قانونگذار برای حفظ نظم عمومی برخی از اعمال را جرم‌انگاری کرده و مجازات‌هایی برای افرادی که مرتکب این اعمال می‌شوند مقرر می‌کند. برخی از اعمال به طور سنتی و از ابتدای پیدایش نظام‌های حقوقی جرم انگاری شده‌اند مانند قتل، سرقت، جعل و غیره.
در مقابل، برخی دیگر از اعمال هستند که در دهه‌های اخیر با پیشرفت تکنولوژی مورد جرم‌انگاری قرار گرفته‌اند. جاسوسی از نمونه‌های بارز جرایمی است که از قدیم جرم بوده‌اند و همواره مجازات‌های سخت و خشنی برای آن در نظر گرفته می‌شده است.
با پیشرفت تکنولوژی جرم جدیدی به نام جاسوسی رایانهای به وجود آمد که در این مقاله به بررسی آن خواهیم پرداخت.
توسعه تکنولوژی در عصر ارتباطات زندگی انسان‌ها را آسان‌تر کرده و فواید غیر قابل انکاری داشته است، با این حال این امر موجب پیدایش بستر جدیدی برای ارتکاب جرایم مختلف شده است. برای مثال جعل به طور سنتی جرم بوده و هست اما هرگاه این عمل در بستر دیجیتال نسبت به داده‌های کامپیوتری انجام گردد جعل رایانهای نام دارد و مجازات جداگانه برای آن در نظر گرفته شده است.
انواع مختلف جرایم قابل ارتکاب در این بستر جدید و مجازات آن‌ها در قانون جرایم رایانهای بیان شده است. گویی قانون جرایم رایانهای هرکدام از جرایم سنتی را که قابل ارتکاب در بستر دیجیتال نیز هستند به طور جداگانه بررسی کرده و مجازات دیگری برای آن‌ها مقرر کرده است. همانطور که گفتیم یکی از این جرایم جرم جاسوسی رایانهای است.
برای فهم بهتر این جرم ابتدا به بررسی مفهوم جاسوسی و مجازات آن و سپس به بررسی جرم جاسوسی رایانهای و مجازات آن با کمک وکیل کیفری خواهیم پرداخت.
جاسوسی چیست؟
جاسوسی اصطلاحی است که مفاهیمی مانند دروغگویی، خیانت، ریاکاری، خبرچینی و غیره را در ذهن تداعی می‌کند و عمل ناشایستی تلقی می‌شود. با این حال ورای مسائل اخلاقی، هر کشوری بنا به مصلحت اجتماعی و حفظ امنیت ملی خود، جاسوسی را در قانون جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات می‌گذارد.
مسلما نمی‌توان اجازه داد که فرد خارجی پا به کشور بگذارد و اطلاعات محرمانه را در اختیار بیگانگان قرار دهد. اما جاسوسی به چه جرمی گفته می‌شود؟
جاسوسی جرمی است که با ارتکاب آن، اطلاعات حیاتی یک کشور در زمینه نظامی، امنیتی و سیاسی از طریق یک نظام سازمان یافته و با استفاده از منابع انسانی در اختیار کشور یا کشورهای دیگر قرار می‌گیرد.
جرم جاسوسی در مقابل جرم خیانت به کشور قرار دارد به طوری که خیانت به کشور توسط اتباع کشور و جاسوسی توسط خارجیان ارتکاب می‌یابد. ممکن است این سوال برایتان پیش آید که آیا دولت‌ها حق مجازات یک فرد خارجی را دارند یا خیر؟
در پاسخ مشاوره حقوقی می‌گوید که بله، وقتی فردی خارجی وارد کشوری می‌شود و اقدام به جاسوسی می‌نماید، کشور مذکور حق دستگیری و مجازات او را خواهد داشت. در حقوق کیفری اصلی با عنوان اصل سرزمینی بودن جرایم و مجازات‌ها داریم.
با توجه به این اصل، وقتی جرمی در قلمرو جغرافیایی یک کشور ارتکاب می‌یابد، دولت آن کشور صلاحیت رسیدگی به این جرم را خواهد داشت. بنابراین خارجی بودن شخص باعث نمی‌شود که نتوان او را مورد تعقیب قرار داد.
تاریخچه جرم جاسوسی
همانطور که گفتیم جاسوسی عملی است که از قدیم جرم بوده است. برای مثال چینی‌های قدیم می‌خواستند انحصار خود در تولید ابریشم را حفظ کنند به همین دلیل اگر کسی در این مورد به بیگانگان اطلاعات می‌داد جاسوس محسوب می‌شد. بنابراین اینکه چه نوع اطلاعاتی برای یک کشور در زمره اطلاعات محرمانه محسوب می‌شوند اهمیت بسیاری دارد زیرا افشای اطلاعات محرمانه است که جرم جاسوسی را شکل می‌دهد.
این اطلاعات طبق قانون مجازات اسلامی ممکن است شامل نقشه‌ها، اسرار سیاسی یا نظامی یا امنیتی، تصمیمات راجع به سیاست داخلی یا خارجی و غیره باشد.
