بسیار پیش می‌آید که در حین استخدام توسط یک شرکت جدید از شما سفته بخواهند. دلیل این امر از نظر کارفرمایان، تضمین حسن انجام کار کارمند و نیز نگه داشتن ضمانتی است که در صورت ایراد خسارت توسط کارمند بتوانند از محل آن خسارت‌های وارده را جبران نمایند.
اما آیا گرفتن سفته از کارگران و کارمند امری قانونی است؟ آیا کارمند می‌تواند از ابراز سفته خودداری نماید؟ آیا کارفرما به هر نحوی که تمایل داشته باشد می‌تواند سفته‌ای که در اختیار دارد را اجرایی سازد؟ اگر پس از خاتمه رابطه کاری کارفرما از بازگرداندن سفته خودداری کند کارمند چه گزینه‌هایی در پیش روی خود دارد؟
البته این موضوع فقط از طرف کارمندان حائز اهمیت نیست، بلکه جواب این سوالات برای کارفرمایان نیز مفید و موثر است. برای پاسخ به سوالات فوق نخست ضروری است که با سفته، کاربردها و قوانین آن و نقش وکیل متخصص آشنا شویم.
سفته
سفته که در قانون تجارت به عنوان فته طلب شناخته می‌شود به عنوان یکی از اسناد تجاری قوانین خاص خود را داراست. به موجب ماده ۳۰۷ قانون تجارت، فته طلب به سندی می‌گویند که امضاکننده آن تعهد پرداخت مبلغ معینی را کرده است.
زمان پرداخت وجه فته طلب می‌تواند در تاریخ معینی باشد و یا هر گاه که دارنده سند مطالبه نماید. همچنین ممکن است که فته طلب را در وجه شخص معینی تنظیم کنند و یا آن که در وجه حامل باشد.
از آنچه که بیان شد نتایج چندگانه‌ای می‌توان گرفت که به شرح ذیل است:
- سفته نمایانگر بدهکار بودن امضا کننده آن است.
- منتفع از سفته یا به عبارت دیگر شخصی که می‌تواند وجه سفته را دریافت کند ممکن است شخص معینی باید که در سفته نام وی ذکر شده و یا آن که هر دارنده آن این حق را داشته باشد.
- زمان پرداخت وجه سفته ممکن است در تاریخ معینی باشد و یا در هر زمانی که دارنده سفته آن را مطالبه نماید.
علاوه بر ماده ۳۰۷ که به تعریف سفته و نتیجه امضای آن پرداخته است، ماده ۳۰۸ شرایط چندگانه‌ای را مطرح کرده که باید در سفته وجود داشته باشد تا امکان پرداخت و مطالبه داشته باشد.
این شرایط عبارت است از اینکه اولا سفته باید امضای معتبر داشته باشد، منظور از امضای معتبر آن است که شخص حقیقی صرف اینکه پایین سفته را امضا کند کفایت می‌کند اما شخص حقوقی باید با توجه به اساسنامه سفته را رسمیت ببخشد، به عبارت دیگر حتما مهر شرکت را داشته باشد و حتما صاحبین امضای مجاز شرکت، آن را امضا کرده باشند. شرط بعدی آن که مبلغی که سفته نماینده آن است حتما باید به تمام حروف نوشته شده باشد.
همچنین گیرنده وجه اعم از شخص معین یا حامل باید تعیین شود و نیز تاریخ پرداخت که تاریخ معینی باشد یا هرگاه که دارنده مطالبه نماید.
نکات مهم در خصوص سفته
- مطابق ماده ۲۴۵ قانون تجارت، سفته را می‌توان از طریق ظهرنویسی منتقل کرد. ظهرنویسی عبارت است از امضای ذیل سفته توسط دارنده آن. به معنای دیگر چنانچه سفته در وجه شخص الف صادر شده باشد، وی با امضای سفته می‌تواند آن را به شخص ب منتقل نماید، و پس از آن شخص ب دارنده و منتفع سفته خواهد بود. در ظهرنویسی هم ممکن است دارنده جدید شخص معینی باشد یا حامل، که در صورتی که ظهرنویسی به نفع حامل انجام شود، از پس از آن سفته به راحتی با تحویل فیزیکی به نفرات بعدی منتقل می‌شود.
