کارشناسی پزشکی قانونی در کمیسیون های پزشکی ابعاد گوناگون دارد.
آنچه که بیشتر از همه دغدغه پزشک قانونی در کمیسیون هاست، آن است که به سؤال مرجع قضایی بی کم و کاست و بدون هرگونه اطاله کلام پاسخ مناسب و جامع بدهد و سعی بر این است که پاسخ بیشتر از آنچه که مرجع قضایی درخواست کرده، نباشد.
البته این به آن معنا نیست که در سیر رسیدگی به پرونده قصور پزشکی، بررسی های کارشناسی کارشناس پزشکی قانونی فقط معطوف به سؤال مرجع قضایی است، بلکه کارشناس تمامی ابعاد پرونده را بررسی کرده و تمامی دست اندرکاران پرونده را از تجهیزات به کار گرفته شده گرفته تا فضای فیزیکی درمان و نیروی انسانی دخیل در امور درمان را که به نحوی با موضوع شکایت در ارتباط باشند، زیر ذره بین بررسی های کارشناسانه خود قرار می دهد.
در صورتی که در طول کارشناسی به یک خطا یا قصور فاحش پی برده شود و البته این خطا یا قصور فاحش در ارتباط با موضوع مورد سؤال قاضی نباشد، لازم است به گونه ای به قاضی پرونده توجه داده شود تا او سؤال خود را در خصوص موضوع مورد نظر از کمیسیون پزشکی درخواست نماید.
یک بررسی همه جانبه عبارت است از بررسی:
- تجهیزات پزشکی
- فضای فیزیکی محل اقدامات درمانی
- نیروی انسانی مشارکت کننده در امر درمان
- سیستم بهداشتی درمانی
هر کدام از موارد فوق سهمی از سیستم بهداشتی درمانی را در خود دارد.
به عبارت دیگر در کارشناسی پزشکی قانونی وقتی به دنبال کشف خطا یا قصور پزشکی هستیم، باید سهم مدیریت سیستم بهداشتی درمانی کشور را در تامین تجهیزات پزشکی استاندارد، فضای فیزیکی درمان و نیروی انسانی مناسب را درنظر بگیریم و آن را در کارشناسی های خود لحاظ کنیم.
تجهیزات پزشکی
از یک دستگاه پزشکی انتظار می رود که نه تنها قابل اطمینان در نتایج پزشکی بوده بلکه ایمن هم باشد؛ بدین معنا که هرگز نباید دچار نقص در عملکرد باشد که برای کاربر یا بیمار مضر باشد.
خطاهای انسانی در حوزه تجهیزات پزشکی تبدیل به مسئله مهمی شده است؛ زیرا علت ببش از ۵۰% کل مشکلات فنی تجهیزات پزشکی خطاهای کاربر است.
خطرات تجهیزات پزشکی
تجهیزات پزشکی می توانند به طور بالقوه موجب بروز خطراتی برای بیمار، کاربر یا پرسنل سرویس و نگهداری شوند.
بسیاری از این خطرات برای طیف وسیعی از تجهیزات مشترک و برخی مختص گروه خاصی از تجهیزات هستند.
از جمله این خطرات میتوان به فهرست زیر اشاره نمود:
- خطرات مکانیکی
- خطر آتش سوزی یا انفجار
- فقدان عملکرد
- خروجی بیش از حد یا ناکافی
- عفونت
- کاربری نادرست و خطر قرار گیری در معرض جریان های الکتریکی
در کارشناسی های پزشکی قانونی بایستی این خطرات که در سیر درمان و شکست آن نقش اساسی دارند، توسط کارشناس در نظر گرفته شوند.
وقوع یک حادثه ناگوار می تواند ناشی از یکی از عوامل ذیل باشد:
- نقص وسیله
- عملکرد نامناسب وسیله
- خطای کاربری
- طراحی نامناسب
- مشکلات مربوط به تولید وسیله
- مشکلات مربوط به برچسب گذاری وسیله
در این راستا استانداردهای مدیریت تاسیسات و ایمنی (FMS) در دنیا وجود دارد که دستورالعمل های خاص خودش را دارد.
استانداردهای مدیریت تاسیسات و ایمنی (FMS):
- از تجهیزات پزشکی فهرست تهیه می کند.
- به صورت منظم تجهیزات پزشکی را بررسی می کند.
- تجهیزات پزشکی را بر حسب استفاده و الزامات آن آزمایش می کند.
- نگهداری پیشگیرانه و احتیاطی را اعمال می کند.
فضای فیزیکی محل اقدامات درمانی
در مورد فضای استاندارد برای اقدامات درمانی باید گفت که مکان یابی، فضای لازم برای هر اقدام درمانی، اقدامات لازم برای نگهداری از این فضاها همه و همه به طور مدون توسط متولیان بهداشت و درمان سازمان های بین المللی و از جمله وزارت بهداشت درمان ایران تدوین و در اختیار ذینفعان قرار گرفته است.
