دیه را از دیدگاه قانون مجازات اسلامی تعریف مشخصی دارد که در ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی، به تعریف آن پرداخته شده است. اما به زبان ساده‌تر دیه یا خون‌بها یکی از رایج‌ترین قوانین در دین مبین اسلام است که طبق تعاریف شرعی، تاوان مالی است که به جبران کشتن یا آسیب به هر یک از اعضای بدن فرد تعلق می‌گیرد و می‌تواند به خود فرد یا بازماندگان وی پرداخت گردد. میزان و نحوه پرداخت دیه توسط شارع (دادگاه) برای جرم مذکور تعیین می‌گردد.
دیه پا
بر اساس قانون کیفر اسلامی، در این مقاله قصد داریم در رابطه با قوانینی که برای دیه پا، انگشتان و سایر اعضا پا در نظر گرفته شده است به کمک مشاوره حقوقی تلفنی صحبت کنیم. اقسام دیه برای پا به شرح زیر می‌باشد:
- کبودی پا
- دیه تورم پا
- دیه در رفتگی استخوان پا
- دیه شکستگی استخوان پا
- دیه فلج کردن پا یا انگشتان پا
- دیه قطع شدن هر پا با انگشتان
دیه کبودی پا
دیه کبودی صورت برابر با سه هزارم دیه کامل است؛ بنابراین نحوه محاسبه دیه برای کبودی پا برابر با نصف دیه کبودی صورت در سال جاری خواهد بود. لازم به ذکر است که برای اعضای جفت در بدن مانند پا، آسیب وارده برای هر یک جداگانه محاسبه می‌شود.
دیه تورم پا
مبلغ دیه تورم پا برابر حد ارش تعیین شده توسط نظر قاضی می‌باشد.
دیه در رفتگی استخوان پا
در این شرایط دیه برای تعیین میزان دیه با توجه به نظر پزشکی قانونی با در نظر رفتن شدت آسیب‌های وارده محاسبه می‌گردد و مبلغ دیه بر اساس حد ارش تعیین شده توسط قاضی مشخص خواهد شد.
دیه شکستگی استخوان پا
ترک برداشتن، شکستن و خورد شدن استخوان‌های پا نیز مشمول دریافت دیه است که به میزان یک پنجم دیه پا خواهد بود.
دیه فلج کردن پا یا انگشتان پا
چنانچه پا فرد به خاطر آسیب‌های وارده فلج شده باشد، مجرم بایستی دو سوم دیه پا یا دو سوم نصف دیه کامل را به طرف مقابل بپردازد. البته در رابطه با قطع پا که از قبل فلج بوده این میزان به یک سوم دیه پا می‌رسد.
در صورت فلج شدن انگشتان مبلغی برابر با دو سوم دیه انگشت یا دو سوم یک دهم دیه کامل باید به فردی که آسیب دیده پرداخت شود.
دیه قطع شدن هر پا با انگشتان
مجرم بایستی نصف یک دیه کامل را به شخصی که از انتهای انگشتان تا مچ پا قطع شده باشد، پرداخت کند. البته در صورتی که انگشت فلج باشد مبلغ دیه برابر با یک سوم دیه همان انگشت خواهد بود.
در چه مواردی دیه باید پرداخت شود؟
به عبارت دیگر دیه، یکی از جزاهای از پیش تعیین شده در قانون است و که در جنایت‌های وارده بر اعضای بدن و جان افراد که به صورت عمدی نبوده، یا در مواردی که امکان قصاص وجود ندارد یا بین طرفین به شرط دریافت دیه مصالحه شده، پرداخت می‌گردد.
جرائم غیر عمد بر جان و جسم افراد و جنایات عمدی که به هر دلیل، امکان قصاص نیست، دیه به میزان مقدر و یا غیر مقدر تعیین و پرداخت می‌گردد.
