طرفین دعوا می توانند اختلافات خود را بدون دخالت یا با دخالت دادگاه توسط سازش خاتمه دهند. این سازش می تواند با دخالت دادگاه یا بدون دخالت دادگاه باشد، سازش می تواند قبل از اقامه دعوا یا پس از اقامه دعوا و در اثنای رسیدگی صورت پذیرد.
قانونگذار در مواد ۱۸۶ تا ۱۹۳ قانون آیین دادرسی مدنی درخواست سازش قبل از اقامه دعوا را بیان کرده است.
کسی که قصد دارد اقامه دعوا بکند می تواند قبل از اقامه دعوا درخواستی از دادگاه مطرح بکند که طرف مقابل را برای سازش به دادگاه فراخوان نماید
در خصوص ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر چند نکته ضروری است:
- ادعا: شامل مطلق ادعاها می شود، اعم از ادعای مالی و غیرمالی تا حدودی که بتواند موضوع سازش قرار بگیرد.
- هر کس: هر شخصی؛ هم اشخاص حقیقی و هم اشخاص حقوقی است. منظور هر کس در این ماده فقط اشخاص حقیقی نمی باشد و اشخاص حقوقی را هم شامل می شود.
- درست است که قانونگذار در این ماده مرجع صالح برای درخواست سازش را دادگاه نخستین اعلام کرده اما این موضوع مختص درخواست سازش قبل از اقامه دعوا است و پس از اقامه دعوا درخواست سازش در هر مرحله ایی امکان پذیر خواهد بود.
- درخواست سازش چه قبل و چه بعد از اقامه دعوا در اموری امکان پذیر است که قابلیت واگذاری به دیگری را دارند و اموری که برای اشخاص تکلیف هستند قابل سازش نیستند؛ مثلا امور مربوط به حضانت (از سوی ابوین (پدر و مادر) به طرف مقابل) قابل سازش هستند اما امور مربوط به نفقه فرزندان واجب النفقه و ولی قهری قابل سازش نیست.
موارد تحقق سازش
سازش پیش از اقامه دعوا
درخواست سازش چنانچه پیش از اقامه دعوا اصلی مطرح شود:
- باید به صورت کتبی بوده و
- روی برگ های دادخواست نوشته شود.
- همچنین باید در دفتر کل دادگاه ثبت گردد.
بر اساس ماده ۱۸۷ قانون آیین دادرسی مدنی: تعداد نسخ دادخواست سازش به این دلیل که باید به مخاطب ابلاغ شود به تعداد خواندگان بعلاوه یک می باشد، اما در دعوت نامه ای که برای خوانده برای جلسه دادگاه ارسال می شود، باید قید بشود که این احضار و این رسیدگی برای جلسه سازش و برای حصول سازش است نه برای رسیدگی).
وقتی دادخواست از سوی فرد یا وکیل او تقدیم دادگاه شد، دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و طرفین را برای رسیدگی دعوت می نماید. دراخطاریه هم قید می شود که آنها برای سازش دعوت شده اند نه برای رسیدگی.
طرف مقابل می تواند در دادگاه حاضر نشود یا حتی لایحه هم تقدیم نکند. همچنین می تواند اعلام کند حاضر به سازش نیست یا این که حاضر شده اما از سازش امتناع نماید.
بر اساس ماده ۱۸۷ قانون آیین دادرسی مدنی: نحوه دعوت از خوانده دعوای سازش مانند نحوه دعوت از خوانده دعوای اصلی است.
بر اساس ماده ۱۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی: دادگاه اظهارات اصحاب دعوا را استماع کرده و سعی در برقراری سازش بین آنها می کند.
چنانچه موفق به این کار نشود تحقیقات خود و نتیجه آن یعنی عدم حصول سازش را در صورت مجلس نوشته و به امضای طرفین می رساند. دادگاه در صورت امتناع از امضاء توسط یکی از طرفین این موضوع را قید کرده و امضاء می کند.
بر اساس ماده ۱۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی: اگر دادگاه احراز کند که طرفین حاضر به سازش نیستند، به مدعی می گوید اگر می خواهدبرای رسیدن به حق خود اقامه دعوا کند، عدم حصول سازش از اعتبار امر مختومه برخوردار نخواهد بود.
سازش بعد از اقامه دعوا
بر اساس ماده ۱۸۷ قانون آیین دادرسی مدنی: طرفین بعد از اقامه دعوا و در هر مرحله از دادرسی اعم از نخستین و تجدیدنظر می توانند دعوای خود را با سازش خاتمه دهند.
بر اساس ماده ۱۷۹ قانون آیین دادرسی مدنی: چنانچه خواهان و خوانده متعدد باشند لازم نیست که همه با هم سازش نمایند و بعضی از آنها می تواند با بعضی دیگر سازش کند.
ماده ۱۸۰ قانون آیین دادرسی مدنی دو فرض را مطرح کرده است:
- سازش در دادگاه؛
- سازش در خارج از دادگاه
سازش در دادگاه
سازش در هر مرحله از دادرسی امکان پذیر است اما باید تا پیش از سازش در دادگاه صدور رای قطعی صورت بگیرد، اما چنانچه سازش بعد از صدور رای قطعی مطرح نشود باید در دفتر اسناد رسمی یا نزد مأمور اجرا صورت بگیرد.
