ایرادات و صدماتی که به بدن وارد می‌شود، انواع مختلفی دارد. گاهی این صدمات باعث کشته شدن فرد شده و گاهی نیز منجر به قطع عضو، فلج شدن، از کار افتادگی و یا از بین رفتن منافع اعضا می‌شود. در قانون به این‌گونه جنایات مادون نفس گفته می‌شود.
بسته به اینکه چه نوع آسیبی به بدن وارد شده و چه اعضایی آسیب دیده یا از بین رفته است، مجازات متفاوتی در قانون برای آن در نظر گرفته شده است.
این مجازات که گاهی شامل قصاص و گاهی دیه می‌شود، بستگی به عمدی یا غیر عمدی بودن جنایت دارد.
ایجاد ضرب و جرح و جنایت بر اعضا و منافع بدن یکی از مواردی که قانون‌گذار به آن توجه ویژه داشته است. برای اینکه با جزئیات جنایات مادون نفس و انواع مجازات آن آشنا شوید، با مشاوره حقوقی بنیاد وکلا همراه باشید.
مادون نفس چیست؟
به طور کلی تمامی آسیب‌هایی که به جسم انسان وارد می‌شود، جرم محسوب شده و مجازات دارد. گاهی این آسیب‌ها به حدی شدید است که باعث کشته شدن فرد می‌شود. این جنایت بر نفس نام دارد. اما اگر جنایت منجر به از بین رفتن عضو، از بین رفتن منافع، تغییر شکل عضو، ایراد جراحات بر عضو شود، جنایت مادون نفس نامیده می‌شود.
قانون برای جنایت مادون بر نفس مجازات‌های مختلفی را تعیین نموده است که می‌توان از قصاص تا پرداخت دیه و زندان متفاوت باشد.
این مجازات‌ها بر اساس نوع جرمی که رخ داده، تعیین می‌شود. مثلا در جنایت‌های عمدی معمولا مجازات قصاص و زندان و در شرایطی دیه در نظر گرفته می‌شود و در جنایات غیر عمد دیه و ارش تعیین می‌شود. که در ادامه به معرفی انواع جنایت خواهیم پرداخت.
جنایات عمدی و غیر عمدی
جنایت به دو دسته عمدی و غیر عمدی تقسیم می‌شود. جنایت غیر عمدی نیز خود شامل دو نوع شبه عمد و خطای محض می‌شود. همانطور که گفته شد، نوع جنایت صورت گرفته در نحوه مجازات فرد مؤثر است.
صدمات جسمانی عمدی
طبق قانون، جنایت عمدی که منجر به صدمات مادون نفس شود، جرم بوده و مجازات قصاص یا دیه همراه با زندان دارد.
در ماده ۲۷۱ قانون مجازات اسلامی، جنایت عمد به جنایاتی گفته می‌شود که مرتکب قصد و انگیزه ارتکاب جنایت را داشته باشد، یا اینکه عمدا کاری را انجام دهد که موجب قطع عضو یا صدمه رسیدن به آن شود. یا اینکه کاری را در برابر افراد پیر، ضعیف و ناتوان انجام دهد که می‌داند منجر به آسیب دیدن فرد می‌شود.
در قانون مجازات اسلامی، صدمات جسمانی که بر اثر جنایت عمدی بر شخص وارد می‌شود را شامل هر گونه جرح و ضربی که موجب نقصان، شکستن، از کار افتادن اعضا، مبتلا شدن به مرض دائمی، فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی علیه می‌داند. و در یک تعریف کلی جنایت بر عضو را هر آسیبی که کمتر از قتل باشد، ذکر کرده است.
صدمات جسمانی غیر عمدی
جنایت غیر عمدی شامل دو نوع شبه عمد و خطای محض می‌شود. در جنایت شبه عمد، مرتکب قصد انجام دادن فعل مجرمانه را دارد اما قصد وارد کردن آسیب به شخص را ندارد.
همچنین اگر به اشتباه مرتکب آسیب شود، مثلا به تصور اینکه حیوان است شلیک کرده و بعد متوجه شود انسان است؛ شبه عمد محسوب می‌شود. اگر مرتکب در این شرایط باعث ایراد آسیبی به فرد شود، ملزم به پرداخت دیه یا ارش می‌شود.