انواع دیه
دیه را می‌توان از دو جهت دسته‌بندی کرد:
یکی از این نظر که جنایت، بر جان یا بر اعضا و منافع وارد شود و از جهت دیگر، اینکه مقدار آن، در قانون، مقدر شده باشد یا خیر.
دیه اعضای بدن
نوع دیگری از دیه، دیه اعضای بدن است و زمانی باید پرداخت شود که جنایت، بر یک یا چند عضو از بدن، رخ داده باشد.
معمولا بیشتر اعضای بدن، از قبل دارای دیه مقدر و از پیش تعیین شده هستند، یعنی کسرهای آن، در قانون به صورت واضح تعیین شده است، در غیر این صورت، در مورد عضوی که جزای نقدی و دیه برای آن‌ها از پیش مشخص نشده است، برای آن عضو، ارش معین خواهد شد.
ارش در قانون مجازات اسلامی یک نوع دیه است که میزان آن از پیش تعیین نشده است. قانون محاسبه ارش به این صورت است که هر جرم و جنایتی که بر جسم و بدن کسی وارد شود و از نظر شرعی مبلغ مشخصی به عنوان دیه برای آن پیش‌بینی نشده باشد، شخصی که مرتکب جرم شده، باید ارش پرداخت کند.
میزان ارش توسط دادگاه و مقام قضایی با توجه به موارد زیر تعیین گردد:
- نوع جنایت و آثار آن بر فرد آسیب‌دیده
- میزان خسارت
- نرخ دیه
- گزارش کارشناس پزشکی قانونی
انواع دیه و نحوه محاسبه ارش جراحت و آسیب‌های وارد شده به بدن
لازم به ذکر است که نحوه محاسبه دیه جراحات وارد شده به بدن به اندازه نیمی از جراحات وارد شده به سر و صورت می‌باشد.
مقدار دیه جراحات بدن بنا بر تاکید مشاوره حقوقی به صورت زیر می‌باشد:
- حارصه: خراش پوست بدون اینکه هیچ خون‌ریزی اتفاق بیفتد. (۰.۵ صدم دیه کامل)
- دامیه: جراحتی سطحی که منجر به بریدگی گوشت شود و همراه خون کم یا زیاد باشد. (یک صدم دیه کامل)
- متلاحمه: جراحتی که باعث بریدگی عمقی گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد. (۱.۵ صدم دیه کامل)
- سمحاق: آسیب یا زخمی که به پوست نازک روی استخوان برسد. (دو صدم دیه کامل)
دیه منافع اعضا
زمانی که شخص مجرم، جنایتی را مرتکب می‌شود که در اثر وقوع این جنایت، مجنی علیه، منفعت یا منافعی را که از برخی از اعضای جسم خویش را از دست بدهد، به عنوان مثال منفعت دیدن توسط چشم خود را از دست‌داده باشد، اما چشم او آسیبی ندیده باشد، لازم است دیه آن را با توجه به کسرهای دیه از پیش تعیین شده برای این موضوع، در قانون مجازات اسلامی، پرداخت کند.
دیه جراحات
در صورتی که فردی، مرتکب جنایتی بر دیگری شود که به سبب آن، جراحتی مانند خراش بر سر و صورت یا اعضای بدن یا کبودی، ایجاد شود، بر وی واجب است دیه جراحات وارده را پرداخت کند که میزان آن، با توجه به دیه آسیب های مشخص شده در قانون، نظیر حارصه، متلاحمه و غیره خواهد بود.
طبقه بندی نوع دوم که با در نظر گرفتن اینکه مقدار دیه، مشخص شده یا خیر، بنا بر گفته وکیل آنلاین عبارت است از:
- دیه مقدر: زمانی که میزان دیه عضو یا منفعت، در قانون، از پیش تعیین شده باشد، به آن، دیه مقدر می‌گویند.
- دیه غیر مقدر یا ارش: در صورتی که در قانون مبلغ دیه عضو یا منفعت، از قبل پیش بینی نشده باشد، قاضی بایستی میزان آن را با توجه به نظر پزشکی قانونی معین کند، که آن را ارش یا دیه غیر مقدر می‌نامند.