طبق قانون اگر کسی این اطلاعات را در اختیار افرادی که صلاحیت دسترسی به آن‌ها را ندارند قرار دهد به یک تا ده سال حبس محکوم خواهد شد.
انگیزه‌های افراد از ارتکاب جرم جاسوسی متفاوت است. برخی از جاسوسان به سبب انگیزه‌های مالی و دریافت پول دست به این اقدام می‌زنند. انگیزه دیگر جاسوسان ممکن است عقیدتی و ایدیولوژیکی باشد، یعنی جاسوس خود را از لحاظ فکری و عقیدتی به کشور دیگری غیر از کشور محل تولد یا اقامت خود وابسته می‌داند و بنابراین برای آن کشور جاسوسی می‌کند.
برای مثال پس از جنگ جهانی دوم، افرادی که به نظام مارکسیستی اعتقاد داشتند اسرار اتمی آمریکا را در اختیار شوروی قرار می‌دادند. گاهی انگیزه جاسوسان انتقام‌گیری است، یعنی فرد جاسوس به سبب مشکلاتی که در یک کشور برایش ایجاد کرده‌اند دست به انتقام می‌زند و اطلاعات کشور مذکور را در اختیار دیگران قرار می‌دهد. گاهی نیز افراد به سبب فریب‌خوردگی دست به جاسوسی می‌زنند.
همچنین ممکن است جاسوس صرفا به دلایل روانی و شخصیتی دست به جاسوسی بزند و با انجام این کار احساس قدرت و هیجان نماید.
قطعا انگیزه‌های جاسوسی به این موارد ختم نمی‌شود و مانند هر جرم دیگری افراد می‌توانند انگیزه‌های مختلفی برای ارتکاب جرم داشته باشند. با توجه به توضیح مذکور نتیجه می‌گیریم که دریافت پاداش یا پول توسط جاسوس شرط تحقق جرم جاسوسی نیست زیرا ممکن است جاسوس اصلا انگیزه مادی نداشته باشد.
انواع جاسوسی در قانون
به طور کلی در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی انواع و مصادیق جرم جاسوسی و جرایم وابسته به جاسوسی در مواد مختلف مورد بررسی قرار گرفته و مجازات هر یک به طور جداگانه بیان شده است. برای مثال ممکن است فردی در یک کشور مستقر باشد اما ضد دولتی دیگر و به نفع دولتی دیگر جاسوسی نماید.
قانونگذار این کار را به شرطی جرم‌انگاری کرده است که به امنیت ملی کشوری که جرم در آنجا انجام شده است صدمه برسد. به عبارت دیگر اگر جاسوس در یک کشور ساکن بود و به نفع کشوری دیگر و نیز به ضرر کشوری دیگر جاسوسی نماید، اگر این جاسوسی آسیبی به امنیت ملی کشوری که جاسوس در آن ساکن است نرساند این کشور او را تحت تعقیب کیفری قرار نخواهد داد.
با این حال در دنیا مفهوم آسیب به امنیت ملی چارچوب دقیق و مرزبندی مشخصی ندارد و این تشخیص توسط دادگاه صالح انجام خواهد شد.
علاوه بر آن، یکی از جرایم دیگر که وابسته به جرم جاسوسی است، ورود به اماکن ممنوعه جهت کسب اطلاعات یا عکس برداری غیر مجاز می‌باشد. وقتی فرد به طور غیر مجاز به مکانی وارد شود و قصد او از ورود به مکان مذکور، سرقت یا نقشه‌برداری یا کسب اطلاع از اسرار سیاسی یا نظامی یا امنیتی باشد، این جرم محقق شده است و لازم نیست که حتما سرقت یا نقشه برداری تحقق یافته باشد.
همین که فردی به قصد انجام امور مذکور به طور غیر مجاز به مکانی داخل شود عناصر جرم محقق شده است و فرد به شش ماه تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
جرم جاسوسی به قدری اهمیت دارد که قانونگذار برای جاسوسی که موفق به رساندن اطلاعات به بیگانه نشده است نیز مجازات معین کرده است.
طبق قانون مجازات اسلامی وقتی جاسوس اقدام به جمع‌آوری اطلاعات محرمانه کرده است مجرم است. اگر جاسوس موفق شود این اطلاعات را در اختیار دیگران قرار دهد به حبس از دو تا ده سال و اگر موفق نشود به حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد.
در این بخش به طور کلی با مفهوم جاسوسی در قانون مجازات اسلامی آشنا شدیم و دانستیم که قانونگذار با پیش‌بینی حالت‌های مختلف جاسوسی مجازات‌های مختلفی را نیز برای هر یک از حالات پیش‌بینی کرده است. پس از ذکر این مقدمه ضروری می‌توانیم به مبحث جاسوسی رایانهای بپردازیم. ضمن آن که شما می‌توانید برای سهولت بیشتر همین حالا با مشاوره حقوقی آنلاین ما ارتباط برقرار نمایید.