در جنایت خطای محض، فرد نه قصد انجام فعل مجرمانه را دارد و نه قصد آسیب رساندن به فرد را دارد اما کار وی باعث وارد شدن آسیب به وی می‌شود. مثلا در هنگام خواب یا بیهوشی کاری انجام می‌دهد و باعث ایراد جنایت می‌شود.
همچنین زمانی که فرد صغیر یا مجنون صدمه‌ای به دیگران وارد می‌کند، از نوع خطای محض به شمار می‌رود. در این نوع جرم هم مرتکب تنها ملزم به پرداخت دیه یا ارش می‌شود.
انواع جنایات مادون نفس
همانطور که گفته شد، مادون نفس جنایاتی است که به اعضا و منافع بدن وارد می‌شود و منجر به قتل فرد نمی‌گردد. آسیب‌هایی که بر اثر جنایت بر افراد وارد می‌گردد می‌توانند متفاوت باشد که در ادامه به انواع آن خواهیم پرداخت.
جنایت منجر به نقص عضو
اگر جنایت وارد شده به بدن منجر به نقص عضو فرد شود، مجازات مختلفی دارد.
نقص عضو در اثر جنایت عمدی
در جنایت عمدی معمولا حکم به قصاص داده می‌شود. بنابراین در وهله اول مرتکب قصاص می‌شود. اما در قانون شرایطی برای قصاص ذکر شده است که اگر وجود نداشته باشد، نمی‌توان مجازات قصاص را اجرا نمود. این شرایط عبارتند از:
- محل عضوی که قرار است قصاص شود، با عضوی که مورد جنایت قرار گرفته، باید یکی باشد.
- قصاص و جنایت باید با یکدیگر مساوی باشد. مانند چشم در برابر چشم. نه اینکه دست یا پا در برابر چشم قصاص شود.
- قصاص جان مرتکب را به خطر نیاندازد و باعث از بین رفتن عضو دیگر وی نشود.
- عضو سالم نباید در برابر عضو ناسالم قصاص شود. مثلا اگر کسی چشم فردی که نابیناست را زخمی کند، نمی‌توان چشم سالم مرتکب را قصاص نمود.
- در قصاص باید اعضا مساوی باشند. مثلا اگر پنج انگشت فرد صدمه دیده، پنج انگشت مرتکب نیز قصاص می‌شود.
- در قصاص عضو، مرد و زن برابر هستند. مرد مجرم به دلیل جرحی که بر زن وارد کرده و مرتکب نقص عضو وی شده، به قصاص همان عضو محکوم می‌شود.
بنابراین اگر امکان قصاص وجود نداشته باشد، فرد ملزم به پرداخت دیه می‌شود.
میزان دیه قطع عضو متفاوت است. اعضایی که یکی از آن‌ها در بدن وجود دارد، مقدار دیه کامل به آن تعلق می‌گیرد. مثل از بین بردن زبان، بینی، گردن، نخاع، ستون فقرات، آلت تناسلی.
اما اگر از عضو دو تا در بدن وجود داشته باشد، دیه هر دو تا با هم برابر با یک دیه کامل است. مثلا دو چشم، دو گوش، دو پا و دو دست.
اگر یکی از آن‌ها قطع شود، میزان دیه به نصف کاهش خواهد یافت.
نقص یا تغییر شکل عضو
در قانون معمولا برای انواع آسیب‌هایی که به بدن وارد می‌شود، دیه‌ای مقرر شده است. مثلا اگر آسیب وارده به فک باعث شکستن، ترک برداشتن، خوردشدن شود، دیه آن تعیین شده است.
اگر آسیبی که به بدن وارد شده منجر به تغییر شکل عضو و یا ایجاد نقص در عضو شود، مقدار دیه آن متفاوت است.
اگر قانون برای آن آسیب وارده، دیه مشخصی را تعیین نموده باشد، مرتکب مکلف است همان مقدار را به مجنی علیه بپردازد. اما اگر جز آسیب‌هایی باشد که برای آن دیه‌ای تعیین نشده، به آن ارش تعلق می‌گیرد.
از سوی وکیل آنلاین خاطرنشان می‌کنیم میزان ارش را قاضی با توجه به نظر کارشنان و نسبت به آسیبی که به فرد وارد شده، تعیین می‌کند و مرتکب ملزم به پرداخت آن می‌شود.
