بازنشستگی یکی از حقوق افراد شاغل در قانون کار تلقی می‌شود که یکی از ارکان مهم لازم‌الرعایه توسط کارفرمایان در راستای حمایت از حقوق کارگران و کارمندان پس از اتمام دوره خدمت آن‌ها می‌باشد.
پایان دوره خدمت در مشاغل مختلف حسب سختی کار و زیان‌آور بودن آن متفاوت است.
شاغلین در هر شغلی پس از طی دوره خدمت خود و حتی گاها پیش‌تر از آن و بنا به دلایل متفاوتی همچون کهولت سن، بیماری و از کار افتادگی به عنوان بازنشسته شناخته شده و مشمول شرایط آن می‌گردند.
فرد بازنشسته می‌تواند تا آخر عمر از حقوق، مزایا و خدمات بازنشستگی استفاده کرده و پس از فوت او هر یک از اعضای خانواده‌اش که واجد شرایط مذکور در قانون بازنشستگی باشد از این حقوق و امتیازات استفاده می‌کند.
ما در ادامه به بررسی انواع بازنشستگی و شرایط هر کدام به کمک وکیل دادگستری متخصص در حقوق کار می‌پردازیم.
بازنشستگی و دلایل آن
بازنشستگی به دلیل کهولت سن
در این حالت فرد شاغل در هر کاری پس از طی دوره چندین ساله خدمت در شغل خود به کهولت رسیده و دیگر امکان ارائه خدمات و فعالیت به عنوان یک نیروی مفید برای سازمان یا نهاد محل خدمت خود را ندارد.
بنابراین از زمانی که قانون کار او را مشمول سن بازنشستگی بداند، به عنوان یک فرد بازنشسته شناخته شده و از شرایط و مزایای تعیین شده در قانون بهره‌مند می‌شود.
بازنشستگی به علت مشاغل سخت و زیان‌آور یا محیط‌های کاری ناسالم
در برخی شرایط و فضاهای کاری به علت شرایط سخت و نامطلوب فضای کاری، ارتباط کارگران با محیط ناسالم و ابزارهای زیان‌آور فرآیند بازنشستگی زودتر از سن افراد در شرایط عادی کار اتفاق می‌افتد.
به جهت فرسودگی زودرس کارگران در چنین محیط‌هایی فرد بیمه شده قبل از سن بازنشستگی در شرایط عادی، با داشتن سابقه کاری کامل بازنشسته می‌شود.
شرایط اقتصادی
ممکن است با توجه به اهداف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دولت‌ها و با عنایت به شرایط اقتصادی خاصی همانند افزایش نرخ بیکاری و بحران کار و تورم اقتصادی، دولت‌ها این طور تصمیم بگیرند که گروهی از کارگران و فعالان در صنف یا صنایع مشخصی را زودتر از موعد تعیین شده عادی در قانون کار بازنشسته کنند تا امکان جایگزینی آن‌ها با استخدام افراد جدید به وجود آید.
مثل اقدام دولت در راستای بازنشستگی با ۲۵ سال سابقه افراد در قانون نوسازی صنایع.
شرایط بازنشستگی
شرایط کلی این است که طبق ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی «مشمولین این قانون درصورت حائز بودن شرایط زیر حق استفاده از مستمری بازنشستگی را خواهند داشت:
- حداقل ده سال حق بیمه مقرر را قبل از تاریخ تقاضای بازنشستگی پرداخته باشند.
- سن مرد به شصت سال تمام و سن زن به پنجاه و پنج سال تمام رسیده باشد.».
افراد متقاضی بازنشستگی با توجه به شرایط دیگری، علاوه بر سن، همچون جنسیت، سال‌های پرداخت بیمه و سختی کار مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرند.
سن بازنشستگی تامین اجتماعی در مردان
مطابق قانون تامین اجتماعی، سن بازنشستگی مردان بیشتر از زنان در نظر گرفته شده است.حداکثر این سن برای عموم مردان ۶۰ سال تعیین شده است که البته بسته به متغیرهایی می‌تواند برای افراد در مشاغل مختلف متفاوت باشد.
