در مواردی این امکان وجود دارد که رسیدگی به ادله توسط دادگاهی که به دعوا رسیدگی می کند، به این علت که باید خارج از مقر یا حوزه دادگاه صورت گیرد، امکان پذیر نباشد.
به همین مناسبت، دادگاه برابر مقرراتی که در قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده است، به نیابت قضایی روی می آورد.
البته نیابت قضایی می تواند به صورت داخلی باشد و یا به دادگاه های خارج از کشور که به آن نیابت قضایی بین المللی گفته می شود، اما در این مقاله قصد داریم به بررسی نیابت قضایی داخلی بپردازیم.
به همین دلیل، ابتدا نیابت قضایی داخلی را مطرح کرده و در ادامه شروط استفاده از نیابت قضایی داخلی و چگونگی اجرای نیابت قضایی داخلی را مورد بررسی قرار می دهیم.
در ماده ۲۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی، نیابت قضایی داخلی مورد توجه قرار گرفته است.
بر اساس این ماده، "در هر موردی که رسیدگی به دلایلی از قبیل تحقیقات از مطلعین و گواهان یا معاینه محلی و یا هر اقدام دیگری که می بایست خارج از مقر دادگاه رسیدگی کننده به دعوا انجام گیرد و مباشرت دادگاه شرط نباشد، مرجع مذکور به دادگاه صلاحیت دار محل نیابت می دهد تا حسب مورد اقدام لازم را انجام داده و نتیجه را طی صورت مجلس به دادگاه نیابت دهنده ارسال نماید.
اقدامات مذکور در صورتی معتبر خواهد بود که مورد وثوق دادگاه باشد".
شروط استفاده از نیابت قضایی داخلی
بر اساس ماده ۲۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی ، استفاده از نیابت قضایی داخلی ، شروطی دارد که در این قسمت قصد داریم به بررسی آنها بپردازیم:
- اقداماتی که خارج از مقر یا حوزه دادگاه هستند را می توان نیابت قضایی داد.
- بر اساس قانون، دادرس می تواند قرار معاینه محل و قرار تحقیق محلی را خارج از حوزه خود اجرا کند؛ اما این امر تنها در موارد مشخص امکان پذیر است؛ بنابراین، اجرای قرارهایی مانند تحقیق و معاینه محل توسط دادگاه در خارج از حوزه خود تخلف است.
- به موجب این ماده دادن نیابت قضایی در صورتی مطرح می شود که مباشرت دادگاه رسیدگی کننده به دعوا شرط نباشد.
- اقدامات دادگاه نایب یا اجرا کننده نیابت در صورتی معتبر شمرده شده است که مورد وثوق دادگاه نیابت دهنده باشد.
چگونگی اجرای نیابت قضایی داخلی
مرجع نیابت دهنده موضوع یا موضوعات نیابت را به گونه ای مشخص تعیین می نماید و همراه با اسناد و مدارک لازم به دادگاه نایب می فرستد.
این دادگاه در همان محدوده باید اقدام کند.
اجرای موضوع نیابت توسط دادگاه نایب مشمول همان ترتیباتی است که برای دادگاه نیابت دهنده پیش بینی شده است.
بنابراین، هرگاه موضوع نیابت، معاینه محل باشد، محل و زمان اجرای قرار معاینه محل باید توسط دادگاه به اصحاب دعوا ابلاغ شود.
نکته مهمی که در خصوص چگونگی اجرای نیابت قضایی داخلی وجود دارد آن است که دادگاه نیابت دهنده نمی تواند اختیارات قضایی خود را هرچند به طور جزیی به دادگاه دیگر نیابت دهد.
