قراردادها باید به طور کلی شرایط صحت معامله را داشته باشند؛ موضوع قرارداد می تواند موضوعات مختلفی دارد.
گاهی مورد معامله یک شی است که باید مشخصات مورد معامله را داشته باشد، گاهی هم موضوع یک قرارداد می تواند انجام دادن کار باشد.
کاری که متعهد بر عهده می گیرد می تواند به دو صورت باشد:
یا موضوع قرارداد می تواند انجام دادن یک کار باشد مثل قراردادی که طی آن یک نفر متعهد به کشیدن یک نقاشی، تعمیر ماشین و یا رسم کردن طرح ساختمانی باشد؛ در این حالت کاری که مدیون بر عهده گرفته است مثبت است.
یا اینکه موضوع تعهد می تواند انجام ندادن یک کار باشد، مثلا در قرارداد تعهد به خرید نکردن از برندهای خاصی شود؛ در این حالت کاری که بر عهده مدیون است منفی است یعنی در قرارداد انجام ندادن کاری خواسته شده است.
هر دوی این فروض تحت عنوان انجام دادن کار به عنوان موضوع تعهد در نظر گرفته می شوند.
در این مقاله شرایط کاری که موضوع تعهد است ، از جمله عدم تعهد بر کار نامقدور، مشروع بودن کار موضوع تعهد و اینکه تعهد باید نفع عقلایی داشته باشد بررسی می شود.
عدم تعهد بر انجام کار نامقدور
انجام دادن کاری که موضوع تعهد قرار می گیرد باید ممکن باشد و نمی توان بابت کاری که انجام دادن آن مقدور نیست قرارداد بست؛ البته منظور از نامقدور بودن کار، این است که انجام آن توسط هیچ کس ممکن نباشد.
برای مثال اگر یک متصدی حمل ونقل تعهد کند ظرف ده روز کالایی را به مقصد برساند و به علت اینکه هواپیما ندارد، قادر به انجام دادن تعهدش نباشد، نمی توان گفت قرارداد باطل است،؛ زیرا بنگاه های حمل و نقل دیگری هستند که قادر به انجام دادن این کارند.
بنابراین وقتی امکان انجام موضوع قرارداد به طور کلی ممکن نباشد قرارداد باطل است اما اگر کس دیگری به جز متعهد قادر به انجام کار باشد، نمی توان قرارداد را باطل کرد.
تعهد باید مشروع باشد
کاری که موضوع تعهد است باید مشروع باشد، مشروع باشد؛ یعنی نباید با قوانین امری و نظم عمومی در جامعه مخالف باشد.
پس وقتی کسی به دیگری تعهد کند که برای او مشروب یا مواد مخدر تهیه کند و یا تعهد کند که خانه ای را آتش بزند، مخالفت موضوع تعهد با اخلاق و نظم عمومی می تواند باعث بطلان قرارداد شود.
تعهد باید نفع عقلایی داشته باشد
یکی دیگر از شرایط تعهد به انجام دادن کار در قرارداد این است که انجام دادن آن فایده ندارد را نمی توان موضوع تعهد قرارداد.
منظور از اینکه انجام دادن کار نفع داشته باشد صرف نفع مالی نیست.
اگر انجام تعهد نفع اخلاقی یا معنوی داشته باشد هم برای صحت قرارداد کافی است؛ البته ملاک تشخیص نفع ، قاضی و افراد عاقل هستند.