به عنوان مثال مسلما چشم پوشی از استاندارد های فضای فیزیکی درمان در اختلال در سیر درمان مؤثر بوده و بایستی در کارشناسی های پزشکی قانونی ضمن شناخت آن در قصور احتمالی پزشکی مورد توجه قرار گیرد.
نیروی انسانی مشارکت کننده در امر درمان
بحث اصلی در ارتباط با کارشناسی قصور نیروی انسانی مداخله کننده در امر درمان می باشد.
طیف وسیعی از افراد مختلف به نحوی در امر درمان دخیل می باشند.
از جمله این افراد پزشک معالج، پزشک عمومی، پزشکان دیگر با تخصص ها و فوق تخصص های گوناگون، دندانپزشک عمومی، دندانپزشک با تخصص ها و فوق تخصص های گوناگون، داروساز، رییس بیمارستان، مدیر داخلی بیمارستان، مسوول فنی، کارشناس علوم آزمایشگاهی، فیزیو تراپیست، ماما، پرستار، تکنیسین فوریت های پزشکی، تکنیسین اتاق عمل، بهیار، تکنیسین بینایی سنجی، متصدی پذیرش، منشی بخش، منشی مطب، دستیار پزشک یا دندانپزشک و حتی متصدی امور خدماتی و کارگران مرکز درمانی می توانند نقشی در قصور احتمالی در درمان بیمار نقش داشته باشند .
نکته مهم این است که گاه خود بیمار هم در ایجاد شکست در درمان می تواند نقش داشته باشد.
با توجه به مجال این مقاله، امکان این که به قصور احتمالی تک تک این افراد و پرداختن به علل و نوع قصوری که هرکدام می توانند داشته باشند، وجود ندارد؛ لذا من در این جا فقط به نحوه کارشناسی پزشکی قانونی در قصور احتمالی پزشک معالج در کمیسیون های پزشکی قانونی می پردازم.
در کارشناسی پزشکی قانونی برای کشف قصور احتمالی پزشک معالج در کمیسیون های پزشکی قانونی این موارد بررسی می شوند:
- تشخیص پزشک معالج
- اندیکاسیون اقدام درمانی
- روش و پلان درمانی
- نوع عوارض احتمالی و مدیریت آن ها
تشخیص پزشک معالج
اساس و پایه تشخیص پزشکی بر مبنای اطلاعات بدست آمده از تاریخچه، شرح حال و معاینات فیزیکی History & Physical Ex. استوار است ولی غالبا یک یا چند رویه تشخیصی مثل تست های تشخیصی در طی پروسه تشخیص انجام می شود.
به دلیل این که بسیاری از علائم و نشانه ها غیر اختصاصی هستند، در این موارد تشخیص معمولا با چالش همراه می شود.
بعلاوه برای رسیدن به تشخیص صحیح بیماری، روش های تصویر برداری و برحسب لزوم مشاوره های تخصصی نیز انجام می شود.
علم پزشکی در کنار دانش آن جنبه های تحلیلی و شناختی نیز دارد. این جنبه ها نیازمند برخورداری از درک و نوعی بینش بالینی است.
به فرض آنکه یک پزشک، مبنای دانشی خوبی داشته باشد، لزوما نمی توان انتظار داشت که قضاوت بالینی خوبی نیز داشته باشد؛ چون تفاوت بالینی، با سطوح بالای شناختی افراد مرتبط است.
خیلی اوقات به دلیل پیچیده بودن قضاوت بالینی در صورتی که پزشک همه اقدامات لازم درمانی و پاراکلینیکی را درست انجام داده باشد و درنهایت نتوانسته باشد تصمیم درستی براساس آنها اتخاذ کند، از خطای وی چشم پوشی می شود.
این امر به لحاظ غیرقابل اجتناب بودن برخی اشتباهات در مسیر تحلیل داده ها و قضاوت بالینی است. متاسفانه مهارت های مرتبط با قضاوت بالینی در دوران تحصیل کمتر به پزشکان آموزش داده می شود.
برای مثال، شیوه دخیل کردن نتیجه یک تست تشخیصی در فرآیند تصمیم گیری و آثار نتایج آزمون ها روی احتمالات پیش آزمون، مواردی هستند که کمتر در فرآیند آموزش پزشکی به آنها پرداخته می شود.
آستانه تست های تشخیصی، آستانه درمان و مواردی از این دست از جمله آموزه هایی هستند که اگر در دوران تحصیل برای ارتقای توانمندی تحلیل و تصمیم گیری بالینی پزشکان به آنها یاد داده شود، کمک شایانی به کاهش این گونه خطاها خواهد کرد.
اما در کنار همه این موارد به لحاظ پیچیده بودن فرآیند قضاوت بالینی و تحلیل داده ها مجبور می شویم که از دانش بیوانفورماتیک استفاده کنیم.
نرم افزارهای کمک کننده در تصمیم گیری بالینی از جمله ابزارهایی هستند که برای حل این مشکلات امروزه مورد استفاده قرار می گیرند.
توجه کنید که این نرم افزارها تصمیم گیری نمی کنند اما به پزشکان در فرآیند تصمیم گیری کمک می کنند.