تفاوت دیه زن و مرد
از نظر دیه مبین اسلام مردان مسئولیت و وظیفه تامین مخارج و رفاه زندگی سایر اعضای خانواده را بر عهده خود دارند و تامین نیاز های مالی خانواده که یکی از اساسی ترین نیازهاست بر عهده مردان است. پس با از بین رفتن مرد خانواده که حکم سرپرست خانواده را دارد مشکلات مالی بسیاری برای اعضای خانواده به وجود می‌آید.
بر اساس این نظریه قانون مجازات اسلامی دیه مرد را دو برابر دیه زن اعلام کرده است تا با دریافت آن تا حدودی نیازهای مالی خانواده رفع شود. شایان ذکر است که قطعا تفاوت دیه زن و مرد، نشان دهنده برتری جنس مذکر نسبت به جنس مؤنث نخواهد بود. در رابطه با زنان سرپرست خانوار قوه قضائیه قانونی تصویب کرده است که طبق آن از طریق بیمه زن و مرد می‌توانند دیه برابری داشته باشند.
بنابراین بر اساس قوانین جدید در قانون بیمه شخص ثالث، شرکت‌های بیمه و صندوق تأمین خسارت‌های بدنی ملزم به پرداخت دیه برابر برای زنان و مردان هستند. نکته قابل توجه این است که این قانون تنها برای حوادث رانندگی و شرکت‌های بیمه قابل‌اجرا خواهد بود.
بر اساس قانون، خسارت و دیه وارد شده بر شخص ثالث در حوادث رانندگی، توسط شرکت‌های بیمه پرداخت شده و تفاوتی میان میزان دیه زن و مرد نیست و هر دو دیه کامل را دریافت خواهند کرد. بر این اساس شرکت‌های بیمه بایستی دیه خسارات وارد شده را بدون توجه به نکاتی از قبیل دین و جنسیت تا سقف تعهدات بیمه‌نامه به هر دو جنس زن و مرد یکسان پرداخت کنند.
دیه کامل مرد در سال ۱۴۰۱
دیه کامل مرد مسلمان به‌صورت کامل باید پرداخت شود، که مبلغ مصوب برای دیه کامل مرد در سال ۱۴۰۲ در ماه‌های عادی سال به میزان ۹۰۰ میلیون تومان و برای زنان مبلغ ۴۵۰ میلیون تومان پول رایج کشور می‌باشد. اما مرد غیر مسلمان بر طبق ماده ۵۵۴ قانون مجازات اسلامی، اگر یکی از دین‌های پذیرفته شده در قانون اساسی نظیر زرتشتی، کلیمی، صابئی و مسیحی را داشته باشد، میزان دیه او نیز با دیه مرد مسلمان برابر خواهد بود.
از طرفی با نظر به اینکه رهبر، میزان دیه اقلیت‌های دینی پذیرفته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی را با دیه مسلمانان برابر اعلام کرده است.
دیه کامل زن در سال ۱۴۰۱
طبق ماده ۵۵۰ قانون مجازات اسلامی دیه قتل جنس مؤنث، نیمی از دیه جنس مذکر است. دیه زنان بر طبق قانون مجازات اسلامی تنها در حوادث رانندگی و بیمه با مردان یکسان هست و در سایر موارد دیه زن نیمی از دیه مرد است.
مهلت پرداخت دیه به چه صورت است؟
در قانون مجازات اسلامی جرائم به سه دسته کلی، عمدی، شبه عمد و خطای محض طبقه‌بندی می‌شوند. بر این اساس نسبت به نوع جرم، مهلت پرداخت دیه جرائم مختلف، به محض صدور حکم، توسط دادگاه تعیین می‌شود.
