قانون تجارت چیست و تقسیم بندی مواد آن

تجارت و انجام معاملات تجاری از دیرباز وجود داشته است؛ مردم در همه جای دنیا به امر تجارت مشغولند.

در واقع تجارت و بازرگانی بخش جدا نشدنی از روابط مردم و جوامع را تشکیل می دهد.

امروزه نیز کشورها به اهمیت تجرات واقف هستند و می دانند که بر معاملات ساده تجاری گرفته تا مبادلات و قراردادهای تجاری بین المللی، قانون و مقرراتی حاکم باشد تا از هرج و مرج و سود جویی و بی نظمی کاسته شود.

قانون تجارت ایران نیز به همین منظور تصویب شده است و به عنوان قانون مادر بر مبادلات تجاری در داخل کشور حاکم است؛ از این رو در این مقاله به تاریخچه قانون تجارت، اینکه قانون تجارت چیست و تقسیم بندی مواد قانون تجارت می پردازیم.

تاریخچه قانون تجارت

قبل از اینکه قانون تجارت تصویب شود، شرع به عنوان قانون بر روابط و مبادلات تجاری حاکم بود و اگر در موضوعات تجاری اختلافی پیش می آمد، قانون حاکم، شرع و همان قانون مدنی عمومی بود که در مجمعی از تجار حل می شد.

قانون تجارت برای اولین بار در سال ۱۳۰۳ تصویب شد.

این قانون شامل ۳۷۸ ماده بود که در سال ۱۳۱۱ منسوخ شد و قانون جدیدی جایگزین شد.

در سال ۱۳۴۷ قانونی مشتمل بر ۳۰۰ ماده که مربوط به امور شرکت های سهامی بود تصویب شد؛ این ۳۰۰ ماده جایگزین مواد ۲۱ الی ۹۳ قانون سال ۱۳۱۱ شد.

قانون تجارت، قواعد و مقررات در زمینه حقوق تجارت است.

حقوق تجارت مجموعه قواعدی است که بر روابط بازرگانان و اعمال تجارتی حاکم است؛ بنابراین قانون تجارت مهمترین قانون در زمینه امور تجاری و امور مربوط به بازرگانان است.

این قانون بر اساس قانون تجارت ۱۸۰۷ فرانسه ترجمه و تهیه شده است؛ البته حقوقدانان زیادی معتقدند که این قانون به جز قسمت مربوط به شرکت های سهامی، دارای ابهام است و دارای نواقص زیادی است.

تقسیم بندی قانون تجارت

قانون تجارت از ۱۶ باب و ۶۰۰ ماده تشکیل شده است.

تقسیم بندی مواد این قانون به صورت زیر است:

باب اول

تجار و معاملات تجاری: از ماده ۱ تا ماده ۵ قانون تجارت است که به تعریف تاجر و عمل تجاری پرداخته است.

باب دوم

دفاتر تجارتی و دفتر ثبت تجارتی: از ماده ۶ تا ماده ۱۹ که به ذکر نکاتی درباره دفاتر تجارتی و ثبت آنها پرداخته است.

باب سوم

شرکت های تجارتی: این قسمت از ماده ۲۱ تا ۹۳ قانون بوده است که بعدها در سال ۴۷ ، ۳۰۰ ماده درباره شرکتها جایگزین آن شد؛ پس ماده ۲۱ تا ۹۳ تبدیل به ۳۰۰ ماده شده است که به موضوع شرکتهای سهامی، ایجاد، تغییر و انحلال در آنها پرداخته است.

از ماده ۳۰۰ به بعد که جایگزین مواد ۲۱ تا ۹۳ شده است، مواد قانونی از شماره ۹۴ دوباره از سر گرفته می شوند.

از ماده ۹۴ تا ۲۲۲ به سایر شرکت های تجاری از جمله مسئولیت محدود، تضامنی ، تعاونی و … پرداخته می شود.

باب چهارم

برات، فته طلب، چک: از ماده ۲۲۳ تا ماده ۳۱۹ به موضوع چک، سفته و برات پرداخته است.

برات البته این روزها کاربرد ندارد اما قواعد آن درباره انتقال، وصول، پشت نویسی و … به چک و سفته نیز انتقال می یابد.

باب پنجم

اسناد در وجه حامل: که شامل ماده ۳۲۰ تا ماده ۳۳۴ است.

باب ششم

دلالی: از ماده ۳۳۵ تا ماده ۳۵۶ به کلیاتی درباره دلال ، اجرت دلال و مخارج او پرداخته شده است.

باب هفتم

حق العمل کاری (کمیسیون): از ماده ۳۵۷ تا ماده ۳۷۶، موضوع حق العمل کاری بررسی شده است.

باب هشتم

قرارداد حمل و نقل: از ماده ۳۷۷ تا ماده ۳۹۴ به موضوع متصدی حمل و نقل، قرارداد حمل و نقل و مسئولیت متصدی حمل و نقل توجه شده است.

باب نهم

قائم مقام تجارتی و سایر نمایندگان تجارتی: شامل ماده ۳۹۵ تا ماده ۴۰۱ است.

باب دهم

ضمانت: از ماده ۴۰۲ تا ماده ۴۱۱ نکاتی در باب ضمانت و ضامن ذکر شده است.

باب یازدهم

در ورشکستگی: این باب از ماده ۴۱۲ تا ماده ۵۴۰، موضوعاتی درباره با ورشکستگی، تعیین عضو ناظر، تعیین مدیر تصفیه، وظایف مدیر تصفیه، توقیف اموال ورشکسته، فروش اموال و وصول مطالبات، تشخیص مطالبات طلبکاران، قرارداد ارفاقی، اقسام مختلف طلبکاران، دعوی استرداد و شکایت از احکام صادره راجع به ورشکستگی را بیان کرده است.

باب دوازدهم

در ورشکستگی به تقصیر و ورشکستگی به تقلب: از ماده ۵۴۱ تا ۵۶۰ به دو نوع خاص از ورشکستگی یعنی ورشکستگی به تقصیر و وزشکستگی به تقلب پرداخته شده است.

باب سیزدهم

در اعاده اعتبار: از ماده ۵۶۱ تا ماده ۵۷۵ به موضوع اعاده اعتبار تاجری که تمام دیون خود را پرداخته باشد می پردازد.

باب چهاردهم

اسم تجارتی: ماده ۵۷۶ تا ماده ۵۸۲ قواعد حاکم بر اسم تجارتی را مشخص کرده است.

باب پانزدهم

شخصیت حقوقی: در این باب از ماده ۵۸۳ تا ماده ۵۹۱ مقرراتی درباره اشخاص حقوقی، اقامتگاه و تابعیت و حقوق و وظایف آنها وضع شده است.

باب شانزدهم

مقررات نهایی: از ماده ۵۹۲ تا ماده ۶۰۰ مقررات نهایی قانون تجارت بیان شده است.