به طور مثال برای اساتید دانشگاهی حتی ممکن است سن بازنشستگی تا ۷۰ سالگی نیز مورد پذیرش باشد و همین طور در مورد اینکه شغلی در دسته‌بندی مشاغل سخت قرار می‌گیرد یا نه و یا اینکه فرد سابقه بیمه ۳۵ ساله دارد سن بازنشستگی به کمتر از ۶۰ سال تقلیل پیدا کند.
سن بازنشستگی تامین اجتماعی در زنان
سن بازنشستگی تعیین شده برای زنان کمتر از مردان است و حداکثر سن بازنشستگی زنان در قانون ۵۵ سال عنوان شده است.
زنانی که سنی بالاتر از ۵۵ سال دارند، اگر بین ۱۰ تا ۱۹ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند، می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند.همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، این سن برای آقایان ۶۰ سالگی در نظر گرفته شده است زنان کارگر مشمول قانون کار هم با داشتن ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه، می‌توانند حتی در سن ۴۲ سالگی هم اقدام به بازنشستگی کنند.
قابل ذکر است که این عدد برای افراد دارای ۳۰ سال سابقه به ۴۵ سال می‌رسد.
مطابق تبصره ۴ ماده ۷۶ قانون بازنشستگی زنان شاغل در سن ۴۲ سالگی اگر ۲۰ سال سابقه کار داشته باشند می‌توانند درخواست بازنشستگی کنند و از خدمات و مزایای بازنشستگی به صورت دریافتی ۲۰ روز حقوق در ماه استفاده نمایند.
بازنشستگی در بیمه زنان خانه‌دار
طرح بیمه زنان خانه‌دار که از محبوبیت فراوانی برخوردار است از سال ۱۳۸۷ اجرایی شد. در این قانون زنان خانه‌داری که بیشتر از ۱۸ سال و کمتر از ۵۰ سال هستند را تحت پوشش بیمه قرار می‌دهد.
برای بازشستگی تحت پوشش این نوع بیمه زنان خانه‌دار باید دارای حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه و بیش از ۵۵ سال سن داشته باشند.
شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان‌آور
برخی از مشاغل به جهت انجام امور سخت و یا زیان‌آور و گاها به دلیل محیط‌های کاری ناامن و پرخطر در دسته‌بندی مشاغل سخت قرار گرفته و مشمول مزایای آن در راستای حمایت از کارگران و کارکنان این مشاغل قرار می‌گیرند.
مشاغل سخت و زیان‌آور توسط اداره کار شناسایی و تعیین می‌شوند (سخت و زیان‌آور بودن مشاغل به واسطه کمیته کارشناسان بررسی شده و به تایید کمیته استان می‌رسد).
بنابراین مطابق با قانون بازنشستگی در چنین مشاغل دسته‌بندی سخت و زیان‌آور افرادی که دارای حداقل ۲۰ سال متوالی و یا ۲۵ سال متناوب سابقه اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور داشته باشند و حق بیمه را به سازمان تامین اجتماعی پرداخت کرده باشند بدون وجود شرط سنی می‌توانند تقاضای بازنشستگی کنند.
فرمول محاسبه سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور
سازمان تامین اجتماعی برای محاسبه سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور، از فرمولی با ترتیب زیر استفاده می‌کند:
فرمول محاسبه سوابق بیمه: (سابقه کار سخت و زیان‌آور ضرب در یک و نیم) + سابقه کار عادیحق بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور
کارفرما در این مشاغل موظف است ۲۷% حق بیمه بپردازد. از این مقدار، ۲۳% درصد حق بیمه مشاغل پر خطر، مشابه مشاغل عادی بوده و ۴% درصد حق بیمه اضافی مربوط به کارهای سخت است.
انواع بازنشستگی
در تقسیم انواع بازنشستگی به سه دسته‌بندی مهم و کلی می‌رسیم که در ادامه مطلب به ذکر آن‌ها و توضیح هر یک می‌پردازیم:
بازنشستگی پیش از موعد
در بازنشستگی پیش از موعد بر اساس حقوق پرداختی بر مبنای تبصره ۱ ماده ۷۶ قانون بازنشستگی مردان دارای ۵۰ سال سن و زنان دارای ۴۵ سال سن باز پرداخت ۳۰ سال حق بیمه می‌توانند بازنشسته شده و از خدمات مستمری بهره‌مند شوند.
