قاضی تحقیق پرونده یا بازپرس پرونده یکی از مقامات قضایی کیفری در دادسراها بوده که برای رسیدگی به پرونده و آغاز کار، نیاز به کسب اجازه از بالاترین مقام دادسرا، یعنی دادستان خواهد داشت.
انجام مراحل تحقیقات مقدماتی، رسیدگی به چگونگی وقوع جرم، یافتن متهم و بازجویی از او و همچنین صدور قرار نهایی، از جمله وظایف بازپرس یا همان قاضی تحقیق پرونده در دادسرا است. اما این نکته را بدانید که صدور حکم، در صلاحیت یا جزئی از وظایف بازپرس نیست.
نهادهای قضایی کشور، دارای شرح وظایف مشخصی هستند و این نهادها در کلیه حوزه‌های قضایی استان‌ها و شهرستان‌ها نیز وجود دارند.
یکی از نهادهای قضایی بسیار پرمراجعه کشور، دادسراها هستند که تعقیب متهم، کشف جرم، انجام تحقیقات مقدماتی و تکمیل و ارسال پرونده به دادگاه کیفری، بعد از صدور برخی از قرارها، از وظایف آن‌ها در هر حوزه قضایی محسوب می‌شود.
مانند سایر نهادهای دولتی در سطح کشور، دادسراها نیز دارای سلسله مراتب مقامات هستند و با توجه به سلسله مراتب این مقامات، هر یک از آن‌ها، دارای شرح وظایف و تکلیف متنوع و مشخصی می‌باشند.
از جمله اشخاص، در سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا، قاضی تحقیقات پرونده یا همان بازپرس در دادسرا است که قانون‌گذار شرح وظایف مخصوصی را برای این افراد در نظر گرفته است.
در این مقاله، تلاش می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم که بازپرس یا قاضی پرونده در دادسرا چه شخصی است؟ بعد از آن در خصوص وظایف بازپرس، با توجه به قانون آیین دادرسی کیفری، توضیحات لازم را ارائه می‌نماییم و در خصوص اینکه چه تفاوت‌هایی بین بازپرس و قاضی و دادیار وجود دارد، توضیحات لازم را ارائه خواهیم داد.
بازپرس کیست؟ درباره بازپرس پرونده
بازپرس یا قاضی تحقیق شخصی است که در دادسرا، وظیفه انجام تحقیقات مقدماتی در خصوص وقوع جرم بر عهده او می‌باشد. برای درک درست‌تر از معنی بازپرس، نیاز است تحقیقات مقدماتی نیز تعریف گردد.
تحقیقات مقدماتی، در واقع مجموعه اقدامات قانونی به شمار می‌آید که از سوی بازپرس پرونده یا دیگر مقامات قضائی دادسرا همچون دادیار یا دادستان، برای: حفظ آثار و علائم وقوع جرم، جمع آوری ادله و مستندات وقوع جرم، شناسایی، تعقیب یافتن و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم انجام می‌گردد.
با توجه به موارد ذکر شده بازپرس در مقام قاضی تحقیق، موظف خواهد بود هر شواهد یا ادله‌ای که در راستای گناه‌کاری یا بی‌گناهی متهم شناسای می‌گردد را در کمال بی‌طرفی جمع آوری نموده و تحقیقات لازم را به انجام برساند.
بازپرس در دادسرا استقلال عمل داشته و دادستان به هیچ عنوان حق مداخله در امر تحقیق و شرح وظایف بازپرس را نخواهد داشت. بازپرس به عنوان یک مقام تحقیق در دادسراها، دارای تکالیف و وظایفی است که این وظایف به شرح ذیل خواهد بود:
- شروع مقدمات تحقیقات اولیه از سوی بازپرس در دادسرا، منوط به ارجاع پرونده از سوی دادستان خواهد بود. البته در صورتی که خود بازپرس، ناظر وقوع جرم باشد، تحقیقات را شروع خواهد کرد و مراتب را فورا به اطلاع دادستان می‌رساند و چنانچه دادستان آن پرونده را مجددا به بازپرس ارجاع داد، موظف خواهد بود، تحقیقات را ادامه دهد.
