یکی از انواع سوگند قضایی ، سوگندی است که در دعاوی علیه میت باید یاد شود که تحت عنوان سوگند یا قسم استظهاری مورد شناسایی قرار گرفته است و این مفهوم در ماده ۱۳۳۳ قانون مدنی بیان شده است که بر اساس این ماده "در دعوای بر متوفی در صورتی که اصل حق ثابت شده و بقای آن در نظر حاکم ثابت نباشد، حاکم می تواند از مدعی بخواهد که بر بقای حق خود قسم یاد کند".
علاوه بر این، موارد ادای قسم استظهاری به موجب ماده ۲۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی شده است که بر اساس آن، "در دعوای بر میت پس از اقامه بینه، سوگند خواهان نیز لازم است و در صورت امتناع از ادای سوگند، حق وی ساقط می شود".
با توجه به مطالب مذکور می توان لزوم اتیان سوگند استظهاری را در تمامی مواردی که دعوایی علیه متوفا اقامه می شود جاری دانست.
به همین مناسبت در ادامه این مقاله قصد داریم موارد اتیان سوگند استظهاری را به صورت جداگانه در خصوص دعاوی علیه شخص متوفی، دعاوی مستند به سند رسمی علیه متوفی و دعاوی وارث صاحب حق علیه متوفی مورد بررسی قرار دهیم.
دعاوی علیه شخص متوفی
با عنایت به ماده ۲۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی، می توان موارد اتیان سوگند یا قسم استظهاری را مورد بررسی قرار داد که بر اساس این ماده، در تمامی مواردی که وجود حقی علیه شخص مرده یا متوفی ادعا می شود و از ورثه او مطالبه می گردد، اگر ادله بیان شده توسط مدعی، بر اساس قواعد عام ادله اثبات دعوا در دعاوی حقوقی و کیفری، توانایی اثبات نمودن ادعا را داشته باشد، دادگاه برای صادر کردن حکم به نفع مدعی، مکلف است که علاوه بر توجه به سایر ادله اثبات دعوا، با صدور قرار اتیان سوگند استظهاری، مدعی را مکلف به ادای سوگند یا قسم استظهاری نماید.
در این شرایط، اگر شخص مدعی از اتیان سوگند یا قسم استظهاری در دادگاه امتناع یا خودداری کند، حق مدعی به دلیل اینکه سوگند استظهاری یاد نکرده است، ساقط خواهد شد.
دعاوی مستند به سند رسمی علیه متوفی
همانگونه که در قسمت قبل بررسی شد، در تمامی دعاوی علیه میت یا شخص متوفی، علاوه بر اقامه ادله اثبات دعوا، لازم است که مدعی سوگند یا قسم استظهاری نیز ادا کند.
با این حال، بخش پایانی ماده ۱۳۳۳ قانون مدنی، در موردی که ادعا مستند به سند رسمی باشد، ادای قسم استظهاری برای اثبات بقای حق را منتفی اعلام کرده است که این مطلب در قانون آیین دادرسی مدنی مورد پیش بینی قرار نگرفته است.
بنابراین شاید به حکم قواعد تفسیری قانون گفته شود که ماده مزبور در قانون مدنی به اعتبار خود باقی خواهد بود و در نتیجه برای اثبات ادعای مستند به سند رسمی علیه شخص متوفی، ادای سوگند استظهاری لازم نمی باشد.
اما می توان قایل به تفکیک شد؛ به این صورت که هر گاه ادعای علیه متوفی مستند به سند رسمی باشد، که توان اثبات وجود حق و بقای آن را دارد، اتیان سوگند استظهاری منتفی و در غیر این صورت، ادای قسم استظهاری ضروری می باشد.
دعاوی وارث صاحب حق علیه متوفی
یکی دیگر از موارد اتیان سوگند استظهاری از سوی مدعی، به موجب ماده ۲۷۹ قانون آیین دادرسی مدنی مشخص شده است که بر اساس آن، اگر خواهان وارث صاحب حق باشد نیز باید در دادگاه ادای سوگند استظهاری نماید که بر اساس این ماده: "هر گاه خواهان، در دعوای بر میت، وارث صاحب حق باشد و بر اثبات ادعای خود اقامه بینه کند، علاوه بر آن ، باید ادای سوگند نماید؛ در صورت عدم اتیان سوگند، حق مورد ادعا ساقط خواهد شد".
به موجب تبصره اول این ماده: "در صورت تعدد وراث، هر یک نسبت به سهم خود باید ادای سوگند نماید.
چنانچه بعضی ادای سوگند نموده و بعضی نکول کنند، ادعا نسبت به کسانی که ادای سوگند کرده اند ثابت و نسبت به نکول کنندگان ساقط خواهد شد".
لذا در صورتی که وراث صاحب حق متعدد باشند، هر کدام از آنها برای مطالبه سهم خود در دعوایی که علیه میت اقامه کرده اند، بایستی به صورت جداگانه سوگند استظهاری یا قسم استظهاری یاد کند تا ادعای او به اثبات برسد و اگر یکی از ورثه صاحب حق، سوگند استظهاری یاد کنند و برخی از ادای سوگند استظهاری خودداری یا امتناع نمایند، حق مورد ادعا صرفا برای کسانی به اثبات خواهد رسید که اتیان سوگند استظهاری نموده اند و ادعای کسانی که سوگند استظهاری یاد نکرده اند ساقط خواهد شد.
در تبصره دو همین ماده نیز مقرر شده است:
"چنانچه وراث خوانده متعدد باشد و خواهان شخص دیگری باشد، پس از اقامه بینه توسط خواهان، ادای یک سوگند کفایت می کند".
لذا اگر شخص متوفی که دعوایی علیه او اقامه شده است چند نفر وارث داشته باشد و خواهان یک نفر باشد، ادای یک سوگند استظهاری از سوی خود خواهان برای اثبات مدعای وی در دادگاه کفایت می کند و دعوای علیه متوفی به اثبات خواهد رسید و نیازی نیست به دلیل تعدد وراث متوفی، به تعداد آنها سوگند استظهاری یاد شود.
