در این مقاله قصد دارم به انواع داوری بین المللی و موارد استفاده از آن بپردازم.
با مطالعه این مقاله شما با انواع داوری بین المللی و روش‌های انجام هر یک آشنا می‌شوید و می‌توانید برای قراردادهای خود از آن استفاده کنید.
برای دریافت اطلاعات بیشتر با من همراه باشید.
داوری بین المللی چیست؟
داوری بین المللی یکی از روش‌های موثر و متداول برای حل و فصل اختلافات در سطح بین‌المللی است که میان اشخاص حقیقی، حقوقی، دولت‌ها و حتی سازمانهای بین‌المللی به کار گرفته می‌شود.
در این شیوه، طرفین اختلاف به جای مراجعه به دادگاه‌های ملی که ممکن است روند پیچیده و طولانی داشته باشد یا تحت تاثیر مسائل محلی و سیاسی قرار گیرد، توافق می‌کنند که موضوع اختلاف خود را به یک یا چند داور مستقل و بی‌طرف ارجاع دهند.
داوران، که معمولا کارشناسانی در زمینه‌های حقوق بین‌الملل، تجارت، سرمایه‌گذاری یا حوزه‌های تخصصی مربوطه هستند، نقش تعیین‌کننده‌ای در رسیدگی به پرونده‌ها ایفا می‌کنند.
داوری بین‌المللی بیشتر در مواردی کاربرد دارد که طرفین از کشورهای مختلف باشند و اختلافات به مسائل حقوقی پیچیده‌ای نظیر قراردادهای تجاری بین‌المللی، پروژه‌های سرمایه‌گذاری، نقل و انتقالات مالی کلان، اختلافات بین دولت‌ها و شرکت‌ها یا سازمانهای چند ملیتی مربوط شود.
این روش اغلب در حل اختلافات مربوط به پروژه‌های ساخت و ساز بین‌المللی، حمل و نقل دریایی، خدمات مالی و بانکی، قراردادهای تامین منابع طبیعی و دیگر قراردادهای تجاری با ارزش بالا استفاده می‌شود.
همچنین، در برخی از موارد، داوری بین‌المللی برای حل مناقشات میان دولت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی که در چارچوب معاهدات سرمایه‌گذاری دو یا چند جانبه به وجود می‌آیند، بسیار کاربرد دارد.
مزایای داوری بین المللی
داوری بین‌المللی به عنوان یک روش محبوب برای حل و فصل اختلافات در سطح بین‌المللی، دارای مزایای متعددی است که آن را از سایر روش‌های حل و فصل اختلافات متمایز می‌کند. در زیر به برخی از این مزایا اشاره می‌شود:
انعطاف‌پذیری
داوری بین‌المللی به طرفین این امکان را می‌دهد که شرایط و ضوابط داوری را بر اساس توافق خود تعیین کنند. این شامل انتخاب داوران، محل داوری، زبان مورد استفاده و قوانین حاکم بر رسیدگی است.
این انعطاف‌پذیری به طرفین کمک می‌کند تا فرآیند داوری را با نیازها و شرایط خاص خود تطبیق دهند.
بی‌طرفی
داوران در داوری بین‌المللی معمولا به عنوان افراد مستقل و بی‌طرف شناخته می‌شوند. این امر موجب می‌شود که طرفین در روند داوری احساس عدالت و انصاف کنند، زیرا داوران تحت تأثیر نظام‌های قضایی محلی یا ملاحظات سیاسی قرار نمی‌گیرند.
سرعت
روند داوری معمولا سریع‌تر از دادرسی‌های رسمی دادگاهی است. این به دلیل عدم وجود بوروکراسی‌های پیچیده و محدودیت‌های زمانی در دادگاه‌های محلی است.
در بسیاری از موارد، اختلافات در مدت زمان کمتری نسبت به سیستم‌های قضایی سنتی با حضور وکیل و قاضی حل و فصل می‌شوند.
حفاظت از اطلاعات حساس
در مقایسه با دادرسی‌های عمومی که در آن‌ها مستندات و اطلاعات می‌توانند به طور عمومی منتشر شوند، داوری بین‌المللی معمولا به‌صورت خصوصی و محرمانه برگزار می‌شود.