- تحقیقات مقدماتی هر جرمی به صورت کاملا محرمانه صورت خواهد گرفت، مگر در موضوعاتی که قانون به صورت دیگری مقرر نماید. کلیه اشخاصی که در هنگام یا در جریان تحقیقات مقدماتی حاضر هستند و یکی از آن‌ها شخص بازپرس پرونده است، وظیفه دارند این اسرار به هر نحو ممکن حفظ نمایند و در صورت هرگونه تخلف در این زمینه، به مجازات جرم افشای اسرار شغلی و حرفه‌ای محکوم خواهند شد.
- بازپرس باید در حدود اختیارات قانونی و در کمال بی طرفی، تحقیقات لازم را در خصوص پرونده انجام داده و در کشف اوضاع و احوالی که به ضرر یا نفع متهم است، تفاوتی قائل نشود.
- بازپرس موظف است تحقیقات مقدماتی جرم صورت گرفته را به نحو مستمر و به سرعت انجام داده و حتی ایام تعطیل نیز نباید مانعی برای انجام آن گردد.
- بازپرس موظف خواهد بود، برای جلوگیری از امحا و از بین رفتن آثار و علائم وقوع جرم، اقدامات اساسی و فوری را به عمل آورد و در بدست آوردن و جمع آوری ادله وقوع جرم، تاخیر ننماید.
- بازپرس مکلف است، شخصاً تحقیقات و اقدامات لازم را جهت جمع آوری ادله وقوع جرم به عمل آورد، ولی بازپرس قادر خواهد بود به غیر از جرایم مهم که در ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری به آن اشاره شده است، تحقیق از شهود و مطلعان، تفتیش، جمع‌آوری اطلاعات و ادله وقوع جرم و یا هر اقدام قانونی دیگری را که برای کشف جرم لازم بداند، پس از دادن تعلیمات لازم به ضابطان دادگستری ارجاع دهد که در این شرایط، با نظارت کامل، در صورتی که تکمیل آن‌ها را لازم بداند، تصمیم مقتضی را به عمل خواهد آورد.
- بازپرس موظف است در شرایطی که دسترسی به اطلاعات فردی شاکی یا بزهدیده، از قبیل نام و نام خانوادگی، نشانی و شماره تلفن او، احتمال تهدید و خطر جدی را علیه حیثیت بزه دیده و تمامیت جسمانی او به همراه داشته باشد، تدابیر لازم را برای جلوگیری از دسترسی به این اطلاعات اتخاذ نماید.
این امر نیز در مرحله رسیدگی در دادگاه و به تشخیص رئیس شعبه رسیدگی‌کننده و با رعایت مصالح شاکی یا بزهدیده اعمال خواهد شد. بازپرس مکلف است برای کشف حقیقت هر اقدامی که مورد نیاز است را به انجام برساند.
ارجاع موضوع شکایت به کارشناسی، احضار متهم و انجام تحقیقات برابر قانون، صادر کردن قرار تامین مناسب مثل قرار بازداشت موقت که از قرارهای مهم محسوب می‌گردد، از جمله اقداماتی است که بازپرس قادر به انجام آن‌ها خواهد بود.
وظایف بازپرس چیست؟
بازپرس از انجام چه اعمالی برابر قانون ممنوع شده است؟
انجام برخی اقدامات از سوی بازپرس به عنوان مقام تحقیق دادسرا، ممنوع بوده و نباید آن‌ها را انجام دهد. این اعمال عبارت‌اند از:
- بازپرس نمی‌تواند به عذر یا بهانه آن که متهم مخفی شده، معین نیست و یا دسترسی به او دشوار است، تحقیقات خود را در موضوع مربوطه متوقف نماید.
- هرگونه تحقیق و انجام تعقیب در جرائم منافی عفت طبق قانون ممنوع است و پرسش از هیچ شخصی در این خصوص مجاز تلقی نشده است، مگر در موضوعاتی که جرم در مرئی و منظر عموم مردم واقع شده باشد و یا دارای شاکی بوده یا به عنف یا سازمان‌یافته رخ داده باشد که در این شرایط، تحقیق و تعقیب صرفا در محدوده شکایت و یا اوضاع و احوال مشهود توسط مقام قضائی یعنی خود شخص بازپرس انجام می‌شود نه ضابطان قضایی.
