مسئولیت پرداخت دیه با کیست؟

در ‏شریعت اسلام، قاعده‌ای وجود دارد که نقش زیادی در حقوق جزای کشور ما داشته است که از آن به قاعده «لاضرر و لاضرار فی‌الاسلام»‏ نام ‌می‌برند.

به استناد این قاعده کسی حق ضرر رساندن چه مالی و چه بدنی به دیگری را ندارد، پس اگر ضرری برساند، مسئول جبران آن خواهد بود.

میان ضررها به طور حتم ضررهای بدنی جدی‌تر و جبران آن نیز سخت‌تر است،

دیه، یک مجازات اصلی است که در قانون برای مجازات افرادی در نظر گرفته شده است که به جان دیگری صدمه ایی وارد کرده اند.

بالاترین دیه، مربوط به دیه کامل دیه انسان است که ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضاییه اعلام می شود.

مقدار دیه برای صدمه به هر عضو از بدن در قانون مشخص شده است که با توجه به دیه کامل تعریف می شود برای مثال دیه شکستن ترقوه، در صورتی که درمان نشود، نصف دیه کامل است.

با این وجود برای برخی از اعضای بدن دیه تعیین نشده است که این مقدار توسط قاضی با توجه به نظر پزشکی قانونی معین می شود که به آن ارش می گویند.

وقتی قاضی در حکم دادگاه مرتکب را به مجازات دیه محکوم کرد، فرد مسئول باید در مهلت مقرر قانونی پرداخت دیه، مقدار آن را به دریافت کننده دیه بپردازد، در غیر این صورت می توان از او بابت عدم پرداخت مبلغ دیه، شکایت کرد.

حال باید بدانیم چه کسی باید مقدار دیه را بپردازد؟ آیا این وظیفه همیشه بر عهده مرتکب جرم است؟

با توجه به آنچه گفته شد در این مقاله به بررسی مسئول پرداخت دیه از جمله مرتکب، عاقله، بیت المال می پردازیم.

مرتکب

وقتی جرمی رخ می دهد اولین کسی که مسئول جبران خسارات آن جرم و تنبیه شدن بابت آن است، خود مرتکب است.

این موضوع درباره محکومین به پرداخت دیه در ماده ۴۶۲ به این صورت آمده است که: "دیه جنایت عمدی و شبه عمدی بر عهده خود مرتکب است".

بنابراین با توجه به این ماده اولین مسئول پرداخت دیه، خود مرتکب است. 

عاقله

بر اساس ماده ۴۶۸ قانون مجازات اسلامی، "عاقله عبارت از پدر، پسر و بستگان ذکور نسبی پدر و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث است.

همه کسانی که در زمان فوت می توانند ارث ببرند به صورت مساوی مکلف به پرداخت دیه می باشند.

بنابراین عاقله، خویشاوندان مردی هستند که از ارتباط آنها با مرتکب از طریق مادر آنها نیست (مثلا برادری که فرزند مادر است یا دایی عاقله محسوب نمی شوند).

بر اساس قانون عاقله در مواردی مسئول پرداخت دیه است.

مسئولیت عاقله در پرداخت دیه مربوط به ۴ مورد زیر است:

• جنایات خطای محض
• فرار متهم در قتل عمدی
• مرگ متهم در قتل عمدی
• جنایات شخص نابالغ یا دیوانه است.

البته عاقله در صورتی مسئول پرداخت دیه است که عاقل و بالغ باشد، تمکن مالی داشته باشد و نسبتش با مرتکب مشروع باشد.

در این مورد فرقی بین دیه قتل و دیه اعضای بدن وجود ندارد.

بیت المال

آخرین مورد مسئولیت پرداخت دیه با اوست، بیت المال است.

در ماده ۴۷۹ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ آمده است که: " در صورتی که مرتکب دارای عاقله نباشد یا عاقله او به دلیل عدم تمکن مالی نتواند دیه را در مهلت مقرر بپردازد، دیه توسط مرتکب و در صورت عدم تمکن از بیت المال پرداخت می شود؛ در این مورد فرقی بین دیه نفس و غیر آن نیست ".

بنابراین در صورتی که خود مرتکب نتواند دیه را بپردازد و عاقله ای هم نداشته باشد، و اگر عاقله دارد تمکن مالی نداشته باشد، بیت المال مسئول پرداخت دیه است.

بنابراین اگر عاقله تمکن مالی داشته باشند ولی دیه را نپردازند، منجر به پرداخت دیه از طرف بیت المال نخواهد شد.