قرارداد، معامله یا در اصطلاح حقوقی یک عقد نتیجه توافق دو طرف برای بستن آن است.
در ماده ۱۹۰ قانون مدنی برای تمام قراردادهایی که بسته می شود، شرایط چهارگانه ای مشخص شده است که اگر این شرایط به طور کامل وجود داشته باشند، باعث می شود قرارداد از نظر حقوقی صحیح باشد.
اینکه دو طرف برای بستن قرارداد شرایط سنی و بلوغ فکری لازم را داشته باشند، یا اینکه با اراده خود اقدام به بستن قرارداد کرده باشند مواردی است که نشان دهنده سلامت یک قرارداد است.
هر قرارداد تعهدات مختلفی را شامل می شود؛ اینکه موضوع تعهد چه چیزی باشد هم یکی از شرایطی است که برای صحت قرارداد باید به آن توجه کرد.
بستن یک قرارداد اثرات مختلفی بر حقوق افراد دارد؛ بنابراین بهتر است با شرایط بستن یک قرارداد صحیح آشنا باشیم و از ضمانت اجراهای فقدان شرایط اساسی عقد آگاه شویم.
از این رو در این مقاله به بررسی شرایط صحت قرارداد از جمله قصد و رضایت دوطرف برای بستن قرارداد، اهلیت دو طرف برای بستن قرارداد، مورد معامله و مشروعیت هدف معامله می پردازیم.
قصد و رضایت دو طرف در معامله
قصد و رضایت دو طرف در معامله اولین شرط صحت عقد است؛ یعنی دو طرف بعد از انجام سنجش های ذهنی و بررسی میزان نفع و ضرر خود در قرارداد تصمیم می گیرند با یکدیگر قراردادی منعقد کنند.
پس برای بستن یک قرارداد اول فرد باید از نظر ذهنی رضایت داشته باشد و سپس این رضایت ذهنی را با اعلام قصد خود در بستن قرارداد به طرف دیگر اعلام می کند.
این اعلام اراده باید به دور از هرگونه تهدید و فشار و اجبار برای بستن قرارداد باشد تا بتوان گفت که اراده فرد سالم بوده است.
بنابراین قراردادی که با اکراه و اجبار و تهدید نوشته شود صحیح نخواهد بود.
اهلیت دو طرف معامله
اهلیت دو طرف در معامله شرط دوم از شرایط چهارگانه صحت قرارداد عقد است.
اهلیت برای بستن قرارداد یعنی شخص از نظر قانون شرایط و قابلیت های فردی قرارداد بستن را داشته باشد.
در واقع اهلیت نشان دهنده این است که شخص از نظر سنی، عقلی و فکری رشد کافی برای انجام معامله را دارد و هم چنین می تواند اموال و دارایی هایش را اداره کند.
این شرایط در قانون به سه دسته بلوغ، رشد و عقل تقسیم شده است.
مورد معامله
مورد معامله یعنی مال یا عملی که هر کدام از دو طرف قرارداد به طرف دیگر تعهد می دهد آن را پرداخت کند و یا انجام دهد.
پس بنابراین تعریف مورد معامله می تواند سه موضوع باشد:
- تعهد به انتقال مال مثل اینکه در عقد بیع (قرارداد خرید و فروش) یکی به دیگری تعهد می دهد که در قبال دریافت مقدار مشخصی پول خانه اش را به او بفروشد.
- تعهد به انجام دادن کاری مانند اینکه یکی به دیگری تعهد می کند که برای او نقشه ساختمانی طراحی کند.
- تعهد به عدم انجام دادن کاری مانند تعهد به عدم اشتغال در یک حرفه معین.
هریک از این موارد برای اینکه موجب صحت قرارداد شوند، باید صحیح باشند.
در مقاله مال مورد معامله چه ویژگی هایی دارد و انجام دادن چه کاری را می توان تعهد کرد، به شرایط لازمی که قانون برای صحیح بودن این دو شرط در نظرگرفته، پرداخته شده است.
هدف از معامله
هدف از معامله دلایلی است که هر یک از دو طرف برای انجام معامله دارند و در واقع هدف آنها از انعقاد عقد است.
هدف از بستن قرارداد که به آن جهت معامله هم گفته می شود، در واقع بیانگر انگیزه شخصی فرد برای پیمان بستن است.
چهارمین شرط از شرایط درستی یک معامله یا عقد این است که جهت معامله و انگیزه بستن قرارداد یک هدف نامشروع و غیر قانونی نباشد.
جهت معامله در هر قرارداد با قرارداد دیگر متفاوت است؛ زیرا انگیزه افراد هم در انعقاد هر عقد متفاوت است.
جهت معامله لازم نیست در قرارداد ذکر شود اما اگر ذکر شد نمی تواند نامشروع باشد؛ زیرا جهت نامشروع و غیر قانونی باعث باطل شدن عقد می شود.
برای مثال نیازی نیست در قرارداد خرید خانه ذکر شود که خریدار خانه را برای چه کاری می خرد، برای سکونت، برای اجاره دادن یا برای دایر کردن مکانی برای قمار، اما اگر در قرارداد هدفش را از خرید خانه ذکر کند و آن هدف مثل "خرید خانه برای دایر کردن مکانی برای قمار" باشد، چون هدف و جهت عقد غیر قانونی و نامشروع است، معامله باطل است.