بازنشستگی بدون در نظر گرفتن شرط سنی
طبق تبصره ۳ ماده ۷۶ قانون بازنشستگی اگر فردی ۳۵ سال حق بیمه را پرداخت کند بدون توجه به سن می‌تواند بازنشسته شود.
بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور: با توجه به تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون بازنشستگی در کارهایی که متناسب با شرایط عادی برای شاغلین نبوده یا در محیط‌های آسیب‌زا بوده و افراد در آن متحمل فشارهای متفاوت شده باشند را با تایید اراده کار می‌توان جز مشاغل سخت و زیان‌آور نام برد.
بنا بر آنچه پیش از این ذکر شد فرد شاغل در چنین مشاغلی می‌تواند پس از ۲۰ سال سابقه خدمت متوالی (بدون وقفه) و یا ۲۵ سال سابقه متناوب (دارای وقفه) بازنشسته شود؛ در محاسبه سنوات خدمت این دسته از شاغلین هر یک سال، یک سال و نیم در نظر گرفته می‌شود.
بازنشستگی جانبازان و آزادگان
بر اساس قوانین سازمان تامین اجتماعی حداقل ۵۰ سال سن برای مردان و ۴۵ سال سن برای زنان شرط لازم برای بازنشستگی جانبازان و آزادگان به شمار می‌رود.
ضمن اینکه دارا بودن حداقل ۲۰ سال سابقه خدمت قابل قبول از لحاظ بازنشستگی یا بیمه پردازی برای فرد جانباز یا آزاده و حداقل شرط سنی ۵۰ سال برای جانبازان مرد و ۴۵ سال برای جانبازان زن شرط لازم برای بازنشستگی جانبازان و آزادگان است.
جانبازان و آزادگان مشمول قانون تامین اجتماعی شاغل در تمامی شرکت‌ها و موسسات دولتی یا غیر دولتی با داشتن شرایط اجرایی لازم بازنشسته می‌شوند.
باید توجه داشت اگر مجموع سابقه خدمت یا پرداخت بیمه جانبازان (حداقل ۲۰ سال) و سنوات ارفاقی (حداکثر ۱۰ سال) آن‌ها ۳۰ سال تمام باشد از احراز حداقل شرط سنی بازنشستگی معاف هستند.
در رابطه با جانبازانی که بین ۲۰ تا ۴۰ درصد نقص عضو هستند ۳ تا ۶ سال و جانبازانی که ۴۰ درصد یا بیشتر از کار افتاده شده‌اند ۶ تا ۱۰ سال به سوابق بیمه آن‌ها اضافه می‌شود.
بازنشستگی با سابقه پرداخت ۱۰ سال
طبق قانون بودجه سال ۹۱ امکان بازنشستگی برای افراد با سابقه کمتر از ۲۰ سال نیز به وجود آمده است.
اگر مردان با ۶۰ سال سن و زنان با ۵۵ سال سن حداقل ۱۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند می‌توانند با دریافتی ۱۰ روز در ماه بازنشسته شده و از خدمات امتیازات و حقوق بازنشستگی استفاده کنند.
حتی اگر افرادی کمتر از ۱۰ سال سابقه بیمه داشته باشند می‌توانند باقی مانده سابقه بیمه تا سقف ۱۰ سال را خریداری کنند تا از خدمات و حقوق و امتیازات بازنشستگی ۱۰ روز در ماه استفاده نمایند.
شما می‌توانید برای کسب آگاهی و اطلاعات بیشتر از امکان بازنشستگی کمتر از ۱۰ سال و شرایط آن از راهنمایی و مشاوره همکاران ما در بنیاد وکلا بهره‌مند شوید.
بازنشستگی تامین اجتماعی مشاغل آزاد
حداکثر سن تهیه طرح بیمه مشاغل آزاد تامین اجتماعی برای زنان ۴۵ سال و برای مردان ۵۰ سال تعیین شده است، اگر افراد سنی بالاتر از حداکثر سن عنوان شده داشته باشند به ازای هر سال از آن باید دو برابر سابقه بیمه داشته باشند.