مهلت پرداخت دیه جرائم عمدی
در این نوع از جرائم، فرد با آگاهی از نتیجه عمل خود، مرتکب بزه می‌شود. بر این اساس بر طبق قانون مجازات اسلامی موعد پرداخت دیه در اینگونه جرائم که به صورت عمدی رخ داده‌اند پس از صدور رأی دادگاه، ۱ سال قمری از زمان وقوع جرم می‌باشد.
مهلت پرداخت دیه جرائم شبه عمد
در این دسته جرائم، مجرم بدون سوءنیت و علم به نتیجه عمل خود، مرتکب جرم گردیده و مهلت پرداخت دیه در جرائم شبه عمد طبق قانون مجازات اسلامی از زمان وقوع جرم ۲ سال قمری می‌باشد.
مهلت پرداخت دیه جرائم خطای محض
در صورتی که مجرم بدون هیچگونه غرض و نیتی جرمی را انجام دهد یعنی خطای محض انجام داده و برای پرداخت دیه خطای محض قانون مجازات اسلامی از زمان وقوع جرم مهلتی به مدت ۳ سال قمری در نظر می‌گیرد.
مراحل دریافت دیه پس از صدور رای دادگاه
- روند دریافت دیه در صورتی که موعد پرداخت دیه فر نرسیده باشد:
پرداخت دیه قبل از موعد مهلت آن امکان‌پذیر است. در صورتی که پس از صدور حکم دادگاه در ارتباط با پرداخت دیه، همچنان زمان پرداخت دیه نرسیده باشد، در چنین شرایطی پرونده در اجرای احکام باز می‌ماند.
بر این اساس اگر مجرم بخواهد دیه را قبل از موعد پرداخت کند می‌تواند برای پرداخت آن به اجرای احکام مراجعه کند. معمولا در پرونده‌های دیه که به اجرای احکام ارجاع داده می‌شوند، موعد پرداخت دیه فرا نرسیده است.
به صورت کلی روند گرفتن دیه پس از صدور رای دادگاه در اجرای احکام به این شکل است که یک پیامک اخطاریه حاوی مهلت پرداخت دیه برای محکوم علیه فرستاده می‌شود که دیه در چه تاریخی پرداخت گردد.
- مراحل پرداخت دیه در صورتی که موعد پرداخت آن فرا رسیده باشد:
بعد از سر رسید مهلت پرداخت دیه از طرف شخص محکوم، شاکی بایستی برای ماده ۳ قانون محکومیت‌های نقدی درخواست بدهد تا اقدامات مقتضی در خصوص دریافت دیه صورت پذیرد. پس از ارائه درخواست از طرف شاکی، قاضی یک بازه ۱۰ روزه برای مهلت پرداخت دیه مشخص می‌کند. در صورتی که ظرف ۱۰ روز مشخص شده دیه توسط مجرم پرداخت نگردد، در صورت درخواست شاکی حکم توقیف اموال و مزایده اموال مجرم از سمت قاضی صادر می‌گردد.
چنانچه دیه در مهلت مشخص شده یعنی در مهلت ۱۰ روزه، پرداخت نگردد، حکم فروش اموال با دستور قاضی اجرا می‌گردد. به جهت شناسایی اموال شخص مجرم بایستی از اداره ثبت اسناد و املاک پلیس راهور استعلام گرفت.
در شرایطی که برای محکوم‌علیه قرار تامین صادر شده باشد، بهتر است وثیقه‌ای که برای شخص گذاشته می‌شود متعلق به خودش باشد. اگر وثیقه متعلق به شخص دیگری باشد، بعد از ۳۰ روز امکان احضار ضامن یا ضبط وثیقه وجود ندارد.
مزایای انتخاب وکیل با تجربه
بحث اثبات و دریافت دیه یکی از موارد در عین حال پیچیده و رایج هستند که انتخاب یک وکیل باتجربه و متخصص در حوزه مربوطه کمک شایانی به شما کرده و در طی فرآیند مراحل قانونی و دادگاهی همراه شما خواهد بود.