این امر به شرکت‌ها و افراد کمک می‌کند تا اطلاعات حساس تجاری یا شخصی خود را محفوظ نگه دارند.
قابلیت اجرایی
آرای داوری بین‌المللی به واسطه کنوانسیون نیویورک ۱۹۵۸ در بیش از ۱۶۰ کشور قابل اجرا هستند.
این قابلیت اجرایی جهانی به طرفین اطمینان می‌دهد که آرای داوری در صورت نیاز می‌توانند در کشورهای مختلف اجرا شوند و مشکلاتی که ممکن است در اجرای آرای دادگاه‌های ملی به وجود آید، کاهش می‌یابد.
کاهش هزینه‌ها
در بسیاری از موارد، داوری بین‌المللی می‌تواند هزینه‌های کمتری نسبت به دادرسی‌های دادگاهی داشته باشد. با توجه به سرعت روند، هزینه‌های مرتبط با زمان و منابع کمتری صرف می‌شود و طرفین می‌توانند در نتیجه هزینه‌های حقوقی را کاهش دهند.
انواع داوری بین المللی
داوری بین المللی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: داوری حقوقی بین‌المللی و داوری تجاری بین‌المللی. هر یک از این دسته‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند.
داوری حقوقی بین‌المللی
داوری حقوقی بین‌المللی به فرآیند حل و فصل اختلافات حقوقی میان دولت‌ها یا نهادهای دولتی می‌پردازد. این نوع داوری معمولا در زمینه مسائل حقوق بین‌الملل عمومی، از جمله:
- اختلافات مرزی: مانند اختلافات مربوط به تعیین مرزها و حق حاکمیت بر سرزمین‌ها.
- توافقات بین‌المللی: شامل مسائل مربوط به اجرای معاهدات و توافق‌نامه‌های بین‌المللی.
- نقض حقوق بشر: رسیدگی به ادعاهای مربوط به نقض حقوق بشر در سطح بین‌المللی.
- مسائل محیط زیستی: حل و فصل اختلافات مربوط به حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی در سطح بین‌المللی.
داوری حقوقی بین‌المللی معمولا در محاکم بین‌المللی مانند دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) انجام می‌شود و رای‌های صادره در این دادگاه‌ها به‌طور عمومی منتشر می‌شود و به عنوان مرجع حقوقی برای کشورهای دیگر نیز در نظر گرفته می‌شود.
داوری تجاری بین‌المللی
داوری تجاری بین‌المللی به حل و فصل اختلافات ناشی از معاملات و قراردادهای تجاری بین اشخاص حقیقی و حقوقی در کشورهای مختلف می‌پردازد. این نوع داوری معمولا در زمینه‌هایی مانند:
- قراردادهای تجاری: شامل اختلافات مربوط به توافقات فروش، خرید، توزیع و نمایندگی.
- سرمایه‌گذاری: حل اختلافات میان سرمایه‌گذاران خارجی و دولت‌ها، به‌ویژه در مورد معاهدات سرمایه‌گذاری.
- حمل و نقل و لجستیک: مسائل مربوط به حمل و نقل بین‌المللی کالا، تحویل و خسارات مرتبط.
- حق مالکیت معنوی: اختلافات مرتبط با اختراعات، علائم تجاری، و حقوق نشر.
داوری تجاری بین‌المللی معمولا در نهادهای داوری معتبر جهانی مانند مرکز داوری بین‌المللی لندن (LCIA)، اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) و مرکز حل و فصل اختلافات مالی بین‌المللی (ICSID) انجام می‌شود.
این نهادها به طرفین این امکان را می‌دهند که آرای خود را به صورت خصوصی و سریع‌تر از سیستم‌های قضایی معمولی دریافت کنند.
موافقتنامه داوری بین المللی
باید بدایند موافقتنامه داوری یک توافق کتبی است که در آن طرفین به‌طور صریح یا ضمنی متعهد می‌شوند که اختلافات خود را از طریق داوری حل و فصل کنند. این موافقتنامه می‌تواند در قالب یک بند داوری در هنگام تنظیم قرارداد اصلی یا به صورت یک توافق جداگانه تنظیم شود.
