دیه پول یا مالی است که قانونگذار برای جنایت بر نفس (جان) یا عضوی از بدن انسان، که تحت جنایت قرار گرفته است، به خود او یا ولی او یا اولیاء دم او پرداخت میگردد.
پس همانگونه که اشاره شد، پرداخت دیه بر عهده فردی است که به دیگری ضربه و خسارتی وارد آورده باشد، اما در بعضی مواقع و در مواردی بسیار خاص و استثنایی دیه فرد از صندوق بیت المال پرداخت میگردد.
در این مقاله به بیانی بسیار ساده به بررسی شرایطی می پردازیم که در آن پرداخت دیه از بیت المال صورت می گیرد. ضمن آن که شما می‌توانید با مشاوران ما در قالب وکیل تلفنی گفتگو نمایید.
بیت المال چه مالی است؟
بیت المال اموالی است که به همه مسلمانان تعلق داشته ولی اختیار آن بدست امام یا رهبر مسلمانان قرار دارد تا در شرایطی خاص به عدل و انصاف بین مردم تقسیم گردد و مورد استفاده عموم قرار گیرد.
به عبارت دیگر بیت المال، حق الناسی است که به دست حاکم و امام عادل سپرده شده و مورد مصرف عموم مردم قرار خواهد گرفت.
در چه صورتی دیه افراد از بیت المال پرداخت میشود؟
برابر با قانون مجازات اسلامی و برخی دیگر از قوانین خاص، در صورت وقوع شرایط ذیل باید دیه فرد خسارت دیده از محل بیت المال مسلمین پرداخت شود:
- در صورتی که مدعی در دعوی نتواند ادله کافی ارائه نماید و حاضر هم نباشد که قسم یاد کند، اما با قسم طرف مقابل یا همان مدعی علیه، ختم دادرسی اعلام و دعوی خاتمه پیدا میکند.
- در صورت بروز تصادفی که نه اولیای دم متوفی شناخته شوند و نه مقصر حادثه شناسایی گردد.
- هنگامی که جسد فردی که به قتل رسیده در خیابان یا اماکن عمومی پیدا شود و مشخص نباشد که قاتل او چه شخصی است و یا فردی در اثر تراکم جمعیت و شلوغی کشته شود، دراین حالات دیه فرد از بیت المال پرداخت خواهد شد.
- هرگاه افرادی که محکوم به قصاص عضو یا تعزیر یا حد غیرمستوجب سلب حیات هستند، در اثر اجرای مجازات کشته شوند، یا صدمه‌ای بر آنها وارد شود که بیشتر از مجازاتی است که درحکم برای او مشخص شده، دیه فرد از بیت المال پرداخت خواهد شد. البته چنانچه قتل یا صدمه ایجاد شده، عمدی یا به علت تقصیر مجری حکم باشد، اجرا کننده ی حکم، به قصاص یا دیه محکوم میشود. در غیر این صورت یعنی اگر عمد و تقصیری مجری ثابت نشود، در موارد قصاص و حد، کسی ضامن نیست، ولی در تعزیرات، دیه از بیت المال پرداخت میگردد.
- در مواردی که اقدام به آن جنایت، نظم و امنیت عمومی را بر هم بزند یا احساسات عمومی مردم را جریحه دار کند و مرتکب آن جرم مستحق قصاص باشد اما خواهان قصاص توانایی پرداخت ما به تفاوت دیه یا سهم دیگران که دارای حق درخواست قصاص هستند را نداشته باشد، با درخواست دادستان و تأیید رئیس قوه قضائیه، الباقی دیه مذکور از بیت المال پرداخت خواهد شد.
- هرگاه جنایت به صورت عمدی رخ دهد و به علت مرگ یا فرار مرتکب دسترسی به او ممکن نباشد و مالی هم از او شناسایی نشود، در این حالت در مواردی غیر از قتل، دیه مستقیما از بیت المال پرداخت می شود. و در قتل و همچنین در جنایت شبه عمدی و خطای محض نیز در صورتی که جانی عاقله نداشته باشد یا عاقله تمکن پرداخت دیه را نداشته باشد، دیه از بیت المال پرداخت میشود.
- اگر مرتکب جرم مستوجب دیه، عاقله نداشته باشد، یا در صورت وجود عاقله به دلیل ناتوانی مالی نتواند دیه را در مهلت مقرر بپردازد، دیه باید توسط خود مرتکب و در صورت عدم تمکن او از بیت المال پرداخت شود.
- اگر مأموری در راستای اجرای وظایف محوله و قانونی، عملی را مطابق قانون و مقررات انجام دهد و متاسفانه همان عمل باعث فوت یا صدمه بدنی شخص دیگر شود، دیه توسط بیت المال پرداخت میشود.
- در بعضی مواقع پس از وقوع قتل و عدم شناسایی قاتل که با تحقق لوث، نوبت به قسامه مدعی علیه برسد و اگر او اقامه قسامه کند، دیه باید از بیت المال پرداخت شود و در غیر موارد لوث اگر نوبت به سوگند متهم برسد و طبق مقررات بر عدم انجام قتل سوگند بخورد بازهم دیه از بیت المال پرداخت میشود.