- کسی که سفته را صادر کرده و نیز ظهرنویس‌ها، در مقابل دارنده آن مسئول پرداخت هستند.
- وسیله پرداخت سفته همان نوع از وجهی است که در آن تعیین شده باشد، و امکان تبدیل آن جز با رضایت دارنده وجود ندارد.
- در مورد سفته‌ای که تاریخ سر رسید دارد، نمی‌توان زودتر از موعد پرداخت کرد و اگر زودتر پرداخت شود، پرداخت کننده در مقابل کسانی که در وجه سفته منتفع هستند، مسئول خواهد بود.
- اگر سفته در کشوری غیر از ایران صادر شده باشد، شرایط اساسی همچون شرایطی که برای صحت آن ضروری است، مطابق قوانین کشور محل صدور خواهد بود. البته اگر شرایط صحت مطابق قوانین ایران وجود داشته باشد اما مطابق قانون محل صدور مفقود باشد، چنانچه اشخاصی داخل ایران نسبت به آن سفته تعهداتی کرده باشند، باید به تعهدات خود عمل نمایند و نمی‌توانند به قانون کشور محل صدور استناد کنند.
مطابق قانون تجارت ایران در ماده ۳۰۹ قواعد برات برای سفته نیز جاریست، در نتیجه اطلاع و آشنایی دقیقتر با شرایط و قواعد سفته باید به مواد قانونی مرتبط با برات رجوع کرد که تعداد آن‌ها قابل توجه بوده و از حوصله این نگارش خارج است، به همین سبب چنانچه پرسش‌های بیشتری درباره سفته داشتید که در این مبحث نتوانستید به پاسخ آن‌ها دست یابید، می‌توانید مشاوره حقوقی تلفنی لازم را دریافت نمایید.
ماهیت حقوقی گرفتن سفته از کارگر و کارمند
قانون کار برای تنظیم روابط بین کارفرما و کارگر در بخش خصوصی تدوین شد. مطابق تعاریف این قانون کارفرما کسی است که مشمول این قانون شمرده شود و کارگر شخصی است که در ازای دریافت حق السعی وظایف مشخصی را برای کارفرما انجام می‌دهد.
رابطه بین دو طرف از طریق قرارداد کار تنظیم می‌شود، البته رعایت قواعد قانون کار تقریبا در اکثریت مواد برای طرفین ضروری است، برای مثال ارائه آموزش‌های لازم به کارگر برای انجام تعهدات قراردادی خود ضروری است.
کارمندی که برای کارفرما کار می‌کند مسئولیت‌هایی را بر عهده می‌گیرد که نتیجه آن به کارفرما وارد می‌شود، اما اگر در اثر رفتارهای کارمند خسارتی به کارفرما وارد شود و یا به اموال کارفرما آسیبی رسد، کارفرما از چه طریق می‌تواند خسارت‌های وارده را جبران نماید؟
به عنوان یکی شروط رایج در قراردادها، شرط ارائه تضمین حسن انجام تعهدات توسط پیمانکار گنجانده می‌شود. این ضمانت‌نامه که تضمین کننده اجرای صحیح و مناسب تعهدات قراردادی توسط پیمانکار است به عنوان یک شرط صحیح و رایج در قراردادهای همکاری شناخته می‌شود.
اما همانطور که بیان شد قرارداد کار روابط کارفرما و کارگری را تنظیم می‌کند که قواعد آن را قانون کار تنظیم می‌کند و قانون کار شرایط تقریبا غیرقابل تغییر و غیرقابل چشم پوشی را مطرح می‌کند.
علی الخصوص اینکه قانون کار در ابتدای امر با هدف حمایت از کارگر در مقابل کارفرمایان تنظیم شده است. به همین سبب بین حقوقدانان اختلاف نظر است که آیا دریافت سفته از کارگر توسط کارفرمایان از نظر حقوقی صحیح است یا خیر.
از آنجا که حکم قانونی یا قضایی صحیحی در این زمینه وجود ندارد حقوقدانان در جلسات وکیل آنلاین از طریق بررسی و تحلیل حقوقی و مقایسه با شرایط مشابه سعی در پاسخ دادن به این سوال دارند.
