قسم، حلف و یمین که معادل فارسی آنها "سوگند" می باشد، در کنار شهادت و اقرار یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوی است که در مواد ۱۳۲۵ به بعد قانون مدنی، اقسام سوگند و شرایط آن و همچنین توان اثباتی سوگند مورد پیش بینی قرار گرفته است و در مواد ۲۷۰ به بعد قانون آیین دادرسی مدنی نیز اضافه بر موارد مذکور ، آیین اتیان سوگند یا ادای سوگند پیش بینی شده است.
به همین مناسبت در این مقاله قصد داریم پس از بررسی تعریف سوگند یا قسم، به توضیح انواع و اقسام سوگند بر اساس قانون بپردازیم.
سوگند یا قسم به چه معناست؟
سوگند یا قسم اخباری تشریفاتی است که به موجب آن، شخصی خداوند متعال یا سایر مقدسات را بر راستی گفته خود یا پا بر جا ماندن بر عهد خود گواه می گیرد.
در حالی که علی القاعده نباید صرف گفتار اشخاص به نفع آنها دلیل محسوب شده و مورد استناد قرار گیرد، اما بها دادن به گفتاری که در کنارش سوگند یا قسم یاد می شود، به دلیل جنبه دینی و مذهبی آن سوگند یعنی ترس از خداوند امکان پذیر بوده و به همین دلیل سوگند یا قسم بر اساس قانون یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا در امور حقوقی و کیفری محسوب می شود.
بر اساس ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی "درمواردی که صدور حکم دادگاه منوط به سوگند شرعی می باشد، دادگاه به درخواست متقاضی، قرار اتیان سوگند صادر کرده و در آن، موضوع سوگند و شخصی را که باید سوگند یاد کند تعیین می نماید".
لازم به ذکر است که بر اساس ماده ۲۸۱ این قانون " سوگند باید مطابق قرار دادگاه و با لفظ جلاله (و الله، بالله، تالله) یا نام خداوند متعال به سایر زبان ها ادا گردد".
اقسام سوگند یا قسم کدامند؟
در قسمت قبل به بررسی مفهوم سوگند یا قسم پرداخته شد، اما با توجه به تعریف سوگند، می توان آن را به دو دسته کلی سوگند عهدی و سوگند قضایی تقسیم بندی کرد که بر اساس آن:
سوگند عهدی نوعی سوگند است که به موجب آن شخص عهد می نماید که ماموریت یا اقدامی را با شرایط مشخصی به گونه شایسته انجام دهد؛ مانند سوگندی که رییس جمهور، نمایندگان مجلس، قضات و وکلای دادگستری یاد می نمایند.
لازم به ذکر است که سوگند عهدی ارتباط چندانی با ادله اثبات دعوا ندارد.
سوگند اثباتی یا قضایی نوعی سوگند است که در چارچوب قانون، ادعا را اثبات می کند و بنابراین یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا محسوب می شود و چون باید نزد دادرس یا قاضی بیان شود، به آن سوگند قضایی نیز گفته می شود.
احکام مربوط به سوگند اثباتی یا قضایی در مواد ۱۳۲۵ الی ۱۳۳۵ قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است که علاوه بر مواد ۲۷۰ الی ۲۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی مقررات شکلی مربوط به آن بیان شده است.
بر اساس مواد مذکور، سوگند اثباتی یا سوگند قضایی را می تواند به سه دسته تقسیم بندی کرد که اقسام سوگند قضایی عبارتند از:
سوگند قاطع دعوا یا سوگند بتّی:
سوگند بتی یا سوگند قاطع دعوا سوگندی است که به وسیله آن حسب مورد ادعای مدعی اثبات شده و یا ساقط می شود.
سوگند تکمیلی:
نوعی سوگند است که مدعی برای تکمیل دلایل ناقصی که ارائه نموده است ادا می کند؛ بنابراین تفاوت آن با سوگند بتی آن است که اگر چه مدعی دلیلی را ارئه کرده است، اما این دلیل به تنهایی توان اثبات ادعا را ندارد؛ اما در سوگند بتی، مدعی هیچ دلیلی برای اثبات ادعای خود ارائه نکرده است.
سوگند استظهاری:
یکی از انواع سوگند قضایی است که در دعاوی علیه میت مورد استفاده قرار می گیرد.
به موجب ماده ۱۳۳۳ قانون مدنی در دعوای بر متوفی در صورتی که اصل حق ثابت شده و بقای آن در نظر حاکم ثابت نباشد، حاکم می تواند از مدعی بخواهد که بر بقای حق خود قسم یاد کند.
