در قانون آیین دادرسی مدنی مقررات مربوط به صلاحیت ذاتی و صلاحیت محلی دادگاه ها در موضوعات مختلف مورد بررسی قرار گرفته که یکی از مهم ترین موارد صلاحیت ذاتی دادگاه ها، تشخیص صلاحیت دادگاه در ارتباط با اموال غیر منقول یا دادگاه صالح در اموال غیر منقول می باشد.
به عبارت دیگر، در صورتی که موضوع دعوای اقامه شده در دادگاه مال غیر منقول باشد، آن دعوا را باید در کدام دادگاه اقامه نمود و کدام دادگاه صلاحیت رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال غیر منقول را دارد؟
به همین مناسبت در این مقاله نخست به بررسی دعاوی مربوط به اموال غیر منقول پرداخته و سپس دادگاه صالح رسیدگی به دعاوی اموال غیر منقول را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
دعاوی مربوط به اموال غیر منقول
پیش از آنکه دادگاه صالح دعاوی مربوط به اموال غیر منقول را بررسی کنیم ، نخست لازم است به بررسی دعاوی مربوط به اموال غیر منقول پرداخته و انواع و مصادیق آن را تعیین کنیم.
نخستین ماده قانونی در خصوص دعاوی اموال غیر منقول و دادگاه صالح رسیدگی به آنها، ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی می باشد که بر اساس این ماده انواع دعاوی راجع به اموال غیر منقول عبارت است از: … دعاوي مالکیت، مزاحمت، ممانعت از حق، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن … ".
بنابراین، بر طبق این ماده از جمله انواع دعاوی مربوط به اموال غیر منقول می توان به دعاوی همچون دعوای مالکیت نسبت به ملک، دعوای مزاحمت دیگری در مال غیر منقول، دعوای ممانعت از حق در اموال غیر منقول و دعوای تصرف عدوانی در خصوص اموالی همچون زمین و خانه اشاره نمود که سایر حقوق راجع به این دعاوی نیز جزء دعاوی مربوط به اموال غیر منقول محسوب می شوند.
دادگاه صالح در اموال غیر منقول
ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی پس از اشاره به دعاوی راجع به اموال غیر منقول، صلاحیت دادگاه در اموال غیر منقول را مورد اشاره قرار داده است که بر اساس آن، دعاوی راجع به اموال غیر منقول در دادگاهی اقامه می شود که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است؛ اگر چه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد.
بر اساس این ماده، اصل کلی در آیین دادرسی مدنی آن است که دعوا باید در محل اقامت خوانده دعوا اقامه شود؛ اما در خصوص دادگاه صالح در اموال غیر منقول این موضوع متفاوت است و خواهان دعوا برای اینکه علیه دیگری اقامه دعوا نماید باید به دادگاهی مراجعه کند که مال غیر منقول در حوزه آن واقع شده است.
به عنوان نمونه خواهان دعوا در شهر اصفهان سکونت دارد و خوانده دعوا ساکن شیراز است؛ اما برای اقامه دعوای تصرف عدوانی ملکی که در اهواز واقع شده است، باید به این شهر مراجعه و اقامه دعوا نماید.
علاوه بر این، بر اساس ماده ۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که موضوع یک دعوا به طور همزمان هم مربوط به اموال منقول و هم مربوط به اموال غیر منقول باشد نیز دعوا در دادگاهی اقامه می شود که مال غیر منقول در حوزه آن واقع شده است؛ البته به این شرط که دعوا در هر دو قسمت ناشی از یک منشاء باشد.
همچنین به استناد ماده ۱۶ قانون آیین دادرسی مدنی، هر گاه یک ادعا راجع به خواندگان متعددی باشد که در حوزه های قضایی مختلف اقامت دارند و یا اینکه اگر دعوا راجع به اموال غیر منقول متعددی باشد که در حوزه های قضایی مختلف واقع شده اند، خواهان می تواند به هر یک از دادگاه های حوزه های یاد شده مراجعه نماید.
به عنوان نمونه اگر خواهان بخواهد دعوای مالکیت نسبت به سه ملک که شیراز، تهران و مشهد واقع شده اند اقامه دعوا نماید، می تواند به هر یک از شهرهای گفته شده مراجعه نموده و دعوای مالکیت اقامه نماید.