موافقت‌نامه‌های داوری بین‌المللی در ایران تحت حاکمیت قوانین مختلفی قرار می‌گیرند، از جمله:
- قانون داوری تجاری بین‌المللی ایران (مصوب ۱۳۷۶): این قانون مطابق با کنوانسیون نیویورک ۱۹۵۸ تدوین شده و به داوری‌های تجاری بین‌المللی مربوط می‌شود. این قانون بر نحوه تنظیم و اجرای موافقت‌نامه‌های داوری، صلاحیت داوران و روند داوری نظارت دارد.
- قانون آیین دادرسی مدنی ایران (مصوب ۱۳۷۹): برخی از اصول عمومی مرتبط با داوری و حل و فصل اختلافات را نیز شامل می‌شود.
برای اینکه یک موافقتنامه داوری معتبر و لازم‌الاجرا باشد، باید شرایط زیر را داشته باشد:
- کتبی بودن: موافقتنامه باید به‌صورت کتبی تنظیم شود. این امر می‌تواند شامل نامه‌ها، ایمیل‌ها یا هر گونه سند مکتوب باشد.
- توافق طرفین: طرفین باید به‌طور واضح و بدون هیچ گونه ابهامی به داوری توافق کنند.
- صلاحیت: طرفین باید اطمینان حاصل کنند که موضوع اختلاف در حوزه صلاحیت داوری قرار دارد. به‌عبارتی، موضوع اختلاف نباید از دامنه داوری مستثنی باشد.
- قانون حاکم: مشخص کردن قوانین حاکم بر داوری و نحوه انتخاب داوران می‌تواند به اعتبار و شفافیت موافقتنامه کمک کند.
محتوای موافقتنامه داوری
موافقتنامه داوری به گفته مشاوره حقوقی معمولا شامل موارد زیر است:
- تعریف طرفین: شناسایی و توصیف دقیق طرفین توافق.
- موضوع اختلاف: تعیین موضوعاتی که تحت پوشش موافقتنامه قرار می‌گیرند.
- محل داوری: مشخص کردن محل داوری که می‌تواند کشور خاصی باشد.
- زبان داوری: تعیین زبان رسمی که در خلال داوری استفاده خواهد شد.
- قوانین حاکم بر داوری: تعیین قوانین و مقرراتی که بر روند داوری حاکم خواهند بود.
- تعداد داوران: مشخص کردن تعداد داورانی که در فرآیند داوری حضور خواهند داشت.
داور در داوری بین المللی
داور شخصی است که به‌عنوان مرجع حل و فصل اختلافات بین طرفین تعیین می‌شود. داوران معمولا افرادی با تجربه و متخصص در زمینه‌های حقوقی، تجاری و موضوعات خاص مورد اختلاف هستند. آن‌ها به‌طور مستقل و بی‌طرف عمل می‌کنند و وظیفه دارند که بر اساس شواهد و مدارک ارائه‌شده توسط طرفین، به صدور رای بپردازند.
انتخاب داور باید بر اساس توافق طرفین صورت گیرد. شرایط مهم برای انتخاب داور عبارتند از:
- صلاحیت و تخصص: طرفین باید اطمینان حاصل کنند که داور دارای تخصص و تجربه کافی در زمینه موضوع اختلاف است.
- بی‌طرفی: داور باید مستقل و بی‌طرف باشد و هیچ گونه وابستگی به یکی از طرفین نداشته باشد. این شرط به اطمینان از عدالت و انصاف در فرآیند داوری کمک می‌کند.
- قبول انتخاب: داور منتخب باید به‌طور رسمی انتخاب خود را بپذیرد و متعهد شود که وظایف خود را به‌درستی انجام خواهد داد.
وظایف و اختیارات داور
داوران در داوری بین‌المللی دارای وظایف و اختیارات زیر هستند:
بررسی شواهد و مدارک
داور باید به دقت شواهد و مدارک ارائه‌شده از سوی طرفین را بررسی کند و در صورت نیاز، از طرفین درخواست توضیحات بیشتری نماید.
