سازمان اوقاف و امور خیریه؛ وظایف و ساختار آن

سازمان اوقاف و امور خیریه سازمانی است که به انجام و سامان دادن امور موقوفه، خیرات و از این دست امور عام المنفعه می پردازد.

وقف موضوعی است که همیشه و در همه ادوار تاریخی مورد توجه مردم و دولت ها بوده است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۶۳ قانونی درباره اوقاف به تصویب مجلس رسید که به موضوع وظایف و ساختار این سازمان پرداخت.

هم چنین در قانون مدنی نیز به بررسی قواعدی درباره وقف مثل فروش مال موقوفه، وقف عام و وقف خاص پرداخته شده است.

از این رو در این مقاله به بررسی وظایف سازمان اوقاف و امور خیریه، مراکز تشکیل دهنده اوقاف و امور خیریه و ساختار داخلی سازمان اوقاف و امور خیریه می پردازیم.

وظایف سازمان اوقاف و امور خیریه

مطابق ماده ۱ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف، وظایف سازمان اوقاف و امور خیریه از قرار زیر است:

• اداره امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده یا مجهول التولیه است و موقوفات خاصه در صورتی که مصلحت وقف و بطون لاحقه (بطن به معنی نسل است و بطون لاحقه یعنی نسل های بعدی که به عنوان موقوف علیهم محسوب می شوند) و یا رفع اختلاف موقوف علیهم متوقف بر دخالت ولی فقیه باشد.
• اداره امور اماکن مذهبی اسلامی که ترتیب خاصی برای اداره آنها داده نشده است.
• اداره امور موسسات و انجمن های خیریه ای که از طرف دولت یا سایر ذیصلاح محول شده یا بشود.
• اداره موسسات و انجمنهای خیریه ای که به تشخیص دادستان محل، فاقد صلاحیت باشد (تا تعیین تکلیف از طرف دادگاه) و همچنین است در صورت نبودن ناظر یا عدم صلاحیت وی (در اموری که ناظر پیش بینی نشده است).
• انجام امور گورستانهای متروکه موقوفه ای که متولی معین ندارد و اتخاذ تصمیم لازم در مورد آنها
• تبلیغ و نشر معارف اسلامی
• اداره و نظارت بر اثلال باقیه، محبوسات، نذور، صدقات و هر مالی که غیر از عنوان وقف برای امور عام‌المنفعه و خیریه اختصاص یافته است.

مراکز تشکیل دهنده اوقاف و اداره امور خیریه

اوقاف و امور خیریه از سه بخش عمده تشکیل شده است.

سازمان مرکزی، واحدهای های تابعه و مراکز استانی، سه مرکز تشکیل دهنده اوقاف و امور خیریه در سطح کشور هستند.

سازمان مرکزی همان اداره اوقاف اصلی در تهران است.

مراکز استانی، اداره اوقاف در مرکز استان شهرستان ها است.

در حال حاضر ۴۷ اداره استانی و ۲۵۶ نمایندگی از سازمان اوقاف در سطح کشور وجود دارد.

واحد های تابعه نیز وابسته به حوزه سرپرستی هستند که به دو دسته کلی علمی – فرهنگی و تولیدی – اقتصادی تقسیم می شوند و به فعالیت های علمی و تولیدی می پردازند.

از جمله واحدهای تابعه می توان دانشکده های علوم قرانی، انتشارت اسوه، موسسه صندوق عمران موقوفات کشور و شرکت کاشی سنتی گوهرشاد را نام برد.

ساختار سازمان اوقاف و امور خیریه

سازمان اوقاف و امور خیریه تحت نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می کند.

سرپرست این مجموعه را نیز وزیر فرهنگ انتخاب می کند که در حال حاضر حجت‌الاسلام والمسلمین علی محمدی است.

مراکز اصلی یعنی سازمان مرکزی و ادارات مرکز استان ها برای انجام وظایفی که طبق قانون بر عهده سازمان اوقاف و امور خیریه گذاشته شده است، به چهار معاونت تقسیم شده اند.

هر کدام از این معاونت ها سرپرستی انجام امور مربوط به حوزه فعالیت خود را بر عهده دارند.

این چهار معاونت در واقع ساختار سازمان اوقاف و امور خیریه را تشکیل می دهند که از قرار زیر است:

• معاونت امور اوقافی و امور خیریه: اداره کل امور اوقافی، اداره کل تحقیق، دفتر حقوقی و ثبتی، دفتر اسناد و شناسایی موقوفات و دفتر آمار و انفورماتیک، ادارات و دفاتر مشمول این معاونت هستند.
• معاونت بقاع و اماکن متبرکه: اداره کل بودجه و حسابداری بقاع متبرکه و اداره کل هیأت امناء بقاع متبرکه و موسسات خیریه زیر نظر این معاونت هستند.
• معاونت اداری و مالی و امور مجلس: که شامل چهار اداره ازجمله اداره بودجه، تشکیلات و آموزش، اداره کل امور مالی، اداره مهندسی و عمران و دفتر امور مجلس است.
• معاونت امور فرهنگی: که شامل دفتر امور دینی و اعزام مبلغ، دفتر انتشارات آثار اسلامی و دفتر آموزش و مسابقات قرآنی است.