در نقص عضو و تغییر شکل عضو، تفاوتی میان جرائم عمدی و غیرعمدی نیست. اگر نقص عضو در اثر جنایت عمدی رخ داده باشد، معمولا مجازات قصاص برای آن اعمال نمی‌شود و مانند جنایت غیر عمدی با آن برخورد می‌شود به استثنای اینکه ممکن است به حبس تعزیری نیز محکوم شود.
جنایت بر منافع
منظور از منافع در واقع کارکرد، کارایی و چگونگی فعالیت هر کدام از اعضای بدن است. اگر آسیب وارده باعت از بین رفتن کارایی یک عضو شود، به اصطلاح جنایت بر منافع بدن رخ داده و موجب پرداخت دیه یا ارش می‌باشد.
از بین بردن منافع در جنایت عمدی، مستوجب قصاص نمی‌شود و مرتکب موظف است مطابق قانون دیه یا ارش منافع از بین رفته را پرداخت نماید.
منافع بدن انواع گوناگونی دارد که دیه آن‌ها نیز متفاوت است. در برخی موارد از بین رفتن منافع موجب پرداخت دیه کامل می‌شود. و گاهی نیز دو سوم یا یک سوم دیه برای آن مقرر می‌شود. در برخی موارد نیز که در قانون تعیین نشده ارش پرداخت می‌گردد.
منافع انواع گوناگونی را شامل می‌شود که عبارتند از:
دیه از بین رفتن عقل
آسیب‌هایی که به سر یا صورت وارد می‌شود می‌تواند منجر به زایل شدن یا نقصان عقل شود. به طوری کلی این آسیب‌ها چه بر اثر جنایت عمدی رخ دهد چه غیر عمدی، تنها موجب دیه یا ارش خواهد شد.
اگر عقل فرد به طور کامل زایل شود، خواه بر اثر ایراد ضرب و جرح باشد و یا بر اثر ترساندن و مانند آن رخ دهد، دیه کامل به آن تعلق می‌گیرد. اما اگر تنها باعث ایجاد نقص در آن شود، موجب ارش می‌شود.
اختلالات روانی که بر اثر زایل شدن و نقصان عقل به وجود می‌آید اگر به حد جنون نرسد نیز دارای ارش است.
دیه شنوایی
شنوایی منفعت حاصل از گوش است. اگر آسیب وارده منجر به از بین رفتن شنوایی فرد شود، اگر هر دو گوش شنوایی خود را از دست بده، یک دیه کامل به آن تعلق می‌گیرد. اما اگر فقط یکی از گوش‌ها باشد نصف دیه کانل به آن تعلق می‌گیرد.
کاهش شنوایی فرد اگر مقدار آن قابل تشخیص باشد، به همان مقدار دیه دارد.
دیه بینایی
از بین بردن منفعت بینایی معمولا بر اثر جنایت بر چشم واقع می‌شود. اگر هر دو چشم بینایی خود را از دست داده باشند، یک دیه کامل به آن تعلق می‌گیرد. و اگر یکی از آن‌ها از بین رفته باشد، مبلغ دیه نصف خواهد شد.
وارد کردن آسیب به بینایی که باعث کاهش آن شود، اگر قابل تشخیص باشد به همان مقدار دیه دارد و اگر قابل تشخیص نباشد، به آن ارش تعلق می‌گیرد.
دیه بویایی
از بین بردن بویایی فرد به طور کامل موجب پرداخت دیه کامل می‌شود. اگر قسمتی از آن از بین برود، به آن ارش تعلق می‌گیرد. اگر از بین رفتن بینایی نتیجه جنایت بر عضو بینی باشد، علاوه بر دیه ممکن است ارش هم به آن تعلق گیرد.
دیه چشایی
از بین بردن حس چشایی و نقصان در آن موجب پرداخت ارش می‌شود. به طور کلی آسیب‌هایی که منجر به از بین رفتن حس چشایی فرد می‌شود، به آن ارش تعلق می‌گیرد.
دیه صوت و گویایی
صوت و گویایی یکی از منافع مهم بدن است که در صورت از بین بردن کامل آن، دیه کامل به آن تعلق می‌گیرد. اگر جنایت وارده سبب آسیب به آن شود با توجه به متن قانون و بر اساس حروف الفبا دیه صوت و گویایی آن تعیین می‌شود.
