هنگام صحبت از ادله اثبات دعوا در حقوق، همواره از سوگند به عنوان یکی از مهم ترین این ادله صحبت به میان آمده است و همانگونه که در مقاله سوگند یا قسم چیست اشاره شد، سوگند را می توان به اقسام و انواع متفاوتی تقسیم بندی نمود که در تقسیم بندی مرسومی که از انواع سوگند قضایی در حقوق مطرح شده است، انواع سوگند حقوقی در آیین دادرسی مدنی را می توان شامل سوگند بتی یا قاطع دعوا، سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری دانست که هر یک از آنها احکام خاص خود را داشته و در شرایط متفاوتی موضوعیت می یابند.
به همین مناسبت، در این مقاله قصد داریم به بررسی انواع سوگند قضایی در آیین دادرسی مدنی اعم از سوگند بتی یا قاطع دعوا، سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری پرداخته و احکام مربوط به هر یک از آنها را بیان نماییم.
انوع سوگند قضایی در حقوق کدامند؟
همانگونه که در مقدمه اشاره شد، سوگند یا قسم به عنوان یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا، نقش ویژه ای در اثبات دعاوی مختلفی خواهد داشت و به اعتبار نقش و کاربرد وسیع سوگند، می توان آن را به انواع و اقسام مختلفی تقسیم بندی نموده و مورد بررسی قرار داد.
به عنوان مثال، گاهی ادای سوگند در دادگاه در شرایطی انجام می شود که مدعی هیچ گونه دلیلی برای اثبات ادعای خود ندارد که به این نوع سوگند در حقوق، سوگند بتی یا قاطع دعوا گفته می شود.
در مقابل ، گاهی سوگند یا قسم به دلیل ناقص بودن ادله ارائه شده (و نه فقدان دلیل) ادا می شود که تحت عنوان سوگند تکمیلی شناخته می شود.
علاوه بر این، یکی دیگر از انواع سوگند یا قسم در دادگاه، سوگند استظهاری است که در دعاوی علیه میت یا متوفی ضروری خواهد بود.
به همین مناسبت، انواع سوگند قضایی در آیین دادرسی مدنی و در حقوق شامل سوگند قاطع دعوا، سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری است که ذیلا به بررسی هر یک از آنها خواهیم پرداخت.
سوگند قاطع دعوا
سوگند قاطع دعوا یا سوگند بتی یکی از مهم ترین انواع سوگند حقوقی در آیین دادرسی مدنی محسوب می شود که با توجه به قانون آیین دادرسی مدنی می توان شرایط اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا را به این صورت خلاصه نمود:
- اولا؛ مدعی برای اثبات ادعای خود در دادگاه دلیلی نداشته باشد.
- ثانیا؛ خوانده منکر ادعای مدعی بوده و وجود حق به نفع مدعی را انکار کرده باشد.
در چنین شرایطی، با درخواست سوگند قاطع دعوا توسط مدعی، دادگاه قرار اتیان سوگند بتی صادر خواهد کرد.
از جمله پیامدهای سوگند بتی یا قاطع دعوا آن است که اگر مدعی علیه سوگند قاطع دعوا یاد کند، حق مدعی به اثبات نخواهد رسید و حکم به بی حقی مدعی صادر خواهد شد.
البته مدعی علیه می تواند سوگند را به طرف مقابل یعنی مدعی رد کند که در این شرایط، اگر خود مدعی قسم قاطع دعوا یاد کرد، ادعای وی به اثبات خواهد رسید.
سوگند تکمیلی
دسته دوم از انواع سوگند قضایی در دادگاه ، سوگند تکمیلی نام دارد و همانگونه که از نام آن مشخص است، برای تکمیل بینه ناقصی که مدعی ارائه نموده لازم و ضروری خواهد بود؛ لذا از جمله شرایط اتیان سوگند تکمیلی در دادگاه آن است که مدعی برای اثبات ادعای خود در دادگاه بینه مورد قبول در دادگاه را ارائه نکرده باشد تا دادگاه با استناد به آن حکم مقتضی را صادر کند؛ به همین دلیل می تواند با ادای سوگند تکمیلی در دادگاه ادعای خود را ثابت نماید.
بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی سوگند تکمیلی سبب تکمیل گواهی یا شهادت یک مرد یا دو زن می شود و صرفا در دعاوی ای کاربرد دارد که در ماده ۲۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی مورد اشاره قرار گرفته اند.
در این صورت، با درخواست سوگند تکمیلی از سوی خود مدعی، دادگاه قرار اتیان سوگند تکمیلی صادر کرده و مدعی باید با رعایت نشریفات و نحوه ادای سوگند در دادگاه، قسم تکمیلی یاد کند تا دعوا به اثبات برسد.
سوگند استظهاری
سومین نوع سوگند حقوقی در آیین دادرسی مدنی تحت عنوان سوگند استظهاری شناخته شده است که در دعاوی علیه متوفی، مدعی باید برای اثبات حق خود قسم استظهاری یاد کند؛ چرا که به موجب ماده ۲۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی، در دعوای بر میت پس از اقامه بینه، سوگند خواهان نیز لازم است و در صورت امتناع از سوگند، حق وی ساقط می شود.
لذا در صورتی که مدعی وجود حقی را علیه متوفی ادعا نماید، علاوه بر اینکه باید ادعای خود را با استفاده از ادله اثبات دعوا ثابت کند، ادای یک قسم دیگر نیز لازم و ضروری است که این قسم تحت عنوان سوگند استظهاری شناخته شده است.
در این صورت، بدون درخواست سوگند استظهاری، دادگاه راسا قرار اتیان سوگند استظهاری را صادر نموده و مدعی با ادای آن ، به حق خود خواهد رسید و اگر مدعی سوگند استظهاری یاد نکرد، ادعای وی ساقط خواهد شد.