جاسوسی رایانهای چیست و مجازات آن کدام است؟
حال که با تعریف و مجازات جاسوسی آشنا شدیم به جرم جاسوسی رایانهای خواهیم پرداخت. عبارت «رایانهای» که در اینجا به جاسوسی اضافه شده است نشان دهنده آن است که این جاسوسی نسبت به داده‌های محرمانه دیجیتال رخ می‌دهد.
جرم جاسوسی رایانهای عمر چندانی ندارد و همانطور که از نام آن مشخص است از زمان بعد از پیدایش رایانه مصداق پیدا کرده است. این جرم در نظام حقوقی کشور ما در قانون جرایم رایانهای مورد بررسی قرار گرفته است.
فصل اول قانون جرایم رایانهای به جرایم علیه محرمانگی داده‌ها پرداخته است و در ذیل آن، جرم دسترسی غیر مجاز، شنود غیر مجاز، و نیز جرم جاسوسی مطرح شده است. جاسوسی رایانهای شامل اقداماتی است که نسبت به داده‌های سری در حال انتقال یا ذخیره شده در سامانه‌های رایانهای یا مخابراتی یا حامل‌های داده انجام می‌شود.
داده‌های سری نیز داده‌هایی هستند که افشای آن‌ها به امنیت کشور یا منافع ملی صدمه می‌زند. حال پرسش این است که اقداماتی که نسبت به این داده‌ها انجام می‌شوند و موجب تحقق جرم جاسوسی رایانهای می‌گردند کدامند؟
- دسترسی به داده‌های سری یا تحصیل آن‌ها یا شنود محتوای سری در حال انتقال که مستوجب مجازات حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی است.
در این حالت فرد جاسوس فقط به داده‌های محرمانه دسترسی پیدا کرده و آن‌ها را به دست آورده است و هنوز آن‌ها را در دسترس دیگری قرار نداده است. به همین دلیل مجازات این مورد از مورد بعدی کمتر است.
- در دسترس قرار دادن داده‌های سری برای اشخاص فاقد صلاحیت که مستوجب مجازات حبس از دو تا ده سال است. وقتی جاسوس داده‌های محرمانه را در اختیار فردی که صلاحیت دسترسی به آن‌ها را ندارد قرار می‌دهد مجازات او مسلما بیشتر می‌شود.
مفهوم مخالف این بند آن است که اگر جاسوس اطلاعات را در اختیار فردی که صلاحیت دسترسی به آن‌ها را دارد قرار دهد (مثلا به اشتباه این کار را انجام دهد)، فقط به همان مجازات دسترسی به داده‌های سری که در بند اول ذکر شده است محکوم خواهد شد.
- افشا یا در دسترس قرار دادن داده‌های سری برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آن‌ها که مستوجب مجازات حبس از پنج تا پانزده سال است. بند دوم درباره اشخاص فاقد صلاحیت بود.
فرد فاقد صلاحیت می‌تواند حتی از اتباع همان کشوری باشد که جاسوسی علیه آن انجام شده است. با این حال در این بند به دولت و اشخاص بیگانه اشاره شده است. همانطور که انتظار می‌رود مجازات فردی که داده‌های محرمانه را در اختیار عامل بیگانه قرار می‌دهد بیشتر است.
در نهایت شایان ذکر است که شروع به جرم جاسوسی رایانهای نیز مستوجب مجازات است. به عبارت دیگر اگر فردی تدابیر امنیتی موجود در سامانه‌های رایانهای و مخابراتی را نقض کند و قصد او نیز دسترسی به داده‌های سری موجود در این سامانه‌ها باشد، مجرم محسوب شده و به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
به عبارت دیگر همانطور که در توضیح جاسوسی در مفهوم سنتی آن اشاره کردیم حتی اگر جاسوس موفق نشود اطلاعات را در اختیار دیگران قرار دهد بازهم مجازات خواهد شد.
در این حالت فرد داده‌های محرمانه را در اختیار دیگری قرار نداده است و حتی شاید هنوز خودش هم به این اطلاعات دسترسی پیدا نکرده باشد اما با این قصد اقدام به نقض تدابیر امنیتی کرده است و مجازات خواهد شد.
مشاوره حقوقی درباره جرم جاسوسی رایانهای و مجازات آن
در این مقاله به بررسی جرم جاسوسی رایانهای و مجازات آن پرداختیم. در بخش اول مفهوم جاسوسی را به طور کلی شرح داده و در بخش دوم جرم جاسوسی رایانهای و مجازات آن را بررسی کردیم.
همانطور که دیدیم جاسوسی رایانهای می‌تواند حالت‌های مختلفی داشته باشد و بسته به شدت جرم ارتکابی شدت مجازات آن نیز متغیر است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره جرم جاسوسی رایانهای و مجازات آن می‌توانید با بنیاد وکلا در تماس باشید.
متخصصین ما در بنیاد وکلا آماده ارائه خدمات مشاوره حقوقی به صورت حضوری، وکیل تلفنی، و آنلاین هستند.