به عنوان مثال اگر مردی ۵۲ سال سن دارد باید ۴ سال حق بیمه پرداخته باشد در این روش پرداخت حق بیمه و بازنشستگی مانند کارگر یا کارمندی است که توسط کارفرمای خود بیمه شده باشد همچنین پرداخت حق بیمه به صورت آنلاین در وب سایت سازمان تامین اجتماعی امکان پذیر است.
سن بازنشستگی تامین اجتماعی رانندگان
سن بازنشستگی تامین اجتماعی رانندگان در سال ۱۴۰۲ در نامه معاون بیمه وزارت کار و امور اجتماعی به معاون حمل و نقل سازمان حمل و نقل جاده‌ای به طور کلی بدین شرح مطرح شد:
طبق این نامه رانندگان خودروهای سنگین بین شهری با ۲۵ سال سابقه بیمه و ۵۵ سال سن می‌توانند درخواست بازنشستگی دهند حقوق بازنشستگی این دسته از افراد با چنین شرایطی معادل ۳۰ روز کامل خواهد بود.
بازنشستگی پیش از موعد و شرایط آن
اصولا بازنشستگی یک فرد زمانی اتفاق می‌افتد که بر اساس قانون وی به سن بازنشستگی رسیده و دوران خدمت او به عنوان کارگر یا کارمند به اتمام رسیده باشد.
در توضیح مفهوم بازنشستگی پیش از موعد می‌توان اینطور اشاره کرد که به بازنشستگی قبل از پایان دوران اشتغال به کار بازنشستگی پیش از موعد گفته می‌شود.
به عبارت دیگر تحت شرایط مخصوصی در ارتباط با کارگران زن و مرد چنین امری در راستای حمایت از کارگران در قانون کار امکان‌پذیر می‌باشد.
معمولا زمانی که شخصی بتواند قبل از موعد بازنشسته شود در سنین پایین‌تری از ادامه اشتغال باز می‌ماند به همین خاطر در توجیه تصویب قوانین بازنشستگی پیش از موعد همواره به این امر اشاره شده که تصویب قوانین بازنشسته کردن پیش از موعد کارکنان به نفع جامعه است.
زیرا باعث ایجاد فضای کاری جدید برای نیروهای جوان جامعه شده و از طرفی باعث کاهش نرخ بیکاری و از طرف دیگر موجب رشد و اعتلای فضای کار، صنعت و خدمات می‌شود.
بر اساس قانون بازنشستگی پیش از موعد بیمه شدگان تامین اجتماعی مقرر شده است که بیمه شدگان تامین اجتماعی مشمول قانون کار در صورتی که حداقل ۵۵ سال تمام داشته و سابقه پرداخت حق بیمه حداقل ۲۰ ساله داشته باشند می‌توانند با اطلاع رسانی به کارفرمای خود درخواست بازنشستگی خود را در سازمان تامین اجتماعی ثبت نموده و تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند.
شرایط بازنشستگی پیش از موعد آقایان قانون تامین اجتماعی
- حداقل ۱۰ سال سابقه کار ۶۰ سال سن
- حداقل ۵۰ سال سن ۳۰ سال سابقه کار
- حداقل ۵۰ سال سن ۳۰ سال سابقه کار عادی و یا مشاغل سخت و زیان آور
- ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه در شرایط عادی و در مشاغل سخت و زیان آور بدون لحاظ شرط سنی
- ۲۰ سال سابقه پرداخت متوالی بیمه حق بیمه تامین اجتماعی در مشاغل سخت و زیان آور بدون شرط سنی
- ۲۵ سال سابقه پرداخت متناوب حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور بدون شرط سنی
شرایط بازنشستگی پیش از موعد خانم‌ها مشمول قانون تامین اجتماعی
- حداقل ۴۲ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه عادی سخت و زیان آور
- حداقل ۱۰ سال سابقه کار و ۵۵ سال سن
- حداقل ۳۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه و ۴۵ سال سن
- ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه عادی و سخت و زیان آور بدون رعایت شرایط سنی
- ۲۰ سال سابقه متوالی در مشاغل سخت و زیان آور بدون لحاظ شرایط سنی
- ۲۵ سال سابقه کار متناوب در مشاغل سخت و زیان آور بدون شرط سنی
حداکثر سن بازنشستگی در مردان و زنان
اصولا کارفرما نمی‌تواند از سازمان درخواست بازنشستگی کارگران خود را بنماید و این حق منحصرا در اختیار بیمه شده است و با درخواست کتبی فرد و طی کردن نحوه و مراحل قانونی صورت می‌گیرد اما این قانون یک استثنا دارد که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم:
شاغلین مرد حداکثر تا سن ۶۵ سال و شاغلین زن تا ۶۰ سال می‌توانند بازنشسته شوند کارفرمایان می‌توانند برای افرادی که ۵ سال بیشتر از سن بازنشستگی خود مشغول به کار بودند درخواست بازنشستگی کنند.