نظرات مبنی بر آن است که اگر دریافت سفته از کارگر به عنوان تضمین حسن انجام کار بوده باشد، و کارفرما هدف خود از دریافت آن را در جبران خسارات احتمالی که ممکن است توسط کارگر به وی وارد سازد نهاده باشد، دریافت سفته منع قانونی نداشته و صحیح خواهد بود. اما اگر دریافت سفته از آن بابت باشد که بتوان به کارگر فشار نامشروع ذهنی و روانی وارد سازد به طوری که کارگر را به انجام کارهای خارج از تعهدات وی وادار سازد، عمل نامشروعی بوده که صحیح نمی‌باشد و حمایت قانونی ندارد.
البته باید توجه داشت که احراز قصد و نیت باطنی کارفرما امر راحتی نیست و تنها می‌توان با استناد به شرایط و نحوه برخورد کارفرما در مواقع مشابه درباره این موضوع تصمیم گرفت و اقدامی انجام داد.
اما اگر بتوان اثبات کرد که گرفتن سفته از کارمند و کارگر توسط کارفرما، با هدف الزام آنان به امور نامتناسب یا غیرقانونی بوده است، عملکرد کارفرما صحیح نبوده و می‌تواند مسئولیت حقوقی و قضایی با خود به همراه بیاورد.
سفته در قرارداد کار
تا اینجا با مفهوم و ماهیت سفته آشنا شدیم، همینطور بیان شد که قانونا منعی برای کارفرما در دریافت سفته از کارگر یا کارمند خود وجود ندارد البته در صورتی که هدف از آن تضمین حسن انجام تعهدات کارمند و کارگر باشد. اما آیا ضروری است که دریافت سفته در قرارداد فی‌مابین ذکر گردد؟ آیا مطرح شدن یا نشدن این امر در قرارداد تاثیری در ماهیت امر و نتایج آن به همراه می‌آورد؟
همانطور که پیش از این بیان شد در قراردادها ضمانت حسن انجام کار با تعیین مبلغ آن ذکر می‌گردد، همچنین نحوه بازپرداخت ضمانت‌نامه و شرایطی که دارنده حق اجرای آن را خواهد داشت در قرارداد ذکر می‌گردد.
این موضوع نه تنها روابط طرفین را شفاف می‌سازد، بلکه اثبات این امر است که ضمانت‌نامه با شرایط و شماره و مبلغ مشخص، برای انجام تعهدات آن قرارداد خاص بوده و نمی‌تواند مورد استفاده جز در مواقعی که طرفین در همان قرارداد توافق کرده‌اند قرار گیرد.
تصریح شرایط و نکات یاد شده در قرارداد این حق را به دارنده می‌دهد که در مواقع معین بتواند ضمانت نامه را به اجرا در بیاورد و در مقابل، ضامن را از استفاده نامناسب و نامشروع مصون می‌نماید. چنانچه دارنده جز در شرایط توافقی نسبت به اجرای ضمانت‌نامه اخذ شده اقدام نماید، ضامن می‌تواند واکنش حقوقی نشان داده و ورود خسارت به خود جلوگیری نماید.
همچنین چنانچه دارنده در زمان مقرر نسبت به باز پرداخت ضمانت‌نامه اقدام نکند، ضامن با توجه به قرارداد فی‌مابین این حق را پیدا می‌کند که تحویل ضمانت‌نامه را از مراجع قضایی صالح دنبال کرده و از ورود ضرر به خود جلوگیری نماید.
از آنچه که بیان شد می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که مصلحت طرفین و به ویژه کارگر در این است که دریافت سفته در قرارداد کار ذکر شود. همچنین ضروری است که نحوه اجرا و استرداد سفته نیز تصریح شده باشد.
چنانچه کارفرما از پذیرش این موضوع سرباز زند کارگر و کارمند این حق را دارد که قرارداد را امضا ننماید، و اگر کارفرما به دلیل این موضوع از امضای قرارداد خودداری نمود، می‌تواند نشانی از استفاده غیرمناسب از ضمانت‌نامه باشد که همانطور که بیان شد از حمایت قانونی برخوردار نخواهد بود.
همچنین باید توجه داشت که اسناد تجاری اعم از سفته یا چک، نشان‌دهنده بدهکار بودن متعهد آن به دارنده هستند. حتی اگر دلیل این تعهد معلوم نباشد، تاثیری در وجه اجرایی داشتن اسناد تجاری به همراه نمی‌آورد و دارنده در هر صورت می‌تواند نسبت به اجرا و دریافت وجه اقدام نماید.