- قلم‌خوردگی، تراشیدن کلمات و نوشتن بین سطور در اوراق بازجویی و تحقیقات، توسط مقامات قضایی دادسرا ممنوع است. در صورتی که یک یا چند کلمه به محتویات اوراق بازجویی اضافه گردد باید بر روی آن خط نازکی کشیده شده و این موضوع قید شود و بازپرس و فردی که تحقیق از او انجام می‌شود، آن اصلاحات را تایید و امضاء کنند. همچنین در صورتی که یک یا چند کلمه از قلم افتاده باشد و در حاشیه صورتجلسه نوشته شود، افراد مذکور باید زیر تمام آن‌ها را امضاء نمایند.
- بازپرس نباید بدون انجام اقدامات قانونی و تعیین تکلیف نسبت به پرونده‌های متهمین در بازداشت، به مرخصی برود و یا او را به ماموریت بفرستند و یا انتقالی بگیرد. وی باید قبل از این موارد نسبت به پرونده افراد بازداشت شده، اقدامات قانونی را به انجام برساند.
حوزه ماموریت بازپرس
بازپرس در حوزه قضایی محل ماموریت خود، با رعایت قوانین به انجام وظیفه مشغول خواهد شد و چنانچه جهات قانونی برای رسیدگی به جرم وجود داشته باشد، در موارد زیر شروع به تحقیقات لازم خواهد کرد:
- جرم در حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس واقع شده باشد.
- جرم در حوزه قضایی دیگری واقع شده، اما در حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس کشف شده و یا متهم در آن حوزه دستگیر شده باشد.
- جرم در حوزه قضایی دیگری واقع شده باشد، اما مظنون به ارتکاب جرم یا متهم در حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس مقیم و دارای محل سکونت باشد.
پس اگر جرم خارج از حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس به وقوع پیوسته باشد، اما در حوزه قضایی محل ماموریت بازپرس کشف گردد یا مرتکب در آن حوزه دستگیر گردد، بازپرس اقدامات و تحقیقات خود را آغاز خواهد کرد و در صورت لزوم، قرار تامین نیز صادر خواهد شد.
در صورتی که قرار صادره منتهی به بازداشت متهم گردد، پس از رسیدگی به اعتراض او در دادگاه کیفری که بازپرس در معیت آن انجام وظیفه می‌نماید، با صدور قرار عدم صلاحیت، پرونده را به همراه متهم، حداکثر ظرف ۴۸ ساعت، به دادسرای محل وقوع جرم روانه خواهند کرد.
در صورت نبود بازپرس در دادسرا یا حوزه قضایی تکلیف چیست؟
همانطور که ذکر شد، تحقیقات مقدماتی همه جرایم بر عهده بازپرس گذاشته شده است، اما ممکن است بازپرس در یک حوزه قضایی یا محل ماموریت خود حاضر نباشد و یا به عللی موفق به انجام این کار نگردد.
در این شرایط، دادرس دادگاه، البته به تقاضای دادستان و با تعیین رئیس حوزه قضایی، وظیفه بازپرس را فقط تا هنگام باقی ماندن وضع مذکور انجام خواهد داد.
همچنین گاهی در جریان تحقیقات صورت گرفته از سوی بازپرس مواردی پیش خواهد آمد که بازپرس نیازمند مرخصی یا رفتن به ماموریت می‌گردد.
در این شرایط بازپرس باید قبل از گرفتن مرخصی یا رفتن به ماموریت یا انتقال و مانند این‌ها، در خصوص پرونده‌هایی که متهمان آن‌ها در بازداشت هستند، اقدام قانونی لازم را انجام دهد و اگر امکان آزادی زندانی به هر علت میسر نشود، مراتب را به طور کتبی به دادستان اعلام نماید.
در صورتی که عملی جرم نباشد بازپرس پرونده چه تکالیفی دارد؟
برابر با قانون در صورتی که عمل ارتکابی متهم عنوان مجرمانه نداشته باشد و پس از تحقیقات صورت گرفته از ناحیه بازپرس نتواند آن عمل را با یکی از عناوین مجرمانه قانون مجازات اسلامی یا سایر قوانین کیفری دیگر تطبیق دهد.
و همچنین ادله بدست آمده بر این موضوع تاکید داشته باشد که متهم، مرتکب جرمی نگردیده است، یا ادله به دست آمده برای متهم کردن آن شخص کافی نباشد، در این شرایط بازپرس مکلف به صدور قرار منع تعقیب در آن پرونده خواهد بود.
