موضوع حق داوری از گذشته در میان مجموعه قوانین کشور دارای اهمیت خاصی بوده است.
گاهی داور، شخصیت حقیقی است؛ یعنی طرف‌های قرارداد فردی را بعنوان داور انتخاب و در متن قرارداد به آن اشاره می‌کنند و گاهی به صورت شخصیت حقوقی است یعنی شرکت یا مؤسسه‌ای را به عنوان داور تعیین می‌کنند.
افراد در هر مرحله‌ای میتوانند داور تعیین کنند و محدودیتی برای آن ندارند.
این انتخاب میتواند زمان انعقاد قرارداد یا در زمان اجرای آن و حتی پس از طرح دعوی در دادگاه باشد.
طبق قانون، برخی از دعاوی قابل ارجاع به داوری نیست.
قانونگذار این استثنائات را در قانون بیان کرده است که برخی از آنها عبارتست از؛ دعاوی مربوط به ازدواج، طلاق، دعاوی مربوط به ورشکستگی و همچنین رسیدگی به امور کیفری نیز از صلاحیت داوری خارج و باید در دادگاه‌ها طرح و رسیدگی شود.
نکته مهم در ارجاع موضوع به داوری این است که در حل و فصل اختلافات، داورانی انتخاب شوند که از مقررات داوری اطلاع کامل داشته باشند، در غیر اینصورت داوری به مراتب طولانی‌تر و گران‌تر از رسیدگی در دادگاه خواهد بود.
محاسن استناد به حق داوری
- برای حل و فصل اختلافات مالی، شراکتی و قراردادی استناد به حق داوری کم هزینه‌تر از طرح دعوی در دادگستری است.
- رعایت تشریفات اداری و آیین دادرسی مدنی در آن الزامی نیست.
- ارتباط طرف‌های دعوا و تعامل آنان با داور یا داوران بهتر صورت میگیرد.
- بررسی موضوع از سوی داوران راحت‌تر و نتیجه آن نیز بهتر بوده و از اطاله دادرسی جلوگیری میشود.
انواع داوری
داوری به دو نوع، داوری اختیاری و داوری اجباری تقسیم میشود.
داوری اختیاری
گاهی میان افراد قراردادی منعقد میشود و در قرارداد تعیین می‌کنند که در صورت بروز اختلاف، آن را از طریق داور یا داورانی حل و فصل کنند و یا اینکه ضمن یک توافقنامه یا قراردادی جداگانه تحت عنوان داوری توافق می‌کنند که در صورت بروز اختلاف، از طریق داوری مشکل را حل و فصل کنند.
در هنگام انعقاد قرارداد ذکر نکاتی مانند مشخصات داور یا داوران و مواردی که باید به داوری ارجاع کنند تعیین میشود.
نکته‌ای که باید توجه داشت این است که تعیین تعداد داوران در صورت تعدد داور الزامیست، در این شرایط مناسب‌تر است که تعداد آنها عدد فرد باشد.
مثلا ۳ داور تعیین شود تا مشکلی در تصمیم‌گیری بوجود نیاید.
این شخص ممکن است شخص حقیقی و یا حقوقی (شرکت یا سازمانی) باشد.
شخص ثالث که وظیفه‌اش تعیین داور است باید تمام شرایطی را که طرف‌ها در توافقنامه داوری برای تعیین داور مقرر داشته‌اند، رعایت کند و مقررات مربوط به ممنوعیت از داوری مذکور در قانون آئین دادرسی مدنی را مورد توجه قرار دهد.
داوری اجباری
در برخی از موارد دادگاه با توجه به اوضاع و احوال، حل یک مسئله را از طریق داوری به مصلحت میبیند و موضوع را برای حل اختلاف به داوری ارجاع می‌دهد.
در این موارد طرف‌های دعوا در این امر هیچ نقشی ندارند.
این نوع از داوری را که فقط در مواردی است که قانونگذار تعیین کرده، داوری اجباری میگویند.
روش‌های تعیین حق داوری
انتخاب داور برای حل اختلاف به سه روش انجام میشود:
- انتخاب توسط طرف‌های اختلاف و دعوا
- انتخاب داور توسط شخص ثالث
- انتخاب داور توسط دادگاه
طبق قانون، طرف‌های اختلاف میتوانند یک یا چند نفر را به عنوان داور انتخاب کنند.
حال اگر در قرارداد داوری تعداد داور به منظور حل اختلاف معین نشده باشد و یا اصحاب دعوا نتوانند در تعیین داور یا داوران به توافق برسند، قانونگذار به اشخاص این حق را داده، که هر یک از آنان یک نفر داور اختصاصی معرفی و یک نفر را به عنوان داور سوم با توافق یکدیگر تعیین کنند.
در این حالت هر یک از طرف‌ها که متعهد به معرفی داور شده، میتواند داور خود را انتخاب و از طریق اظهارنامه به طرف مقابل معرفی و از طرف دیگر تقاضای تعیین داور کرده و یا رضایت خود را بر داوری شخص ثالث اعلام کند.