طرفین ممکن است در کنار توافق نسبت به موضوع دعوا در مورد اختلافات دیگر خود هم به توافق برسند؛ در این جا دادگاه می تواند موضوع این توافق را هم هرچند خارج از موضوع دعوا است در گزارش اصلاحی خود قید نماید.
سازش ممکن است در همین دادگاهی که به دعوای مطروحه در حال رسیدگی است، صورت بگیرد یا در دادگاهی که دعوا در آن جا مطرح نیست صورت بگیرد، بلکه طرفین در محضر آن دادگاه توافق کردند و آن توافق نامه را به دادگاهی ارائه می کنند که به دعوا در حال رسیدگی است.
در تنظیم این توافقنامه بهتر است از نکات حقوقی مهم مشاوره حقوقی تلفنی استفاده نمایید.
سازش خارج از دادگاه
ممکن است در دادگاه باشد یا در خارج از دادگاه باشد، در خصوص سازش در خارج از دادگاه دو فرض قابل بررسی است: سازش نزد مأمورین رسمی، سازش بدون حضور مأمورین رسمی.
سازش نزد مامورین رسمی
دو فرض متصور است:
بر اساس تبصره ماده ۱۸۲ قانون آیین دادرسی مدنی: چنانچه طرفین خارج از مقر دادگاه و در حین اجرای قرار با هم توافق به سازش نمایند؛ چون مجری قرار مأمور دولت است، این مورد سازش نزد مأمور رسمی تلقی می شود، گرچه سازش در حین اجرای قرار خارج از مقر دادگاه به عمل آمده اما از آنجا که در نزد قاضی مجری قرار یا مامور مجری قرار به عمل می آید مثل سازش در دادگاه خواهد بود.
تبصره – چنانچه سازش در حین اجرای قرار واقع شود ، سازشنامه تنظیمی توسط قاضی مجری قرار در حكم سازش به عمل آمده در دادگاه است.
سازش در دفتر اسناد رسمی (ماده ۱۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی) چنانچه سازش نامه در دفتر اسناد رسمی تنظیم شود، باید به دادگاه ارائه شود، سپس دادگاه بر اساس آن ختم موضوع را در پرونده قید می کند.
سازش یک سند عادی یا به وسیله داور به سازش برسند
ممکن است بر فرض اول یعنی جایی که به موجب سند عادی طرفین توافق کنند ممکن است بعد از اینکه اقامه دعوا کردند، خارج از دادگاه با وساطت افراد خیر و نیک اندیش دو طرف سازش بکنند و سازش نامه تنظیم بکنند.
در این صورت طرفین باید سازش نامه به دادگاه ارائه دهند و دادگاه هم از آن ها می خواهد که به صحت سازش نامه اقرار کنند. اگر هم سازش شفاهی باشد طرفین در دادگاها حاضر شده و شرایط سازش را اعلام می نمایند و دادگاه هم سازش آن ها را صورت مجلس می کند (ماده ۱۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی).
در واقع وکیل آنلاین به شما می‌گوید دادگاه زمانی به سازش نامه غیر رسمی ترتیب اثر می دهد که طرفین در دادگاه به صحت آن اقرار کنند، در غیر این صورت اگر طرفین بدون عذر موجه در دادگاه حضور نیابند دادگاه به رسیدگی خود بدون توجه به سازش نامه ادامه خواهد داد.
اقرار طرفین در صورت مجلس نوشته شده و به امضای طرفین و دادرس می رسد، اما اگر طرفین بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نشدند، دادگاه بدون توجه به مندرجات سازش نامه دادرسی را ادامه خواهد داد و مثل این است که سازش نامه ای واقع نشده است.
ماهیت سازش نامه
ممکن است سازش توسط داور به عمل بیاید. بر اساس ماده ۴۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی: چنانچه داور اختیار برقراری صلح بین طرفین را داشته باشد، می تواند صلح نامه تنظیم کرده و علاوه بر امضای خود آن را به امضای طرفین نیز برساند.
بر اساس ماده ۱۸۵ قانون آیین دادرسی مدنی: تا زمانی که سازش محقق نشده است تعهدات، توافقات و گذشت‌هایی که طرفین در آن راستا انجام داده‌اند لازم الرعایه نیست.
دو طرف به هنگام توافق با هم صحبت می کنند. مذاکرات اولیه را انجام می دهند و بر اساس این مذاکرات اولیه به سازش می رسند، اگر در این مذاکرات اولیه طرفین توافق کردند که هر کدام از بخشی از حق خود بگذرند تا زمانی که این مذاکرات به نتیجه نهایی نرسیده آن گذشت های ابتدایی که انجام دادند و بر اساس سازش نامه آن گذشت ها را انجام دادند ولی سازش نامه به نتیجه نرسیده آن گذشت های ابتدایی و اولیه لازم الرعایه نخواهد بود.
نکته: توافق طرفین برای سازش ماهیت صلح دارد؛ یعنی با سازش بین آن ها عقد صلح منعقد شده است.
گزارش اصلاحی صادره از دادگاه برای طرفین و قائم مقام آن ها لازم الاتباع است و هیچ یک به تنهایی حق برهم زدن آن را ندارد و وراث آنها هم باید این سازش نامه را به رسمیت شمارند.
سازش نامه رای دادگاه نیست در نتیجه قابلیت شکایت از طریق تجدیدنظر، فرجام خواهی یا واخواهی را نخواهد داشت. به همین جهت حتما پیش از رجوع به سازش حتما مشاوره حقوقی دریافت نمایید.