ایراد جراحات
یکی دیگر از مواردی که در زمره جرائم مادون نفس قرار می‌گیرد، وارد کردن انواع جراحات است. قانون انواع جراحات را معرفی کرده و برای هر کدام نیز دیه خاصی مقرر کرده است. این جراحات عبارتند از:
- حارصه: به خراش پوست بدون جاری شدن خون گویند.
- دامیه: جراحتی است که کمی وارد گوشت شده و مقداری خون کم یا زیاد بیاید.
- متلاحمه: جراحتی که باعث بریدگی عمیق در گوشت شده ولی به پوست نازک روی استخوان نرسیده باشد.
- سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان رسیده باشد.
- موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار زده و استخوان را آشکار سازد.
- هاشمه: جنایتی که موجب شکستگی استخوان شود، بدون ایجاد جراحت و خونریزی.
- منقله: زمانی که استخوان جابه جا شده باشد.
- مأمومه: جراحتی که باعث صدمه دیدن کیسه مغز شود.
- دامغه: جراحتی که باعث پاره شدن کیسه مغز گردد.
- جائفه: جراحتی که به وسیله ابزاری چون چاقو به درون بدن وارد شود. مانند شکم، سینه، پشت و پهلو و موجب یک سوم دیه کامل شود. اگر وسیله استفاده شده از یک طرف وارد و از طرفی دیگر خارج شود، در حکم دو جراحت جائفه است.
- نافذه: جراحتی که با فرو رفتن وسیله‌هایی مانند گلوله یا نیزه در دست و پا ایجاد می‌گردد.
طبق ماده ۴۰۱ قانون مجازات اسلامی، جنایاتی که منجر به ایراد این جراحت می‌شود قابل قصاص نبوده و مرتکب تنها ملزم به پرداخت دیه می‌شود.
مجازات تعزیری در جرائم مادون نفس
همانطور که گفته شد، آسیب‌های مادون نفس می‌تواند بر اثر جرائم عمدی یا غیر عمدی رخ دهد. در جرائم غیر عمدی هر دو نوع شبه عمد و خطای محض، تنها مشمول پرداخت دیه می‌شود. اما در جرائم غیر عمدی چه شرایط قصاص وجود داشته باشد یا نه، مرتکب علاوه بر قصاص و پرداخت دیه به مجازات حبس تعزیری نیز محکوم می‌شود.
اگر در جنایت عمدی، شاکی وجود نداشته باشد یا اینکه شاکی به مرتکب رضایت داده و قصاص انجام نشود؛ از آن جایی که کار وی موجب ایجاد خوف و اختلال در نظم جامعه خواهد شد، مرتکب به مجازات حبس از ۳ ماه تا ۲ سال محکوم خواهد شد.
در ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی آمده است:
هرگاه شخص عمدا به دیگری جرح یا ضربی وارد آورد که باعث نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضا یا منتهی به مرض دائمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی علیه شود، در مواردی که امکان قصاص وجود نداشته باشد، اگر اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگران شود به ۲ یا ۵ سال حبس محکوم خواهد شد و در صورت درخواست مجنی علیه مرتکب به پرداخت دیه نیز محکوم می‌شود.
در جنایت عمدی اگر مجرم سلاح گرم یا سرد با خود حمل نماید، حتی اگر عمل وی باعث آسیب به مجنی علیه نشود، باز هم به مجازات حبس از ۳ ماه تا ۱ سال محکوم خواهد شد.
مشاوره پرونده جرائم مادون نفس با بنیاد وکلا
جرائمی که علیه افراد رخ می‌دهد، می‌تواند دایره وسیعی داشته باشد. از آن جایی که قانون به تمام جزئیات ورود کرده و برای هر جرمی مجازاتی ویژه در نظر گرفته است، بهتر است در این گونه پرونده‌ها از حضور یک وکیل کیفری یا مشاور حقوقی بهره برد.
مجموعه حقوقی بنیاد وکلا، با داشتن بیش از هزار وکیل و کارشناس حقوقی به صورت شبانه روزی به شما مشاوره آنلاین و تلفنی ارائه می‌نمایند.
در صورت نیاز می‌توانید برای محاسبه مقدار دیه و چگونگی تنظیم شکوائیه نیز از آن‌ها مشاوره حقوقی تلفنی دریافت نمایید.