اگر بازپرس در هنگام تحقیق جرم دیگری را کشف نماید، چه وظایفی دارد؟
هرگاه بازپرس در هنگام تحقیقات مقدماتی، جرم دیگری را کشف نماید که با جرم اول ارتباطی نداشته باشد و حتی بدون طرح شکایت شاکی نیز قابل تعقیب قضایی باشد، باید اقدامات لازم را طبق قانون برای حفظ آثار و علائم وقوع جرم و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم انجام دهد و همزمان مراتب را به دادستان اطلاع دهد، در صورت ارجاع دادستان، بازپرس مکلف است تحقیقات را ادامه داده و مراتب را رسیدگی نماید.
حال در صورتی که جرم کشف شده از جرائمی باشد که صرفا با شکایت شاکی قابل تعقیب قضایی است، مراتب در صورت امکان، توسط دادستان به اطلاع بزهدیده خواهد رسید تا تصمیم خود را جهت تعیین تکلیف موضوع به عمل آورد.
مقام بازپرس با قاضی چه تفاوتی دارد؟
آن‌گونه که اشاره شد بازپرس در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا، وظیفه تحقیق در خصوص وقوع یا عدم وقوع جرم را بر عهده دارد. اما قاضی دادگاه وظیفه‌اش انجام تحقیقات اولیه جرم نیست.
بلکه قاضی با بررسی تحقیقات صورت گرفته از ناحیه دادسرا که توسط بازپرس به عمل می‌آید، بررسی‌های خود را انجام و در نهایت اقدام به صدور رای خواهد کرد. قاضی در دادگاه مشغول به انجام وظایف است و بازپرس در دادسرا به وظایف خود عمل خواهد کرد.
از دیگر تفاوت‌های مقام قاضی با بازپرس، این است که هر چند وظیفه هر دوی آن‌ها به عنوان یک مقام قضایی کیفری، کشف جرم و جلوگیری از تضییع حقوق مردم است، اما قاضی دادگاه از نظر جایگاه سازمانی نسبت به بازپرس دادسرا از درجه قضایی بالاتری برخوردار است.
پس باید گفت مقامی که توانایی صدور رای را دارد قاضی پرونده است و بازپرس دادسرا هیچ‌گاه اقدام به صدور رای نخواهد کرد و نمی‌تواند مجازات جرمی را تعیین کند، هرچند که به اطلاعات آن موضوع نیز کاملا واقف باشد.
پس در واقع بازپرس قرارهای مشخصی را صادر می‌نماید . قرارهایی همچون قرار جلب به دادرسی، قرار منع تعقیب متهم قرار موقوفی تعقیب، قرار ترک تعقیب و غیره اما قرارهای صادر شده از سوی بازپرس، باید به تایید دادستان نیز برسد تا برای رسیدگی نهایی، به دادگاه کیفری فرستاده شود و در نهایت این قاضی دادگاه کیفری است که حکم نهایی را در خصوص پرونده‌ها صادر خواهد کرد.
مقام بازپرس با دادیار چه تفاوتی دارد؟
قضات تازه‌کاری که تحت نظارت و تعلیمات دادستان در دادسرا به انجام وظایف محوله مشغول هستند، دادیار نام دارند. دادیارها انواع مختلفی دارند و ممکن است وظایف مختلفی را انجام دهند.
تفاوت بازپرس با دادیار در این است که هرچند دادیار نیز تحقیقات مقدماتی در خصوص اتهامات مطرح شده را انجام داده و تصمیمات خود را به صورت قرار ارائه خواهد کرد، اما چنانچه اختلاف‌نظری با دادستان داشته باشد باید تابع نظر دادستان باشد.
در حالی که اگر بازپرس و دادستان اختلاف‌نظری داشته باشند، دادگاه مرجع حل اختلاف بین دادستان و بازپرس است.
تفاوت دیگر اینکه در برخی از جرایم مهم مانند اعدام تا قصاص نفس یا قصاص عضو و غیره که بعد از دادسرا، دادگاه کیفری صالح باید به آن رسیدگی نماید، صرفا بازپرس اجازه تحقیقات مقدماتی را بر عهده داشته و دادیار صلاحیتی در این حیطه نخواهد داشت.
مزایای استفاده از خدمات وکیل دادگستری در دادگاه‌های کیفری
موارد ذکرشده جزو عناوین بسیار کوچک و جزیی در مباحث کیفری است که به نوبه خود دارای پیچیدگی‌های خاصی است.