مستمری بازنشستگی
همانطور که پیش از این اشاره کردیم هر فرد پس از پرداخت سال‌ها حق بیمه پس از رسیدن به سن و شرایط ذکر شده برای بازنشستگی در قانون می‌تواند اقدام به بازنشسته کردن خود نماید و بدون اینکه کار کند مستمری دریافت کند.
در تعریف مستمری لازم به توضیح است که مستمری مبلغی است که سازمان تامین اجتماعی به صورت ماهانه به حساب فرد بازنشسته واریز می‌نماید.
در ادامه به نحوه محاسبه مستمری بازنشستگی می‌پردازیم؛ طبق ماده ۷۷ قانون تامین اجتماعی مستمری بازنشستگی عبارت است از یک سی‌ام متوسط دستمزد بیمه شده، ضرب در سنوات پرداخت حق بیمه به شرط اینکه ( ۳۰/۳۵ ) سی و پنج / سی ام متوسط دستمزد تجاوز ننماید.
مراحل و مدارک ثبت درخواست بازنشستگی
برای ثبت درخواست بازنشستگی تامین اجتماعی به دو صورت کلی آنلاین و حضوری می‌توان اقدام کرد پیش از این برای انجام کارهای مربوط به بازنشستگی حتما بایستی به یکی از شعب و دفاتر بیمه تامین اجتماعی رجوع می‌کردید.
اما با تاکید مشاوره حقوقی رایگان بنیاد وکلا در نظر داشته باشید با توجه به گسترش ارائه خدمات آنلاین امکان ثبت درخواست بازنشستگی به صورت غیرحضوری نیز امکان پذیر است.
مراحل اداری درخواست بازنشستگی تامین اجتماعی
- مراجعه به شعبه دریافت پاسخ تامین اجتماعی برای احراز شرایط بازنشستگی
- ارائه نامه احراز شرایط بازنشستگی و ثبت درخواست اعلام تاریخ ترک کار به شعبه
- ارائه مدارک جهت موافقتنامه مثل نامه احراز شرایط بازنشستگی تامین اجتماعی/ درخواست بازنشستگی عضو و غیره
- محاسبه پاداش پایان خدمت و اعلام به واحد بیمه
- تسویه حساب با واحد تکمیل فرم تسویه حساب و ارسال آن به دفتر مرکزی سازمان تامین اجتماعی
- پرداخت مطالبات
مشاوره حقوقی تخصصی بازنشستگی
تلاش کردیم در این نوشتار به معنای بازنشستگی و مهم‌ترین نکات مربوط به شرایط بازنشستگی، مدارک لازم برای درخواست بازنشستگی، انواع بازنشستگی تفاوت شرایط بازنشستگی در بازنشستگی آقایان و خانم‌ها، شیوه محاسبه مستمری و سایر نکات پیرامون این موضوع کاربردی بپردازیم.
همکاران ما در بنیاد وکلا به صورت مشاوره حقوقی آنلاین در رابطه با راهنمایی‌های لازم و مشاوره شما در جهت طی مراحل بازنشستگی و شرایط آن در کنار شما هستند برای دریافت راهنمایی‌های اولیه و طرح سوالات خود از کمک متخصصین این حوزه بهره‌مند شوید.
