخلفات رانندگی
- جریمه نقدی: بهموجب قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، برای برخی از تخلفات، قبض جریمه نقدی صادر میگردد، مانند عدم استفاده از کلاه ایمنی، تخطی از سرعت مجاز، گرفتن سبقت غیرمجاز و … .
- حبس تعزیری: قانون تعزیرات مصوب ۱۳۷۵، برای برخی از تخلفات رانندگی، حبس مقرر کرده است، ازجمله رانندگی در حال مستی یا بدون داشتن گواهینامه، تغییر در ارقام و مشخصات پلاک یا استفاده از پلاک تقلبی و دستکاری از دستگاه ثبت سرعت.
- پرداخت دیه: هرگاه حادثه رانندگی منجر به ورود صدمات بدنی و یا فوت شود، علاوه بر حبس راننده حادثهساز، به درخواست شخص آسیبدیده یا اولیای دم فرد فوتشده، دیه پرداخت میشود.
البته در کنار این مجازاتها ممکن است مجازات دیگری، مانند مجازات تکمیلی موضوع ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی و یا مجازات جایگزین حبس موضوع مواد ۶۴ به بعد این قانون نیز تعیین گردد.