صدور رای
داور پس از بررسی کامل پرونده، باید رأی خود را صادر کند. این رأی باید مستدل و منطقی باشد و دلایل تصمیم‌گیری به‌طور شفاف بیان شود.
حفظ بی‌طرفی و انصاف
داور باید در تمامی مراحل داوری بی‌طرف و منصف باقی بماند و هیچ گونه تبعیضی در بررسی ادعاها و شواهد ایجاد نکند.
مدیریت جلسات داوری
داور مسئول برگزاری جلسات داوری و تعیین زمان‌بندی‌های مناسب برای طرفین است.
انواع داوران در داوری بین‌المللی
در داوری بین‌المللی، معمولا از انواع مختلف داوران استفاده می‌شود:
داوران واحد
در برخی موارد، طرفین ممکن است یک داور را به‌طور مشترک انتخاب کنند.
هیئت داوری
در دیگر موارد، طرفین می‌توانند هیئت داوری متشکل از چند داور (معمولا سه داور) را تعیین کنند. در این صورت، هر طرف یک داور انتخاب می‌کند و داور سوم به‌عنوان رئیس هیئت داوری منصوب می‌شود.
عزل داور
طرفین ممکن است تحت شرایط خاص، داور را عزل کنند. برای عزل داور، معمولا باید دلایل منطقی و مستند ارائه شود. اگر داور به هر دلیلی از ادامه کار خود ناتوان شود یا بی‌طرفی خود را از دست دهد، طرفین می‌توانند درخواست عزل او را به دادگاه یا نهاد داوری مربوطه ارائه دهند.
سازمانهای داوری بین المللی
سازمانهای داوری بین‌المللی نهادهایی هستند که به منظور تسهیل فرآیند داوری و حل و فصل اختلافات بین‌المللی تأسیس شده‌اند. این سازمان‌ها با ارائه چارچوب‌ها و قواعد مشخص، به طرفین در مدیریت و اجرای داوری کمک می‌کنند.
مهمترین وظایف سازمانهای داوری بین‌المللی عبارتند از:
- تعیین قواعد داوری: این سازمان‌ها معمولا مجموعه‌ای از قواعد و ضوابط را برای اجرای فرآیند داوری تدوین می‌کنند که شامل نحوه انتخاب داوران، مراحل رسیدگی و صدور رای می‌شود.
- انتخاب و تأمین داوران: سازمانهای داوری معمولا فهرستی از داوران مجرب و متخصص در زمینه‌های مختلف دارند و می‌توانند به طرفین کمک کنند تا داور مناسب را برای حل اختلاف خود انتخاب کنند.
- مدیریت فرآیند داوری: این سازمان‌ها به مدیریت جلسات داوری، تعیین زمان‌بندی‌ها و نظارت بر رعایت مقررات و رویه‌های داوری کمک می‌کنند.
نمونه‌های مهم سازمانهای داوری بین‌المللی
در ادامه با نمونه‌های مهمی از سازمانهای داروی بین‌المللی آشنا می‌شویم:
اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC)
تاسیس: ۱۹۱۹
موقعیت: پاریس، فرانسه
ICC یکی از مشهورترین و معتبرترین سازمانهای داوری در سطح بین‌المللی است. این سازمان دارای مجموعه‌ای از قواعد داوری است که به‌ویژه برای اختلافات تجاری طراحی شده‌اند. ICC به‌عنوان یک نهاد مستقل، به طرفین در انتخاب داوران و مدیریت فرآیند داوری کمک می‌کند.
مرکز حل و فصل اختلافات مالی بین‌المللی (ICSID)
تأسیس: ۱۹۶۶
موقعیت: واشنگتن دی سی، ایالات متحده
ICSID به‌عنوان یک نهاد وابسته به بانک جهانی، به حل و فصل اختلافات بین سرمایه‌گذاران و دولت‌ها می‌پردازد. این مرکز به‌ویژه در زمینه دعاوی سرمایه‌گذاری بین‌المللی فعالیت می‌کند و آرای صادره آن تحت حمایت کنوانسیون واشنگتن قرار دارند.