اگر شخصی به دلیل ایجاد رابطه کاری به کارفرما سفته ارائه دهد بدون اینکه در قرارداد این موضوع ذکر گردد و به ویژه در زمانی که در ضمن سفته کارگر از افزودن کلامی منع می‌شود، کارفرما می‌تواند در سررسید یا هرگاه که مناسب بداند نسبت به اجرا و اخذ وجه سفته اقدام نماید.
و اگر کارگر ادعا کند که دلیل ارائه سفته ایجاد رابطه کاری بوده است که پایان یافته، و یا به عنوان ضمانت حسن انجام کار بوده که کارمند و کارگر از مفاد قرارداد خود تجاوز نکرده و خسارتی به کارفرما وارد نساخته، این مسئولیت بر عهده کارگر خواهد بود که ادعاهای خود را اثبات نماید تا بتواند نسبت به باز پس گیری ضمانت‌نامه اقدام کند.
در مقام جمع بندی آنچه که بیان شد باید گفت که سفته سند تجاری است که بر طبق آن امضاکننده متعهد به پرداخت مبلغ معینی به شخص خاص یا به دارنده سفته می‌شود، زمان پرداخت وجه سفته می‌تواند در تاریخ مشخصی باشد و یا در هر زمانی که دارنده مطالبه نماید.
در قراردادهای پیمانکاری اخذ ضمانت‌نامه حسن انجام کار از پیمانکار یک عرف و رویه قانونی است که متضمن انجام صحیح تعهدات پیمانکار بوده و نیز کارفرما می‌تواند در صورت بروز خسارت به اموال خود از محل آن جبران خسارت نماید.
در قراردادهای مذکور، نحوه اجرا و نیز شرایط استرداد ضمانت‌نامه قید می‌گردد. همچنین شماره و مبلغ ضمانت‌نامه به نحوی که قابل تشخیص باشد قید می‌گردد. ضمانت‌نامه می‌تواند هر سند تجاری من جمله سفته باشد.
قرارداد کار عبارت است از قراردادی که روابط بین کارفرما و کارگر را مطابق قانون کار سامان می‌بخشد، در قوانین و رویه قضایی درباره اخذ ضمانت‌نامه از کارگر صراحتا حکمی وجود ندارد اما حقوقدانان بر این باورند که چنانچه دریافت ضمانت‌نامه از باب تضمین حسن انجام تعهدات باشد منع قانونی نداشته و صحیح خواهد بود.
در نتیجه کارفرما می‌تواند از کارگر و کارمند خود درخواست ارائه ضمانت‌نامه من جمله سفته را بنماید، اما برای حمایت از حقوق طرفین و به ویژه کارگر، بهتر آن است که دریافت ضمانت‌نامه مذکور و شرایط اجرا و استرداد آن در قرارداد کار ذکر گردد، و مخالفت کارفرما با این امر می‌تواند وجه قانونی ضمانت‌نامه را مخدوش نماید.
مشاوره در گرفتن سفته از کارگر و کارمند
با توجه به گستره قانون کار که اکثریت بخش خصوصی را تحت شمول خود قرار می‌دهد، روابط کاری و قرارداد کار تقریبا از قواعد یکسانی برخوردار است؛ با وجودی که احکام این قانون معمولا الزامی بوده و امکان خروج از آن برای طرفین وجود ندارد اما در مواردی که قانون سکوت کرده امکان تفسیر وجود دارد. من جمله موارد سکوت قانون کار می‌توان به امکان دریافت سفته از کارگر و کارمند اشاره کرد.
دریافت سفته از کارمند یا کارگر توسط کارفرما، می‌تواند برای کارمندان و کارگران تعهدات متعددی را ایجاد نماید و در صورت عدم تنظیم صحیح سند یا قرارداد پایه تعهدات فوق به اثرات ناگواری منجر شود.
به همین سبب چنانچه درباره قرارداد کار خود و یا ارائه ضمانت‌نامه به کارفرما سوالات یا ابهاماتی داشتید می‌توانید از مشاوره حقوقی متخصص بنیاد وکلا کمک بگیرید و به کمک ایشان تصویر شفاف‌تری از وضعیت به دست آورید.