لوث چیست؟
در مواقعی که ادله و مدارک اثبات قتل ضعیف است و قتل صرفا با قسم ثابت میشود، در صورت اثبات با قسم فقط دیه پرداخت می شود. در صورتی که قضات حکمی را به اشتباه صادر نمایند، در صورت توجه دیه، دیه از بیت المال پرداخت خواهد شد. البته اشتباه با تقصیر متفاوت است.
طبق قانون مجازات اسلامی، حکم به مجازات یا اقدام تأمینی و تربیتی و اجرای آنها حسب مورد نباید از میزان و کیفیتی که در قانون یا حکم دادگاه مشخص شده است تجاوز کند و هرگونه صدمه و خسارتی که از این جهت حاصل شود، در صورتی که از روی عمد یا تقصیر باشد حسب مورد موجب مسئولیت کیفری و مدنی است، در غیر این صورت، خسارت از بیت المال جبران می شود.
برای دریافت اطلاعات بیشتر به مشاوره حقوقی آنلاین ما پیام دهید.
آیا پرداخت دیه از بیت المال صرفا برای جرم قتل معین شده است؟
در پاسخ به این سوال از سوی مشاوره حقوقی باید گفت خیر قانون اشاره صریح و مستقیمی به این موضوع ندارد. اما هیات عمومی دیوان عالی کشور با صدور رای وحدت رویه‌ای اعلام نموده، اگر شخصی که مورد جنایت واقع شده، مرتکب جنایت علیه او شناسایی نگردد یا در دسترس نباشد، دیه از بیت المال پرداخت میشود.
آیا تغلیظ یا همان افزایش دیه در ماه های حرام در پرداخت دیه از طریق بیت المال تاثیرگذار است؟
در این مورد بین حقوقدانان و فقها اختلاف نظر وجود دارد:
- برخی معتقدند، در تمام مواردی که دیه باید از بیت المال پرداخت شود، اگر قتل در ماه حرام واقع شده باشد، حکم تغلیظ دیه، یعنی افزودن یک سوم به مبلغ دیه نسبت به بیت المال نیز جاری است.
- عده ای نیز به دلیل تعارض این موضوع با اصل شخصی بودن جرم و مجازات ها و مهمتر از همه لزوم احتیاط در مصرف اموال مسلمین، در مواردی مثل زمانی که، عاقله ای وجود ندارد یا توانایی پرداخت دیه ندارد و یا قتل در اثر اشتباه مجری قانون و فرد نظامی و یا حکم اشتباه دادگاه ارتکاب یافته، تغلیظ دیه بر عهده بیت المال را جاری دانسته، ولی در سایر موارد تغلیظ دیه را بر بیت المال روا نمیدانند.
رأی وحدت رویه شماره ٧٩٠ ــ١٣٩٩/۴/١٠ ھیأت عمومی دیوانعالی کشور:
قانونگذار به شرح مواد ۴٣۵ ،۴٧۴ ،۴٧۵ و ۴٨٧ قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ و با لحاظ موازین فقھی، در ھمه موارد قتل نفس یا مادون آن که به مرتکب دسترسی حاصل نشده است اعم از آن که شناسایی شده یا نشده باشد، پرداخت دیه از بیت المال را مقرر کرده است که البته در موارد شناسایی مرتکب و عدم دسترسی به وی، پرداخت دیه از بیت المال در صورتی ممکن است که ترتّب مذکور در مواد قانونی مربوط رعایت شود.
بنا به مراتب، در مواردی که مرتکب صدمه عمدی مادون قتل شناسایی نشده باشد، پرداخت دیه بر عھده بیت المال است و رأی شماره ١٣۶۵ مورخ ١٣٩۶/١٢/٢٣ شعبه ٢۴ دادگاه تجدیدنظر استان خوزستان تا حدی که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء ھیأت عمومی، صحیح و قانونی تشخیص داده می شود.
این رأی طبق ماده ۴٧١ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ١٣٩٢ با اصلاحات بعدی، در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاهھا و سایر مراجع اعم از قضایی و غیر آن لازم الاتباع است.
نحوه وصول دیه از بیت المال
از دو طریق حقوقی و کیفری میتوان دیه را از بیت المال دریافت نمود:
- هنگام مطالبه دیه توسط شاکی یا اولیاء دم از بیت المال، پرونده کیفری مطروحه در دادسرا بدون صدور قرار مجرمیت و بدون کیفرخواست به دادگاه کیفری صالح ارجاع خواهد شد و دادگاه با بررسی موضوع و شناخت و تشخیص شرایط قانونی، مبادرت به صدور حکم مبنی بر پرداخت دیه از بیت المال را صادر خواهد کرد.
- در صورتی که اولیاء دم یا مجنی علیه به عنوان خواهان، دعوای حقوقی مطرح نمایند در این صورت برای صدور حکم از دادگاه حقوقی تقدیم دادخواست با کلیه شرایط مقرر در قانون لازم است و دادخواست باید به طرفیت وزارت دادگستری تقدیم شود.
برای طی این مراحل حتما از همراهی وکیل متخصص بهره‌مند شوید.