مرکز داوری بین‌المللی لندن (LCIA)
تأسیس: ۱۸۹۲
موقعیت: لندن، انگلستان
LCIA یکی از نهادهای برجسته داوری در انگلستان و جهان است. این مرکز مجموعه‌ای از قواعد داوری را ارائه می‌دهد و به تسهیل فرآیندهای داوری و حل و فصل اختلافات تجاری می‌پردازد.
مرکز داوری اتریش (VIAC)
تاسیس: ۱۹۷۵
موقعیت: وین، اتریش
VIAC به‌عنوان یکی از نهادهای معتبر داوری در اروپا، به حل و فصل اختلافات تجاری و سرمایه‌گذاری بین‌المللی پرداخته و مجموعه‌ای از قواعد داوری مدرن را ارائه می‌دهد.
مرکز داوری بین‌المللی سنگاپور (SIAC)
تأسیس: ۱۹۹۱
موقعیت: سنگاپور
SIAC به‌عنوان یک مرکز معتبر برای داوری‌های بین‌المللی، به طرفین کمک می‌کند تا اختلافات خود را به طور سریع و کارآمد حل و فصل کنند. این مرکز در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته و به یکی از مقاصد محبوب برای داوری‌های بین‌المللی تبدیل شده است.
رای داوری بین المللی
رأی داوری بین‌المللی به‌عنوان نتیجه نهایی فرآیند داوری، یک سند قانونی است که توسط داوران صادر می‌شود و به‌طور معمول در حل و فصل اختلافات بین‌المللی به کار می‌رود.
رأی داوری یک تصمیم نهایی است که به وسیله داور یا داوران در مورد اختلافات طرفین صادر می‌شود. این رأی می‌تواند شامل احکام، دستورالعمل‌ها و تصمیمات مربوط به موضوعات مختلف باشد.
ماده ۳۰ قانون داوری بین المللی تجاری، به طور دقیق‌تر به نحوه‌ی صدور و ابلاغ رای پرداخته است. این ماده تأکید می‌کند که رای صادره باید به صورت کتبی تدوین شده و توسط داور یا تمامی داورانی که در روند داوری حضور داشته‌اند، امضا شود.
در شرایطی که تعداد داوران بیش از یک نفر باشد، امضای اکثریت داوران کفایت می‌کند، اما باید در متن رای ذکر شود که چرا سایر داوران از امضا خودداری کرده‌اند یا غایب بوده‌اند. این نکته برای شفافیت در صدور رای اهمیت زیادی دارد.
همچنین، دلایل و مبانی که رای بر اساس آن‌ها صادر شده باید در متن رای به وضوح بیان شود. با این حال، این الزام می‌تواند با توافق طرفین تغییر کند. به این معنا که اگر طرفین اختلاف موافقت کنند، ضرورتی برای ذکر دلایل در رای وجود ندارد.
همچنین، در مواردی که رای بر اساس توافق‌های مشخص شده بین طرفین و مطابق با ماده ۲۸ صادر می‌شود، نیاز به بیان دلایل در رای وجود ندارد.
یکی دیگر از موارد الزامی، ذکر تاریخ و محل داوری است. تاریخ صدور رای و محل انجام داوری، که در بند ۱ ماده ۲۰ قانون مشخص شده است، باید در متن رای به وضوح درج شود تا هیچ گونه ابهامی در ارتباط با زمان و مکان صدور رای وجود نداشته باشد.
پس از آن که رای به امضای داوران رسید و نهایی شد، رونوشت کامل آن باید به هر یک از طرفین ابلاغ شود. این ابلاغ به منزله اطلاع رسمی به طرفین در خصوص نتیجه داوری است و از آن پس طرفین ملزم به رعایت مفاد رای خواهند بود.
ابلاغ به موقع و دقیق رای به طرفین، به عنوان بخشی از فرآیند قانونی، از اهمیت بالایی برخوردار است تا هر یک از طرفین از حقوق و تعهدات خود در نتیجه داوری مطلع شوند.
موارد بطلان رای
ماده ۳۴ همین قانون، به مواردی اشاره دارد که در آن‌ها رای صادره از سوی داور از اساس باطل بوده و قابلیت اجرایی ندارد.