اگر می‌خواهید شکایت شما در محاکم قضایی کشور با سرعت بیشتری پیش برود و به نتیجه مطلوبی برسد و در نهایت حقوق از دست رفته خود را به دست آورید، حتما با یک وکیل مجرب مسائل کیفری مشورت کنید.
بسیاری از مسائل کیفری شاید از دید شما کاملا عادی جلوه کند ولی برعکس، از منظر و دیدگاه یک وکیل دادسرا با تجربه، بسیار مهم بوده و ممکن است در محکومیت فروشنده خودروی معیوب، تاثیرگذار باشند.
یک وکیل باتجربه و صادق قادر است شما را در خصوص موارد یاد شده، به دقت راهنمایی نماید و مسیر شکایت شما را اعم از مسیر حقوقی یا کیفری آن، تعیین نماید.
از مهم‌ترین مزایای استفاده از خدمات وکلا و مشاوران سامانه حقوقی بنیاد وکلا: صرفه‌جویی در وقت و هزینه، رهایی از رفت و آمدهای متوالی، وقت‌گیر، چالش‌برانگیز و استرس‌زا به دادگاه، رسیدن به نتیجه دلخواه در کمترین زمان ممکن، تامین و حفظ حق و حقوق موکل در پروسه رسیدگی به دعاوی مذکور خواهد بود.
همچنین وکلای دادگستری متخصص قادرند بررسی نمایند که آیا ادله و مدارک کافی برای اثبات شکایت، از سوی شما ارائه شده است یا خیر؟ علاوه بر آن، وکلای مجرب و متخصص قادرند نتیجه احتمالی شکایت شما را تا حدودی پیش‌بینی نمایند و در روند رسیدگی و تسریع آن، نقش موثر و مثبتی ایفا کنند.
ارائه خدمات تخصصی حقوقی توسط سامانه حقوقی بیاد وکلا
اگر در خصوص تنظیم شکایت تخصصی نیاز به مشاوره حقوقی دارید یا قصد دارید تمام فرآیند احقاق حق خود را برعهده کارشناسان و وکلای متخصص قرار دهید، ما بهترین امکان برای شما را استفاده از خدمات بسیار متنوع سامانه حقوقی بنیاد وکلا می‌دانیم.
متاسفانه بیشتر افراد جامعه ما که با مشکل حقوقی مواجه می‌شوند، در ابتدا برای رفع معضل خود به وکیل دادگستری مراجعه نمی‌کنند و همین موضوع تبعات جبران‌ناپذیری را برایشان به دنبال خواهد داشت.
اخذ وکیل در موضوعات کیفری، می‌تواند کمک بسیار زیادی به شاکی پرونده نماید. اما اگر به علل مختلفی امکان دسترسی شما به وکیل دادگستری وجود ندارد، در این شرایط استفاده از خدمات مشاوره حقوقی، گزینه بسیار مناسبی برای شما خواهد بود.
مشاوره حقوقی از جهات مختلفی می‌تواند مزیت‌های بسیار زیادی برایتان داشته باشد که در کمترین حالت، اطلاعات حقوقی شما را در خصوص مورد مربوطه، افزایش خواهد داد.
همچنین مطالعه محتواهای حقوقی تنظیم شده از سوی وکلا و کارشناسان مجرب حقوقی این سامانه، می‌تواند بسیاری از مشکلات حقوقی شما را مرتفع نماید.
سامانه حقوقی بنیاد وکلا با بهره‌مندی از کارشناسان و مشاور حقوقی آنلاین و وکلای مجرب و متخصص آماده خدمات‌رسانی در کلیه امور حقوقی، کیفری، خانواده و سایر مسائل حقوقی است.
لازم به ذکر است که این سایت حقوقی علاوه بر ارائه مشاوره‌های حقوقی تخصصی، در زمینه تهیه و تنظیم انواع اوراق قضایی مثل شکواییه، دادخواست، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و مانند آن نیز خدمات رسانی می‌نماید.
در هر صورت اگر به مشاوره حقوقی نیاز پیدا کردید و یا قصد تنظیم شکوائیه، دادخواست، و سایر اوراق قضایی را داشتید، قبل از هر اقدام حقوقی به سامانه بنیاد وکلا مراجعه کنید و از خدمات متنوع این سامانه نظیر وکیل تلفنی بهره‌مند شوید.