یکی از این موارد زمانی است که اختلاف مورد نظر اساسا بر اساس قوانین جاری ایران قابل حل و فصل از طریق داوری نباشد؛ به عبارت دیگر، برخی اختلافات وجود دارند که نمی‌توان آن‌ها را به داوری سپرد و قوانین کشور روش‌های دیگری برای حل آن‌ها تعیین کرده‌اند.
دومین حالتی که می‌تواند موجب بطلان رای داور شود، زمانی است که محتوای رای برخلاف اصول اساسی جامعه باشد؛ یعنی اگر رای صادره با نظم عمومی کشور، اخلاق حسنه یا با قوانین الزامی که در این قانون به آن‌ها اشاره شده در تضاد باشد، رای نمی‌تواند معتبر باشد.
این موارد شامل هرگونه تصمیمی است که با هنجارهای جامعه یا قوانین آمره تناقض دارد و هدف از این بند، حفظ نظم و ثبات جامعه در برابر هرگونه رای مخالف با منافع عمومی است.
در نهایت، اگر داوری در مورد اموال غیرمنقولی که در ایران واقع شده‌اند، رایی صادر کند که با قوانین الزامی جمهوری اسلامی ایران یا با مفاد اسناد رسمی معتبری که پیشتر صادر شده‌اند، تعارض داشته باشد، آن رای نیز باطل محسوب می‌شود.
البته در این مورد، اگر داور اجازه حل و فصل اختلافات از طریق سازش را داشته باشد، امکان دارد که این تعارض موجب بطلان رای نشود.
این بند به طور خاص به اختلافات ملکی اشاره دارد و تلاش می‌کند تا اطمینان حاصل شود که آرای داوری در این زمینه با قوانین مهم داخلی سازگاری داشته باشند و به حقوق قانونی طرفین احترام بگذارند.
پرسش‌های متداول
آیا تمامی اختلافات قابل ارجاع به داوری بین‌المللی هستند؟
آیا طرفین می‌توانند محل داوری را خودشان انتخاب کنند؟
آیا دلایل صدور رای داوری باید در متن رای ذکر شود؟
داوری بین المللی با تیم حقوقی بنیاد وکلا
داوری به‌عنوان یک روش جایگزین حل اختلافات، در انواع مختلف از جمله داوری حقوقی و تجاری به کار می‌رود و مزایای فراوانی دارد. داوری به طرفین اجازه می‌دهد تا اختلافات خود را خارج از دادگاه‌های رسمی و با سرعت بیشتری حل و فصل کنند. داوری مزایایی شامل بی‌طرفی، انعطاف‌پذیری در انتخاب داور، کاهش هزینه‌ها و امکان محرمانه بودن جلسات دارد.
داوری در قراردادهای تجاری بین‌المللی، به‌ویژه در اختلافات پیچیده فرامرزی، کاربرد فراوانی دارد و به دلیل سرعت و کارایی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در حال حاضر سازمانهای بین المللی متفاوتی هستند که به امر داوری در امور بین المللی حقوقی و تجاری مشغول هستند.
آیا شما یا یکی از نزدیکان‌تان با یک پرونده بین المللی مواجه هستید؟ گروه حقوقی بنیاد وکلا به عنوان معتبرترین مرکز حقوقی ایران در این زمینه تخصص و تجربه لازم را دارد تا شما را در هر مرحله از رسیدگی قانونی راهنمایی کند.
خدمات ما در حوزه داوری بین المللی شامل:
- تحلیل دقیق پرونده‌های مربوط به داوری توسط وکیل داوری
- نمایندگی قانونی در محاکم و فرآیندهای قضایی
- راهنمایی در خصوص اقدامات پیشگیرانه و حقوقی برای جمع آوری مدارک و حفظ اسناد
اگر جز این دسته هستید و می‌خواهید هر چه سریع‌تر از شرایط انواع داوری بین المللی مطلع شوید، وارد صفحه مشاوره حقوقی داوری شوید و از روش‌های مشاوره آنلاین و تلفنی استفاده کنید.
